Berbers

De Berbers hebben sinds het begin van de opgetekende geschiedenis in Noord-Afrika gewoond, met name in de Maghreb, en vormden tot de Islamitische veroveringen van de 8e eeuw n.Chr. de dominante etnische groep in de Sahara-regio. Moderne Berbersprekers en cultuurbeoefenaars vormen een minderheid in Noord-Afrika, hoewel Berbergroepen worden beschouwd als afstammelingen van pre-Arabische bewoners van de regio. In de meeste klassieke teksten worden zij Libiërs genoemd. De oude Berbers, een wijd verspreide en diverse etnische groep, spraken een subgroep van de Afro-Aziatische talen, taalkundig verwant aan die van de Egyptenaren, Kushieten, Arabieren, Syriërs, Levantijnse stammen, en Somaliërs. De Berbers, die in de volksmond bekend staan als Amazigh, ontlenen hun naam aan het Latijnse barbarus (barbaar), een Romeinse poging om de minder ontwikkelde stammengemeenschappen in grote delen van Europa en Afrika te onderscheiden van hun eigen, van de Helleense beschaving afgeleide beschaving. Libië is een Grieks woord dat is afgeleid van een regionale titel, en de term werd door elkaar gebruikt met het begrip Afrika.

Origins of the Libyans

De aanwezigheid van proto-Berbervolkeren uit de prehistorie is duidelijk in de grotten van de Sahara, waar rotstekeningen met diverse megafaunale levensvormen erop wijzen dat Noord-Afrika vóór de woestijnvorming van de Sahara een weelderig en rijk gebied was dat werd bevolkt door jager-verzamelaar samenlevingen. De twee basisgodheden van de Berberse kosmologie – een zonnefiguur en een maanfiguur – komen in grote lijnen overeen met die van de Egyptenaren, wat wijst op een gemeenschappelijke culturele oorsprong. Volgens Herodotus, die in zijn Historiën in 430 v. Chr. over de Berbers schreef,

Ze offeren aan de Zon en de Maan, maar niet aan een andere god. Deze verering is gemeenschappelijk voor alle Libiërs. (IV, 198)

Net als bij de voor-Abrahamitische volkeren in het Midden-Oosten was het belang van stenen een belangrijk thema in de Berberse traditie. Sommige uit steen gehouwen mausolea, zoals het uit de Romeinse tijd stammende Koninklijke Mausoleum van Mauritanië, dat door Berberse koningen in traditionele stijl werd gebouwd, zijn vandaag de dag nog intact. De verering van stenen bouwwerken door de Berbers, waaronder het begraven van de doden onder rotsen of opgerichte monumenten, was verwant aan praktijken als de Nabateese bedevaart naar de Zwarte Steen in de Kaaba van Mekka en de verering door het Arabische Hutaymi-volk van het grote rotsblok Al-Weli abu Ruzuma. Overeenkomsten in traditie en taal wijzen op een oud proto-Afroasiatisch cultureel centrum van waaruit deze groepen zich verspreidden.

Relaties met Egypte

Het bestaan van machtige semi-nomadische stammen die de Maghreb bewoonden werd sinds de 13e eeuw voor Christus opgemerkt door Egyptische dynastieën; Sommige van deze stammen raakten in gewapende strijd verwikkeld met de Egyptenaren en werden daarom door de faraonische dynastieën als negatief beschouwd en hun samenlevingen als barbaars bestempeld. De meest opmerkelijke groepen uit deze periode zijn de Meshwesh en de Ribu, waarvan de laatste de Grieks-Latijnse term Libië heeft afgeleid. De vroege Berbers ontwikkelden een systeem van hiërogliefenschrift, duidelijk afgeleid van dat van de meer gesofisticeerde Egyptenaren en een bewijs van een sterke culturele invloed vanuit het Nijlgebied. In de 3e eeuw v. Chr. vond een literaire verschuiving plaats toen de Libiërs hun eigen schrift begonnen te vormen, voornamelijk gebaseerd op het Fenicische alfabet.

De Libiërs waren echter niet altijd geneigd de Egyptenaren als vijanden te beschouwen, in die zin dat zij bereid waren een zekere mate van bescherming tegen de farao’s te tolereren. In de 6e eeuw v. Chr. begonnen Griekse kolonisten hun aanwezigheid in de Libische stad Cyrene te vergroten. Volgens historica Susan Wise Bauer,

Dit viel niet in goede aarde bij de inheemse Noord-Afrikanen Zij stuurden een boodschap naar Egypte waarin zij om hulp vroegen, en “stelden zich onder de bescherming van de Egyptische koning Apries. Dus stuurde Apries een Egyptisch leger op pad, dat door de Grieken werd gedecimeerd: ze werden, in de woorden van Herodotus, “zo grondig vernederd dat bijna niemand van hen de weg terug naar Egypte vond. (502)

Relaties met Carthago & Rome

Tegen de tijd dat Carthago werd gesticht onder Fenicische thalassocratie in de 9e eeuw v. Chr. waren grotere Berbergroepen al overgegaan van jager-verzamelaars en pastoralisme naar sedentaire pastoraal-agrarische organisatie.

Teken in voor onze wekelijkse e-mailnieuwsbrief!

Inheemse Noord-Afrikanen boden de zeevarende Fenicische kolonisten precies wat ze zochten: handelspartners. Aan de kust werd de landbouw – waarschijnlijk al veel eerder ingevoerd door interactie met Egypte en de samenlevingen in de Vruchtbare Sikkel – een dominant kenmerk van de Berbersamenleving. De twee meest prominente Libische sedentaire samenlevingen ontstonden in de 2e eeuw v. Chr: Numidië en Mauretanië. Carthago besloeg als stadstaat geen uitgestrekt landgebied en had buiten het Tunesische schiereiland en de Noordafrikaanse kust niet veel directe invloed. De Libische koninkrijken van de Numidiërs en de Mauri genoten dus, althans gedurende het grootste deel van hun geschiedenis naast Carthago, een onafhankelijke handelsrelatie. De Numidische Berbers vormden ook een belangrijke bevolkingsgroep binnen Carthago zelf, hoewel de adel en de koopmanstand in handen waren van Feniciërs, die de inheemsen voornamelijk tot lijfeigenschap en militaire dienstplicht veroordeelden. In deze periode begonnen de Grieken Noord-Afrika en zijn koninkrijken te documenteren, waardoor zij meer licht wierpen op de Berberstammen en hun relatie met Carthago en de eersten waren die de mensen van de Maghreb Libiërs noemden.

Mauretanië, dat ten oosten van het Tunesische schiereiland ligt, dreef intensieve handel met Carthaagse aanspraken op de Noordafrikaanse kust. Onder leiding van stamkoningen sloten de Mauri zich tijdens de Tweede Punische Oorlog aan bij Massinissa van Numidië (238-148 v. Chr.), die de krachten bundelde tegen Carthago. De Romeinse term Mauri is de voorloper van de term Moren die in latere eeuwen werd gebruikt om de bewoners van Noordoost Afrika aan te duiden.

Numidiërs werden gewaardeerd om hun rijkunst en vormden dan ook een belangrijk deel van de Carthaagse cavalerie tijdens de Punische oorlogen. De positie van het Numidische koninkrijk ten opzichte van Carthago veranderde echter drastisch tijdens de Tweede Punische Oorlog. Massinissa, de machtige zoon van een Numidisch stamhoofd en bondgenoot van Carthago, verraadde de stad toen hij zag dat deze terrein verloor aan Scipio’s troepen op het Iberische schiereiland. In 206 v. Chr. sloot hij zich aan bij de Romeinse Republiek. Als gevolg daarvan kreeg Massinissa de Romeinse steun voor de troon van Numidië en hielp hij de Carthagers te verslaan in de Slag bij Zama, waarbij Hannibal uiteindelijk gevangen werd genomen. De beslissende overwinning maakte een einde aan de Tweede Punische Oorlog en legitimeerde Numidië als een Romeinse cliëntstaat. De Romeinse jurisdictie over Numidië onder het bewind van Massinissa leidde tot een technologische vooruitgang van de inheemse Numidische Berberse samenleving, waarbij de meeste burgers overschakelden op een volledig sedentaire agrarische levenswijze en de staat deelnam aan een groeiende mediterrane handelssfeer.

Twee jaar voor de plundering van Carthago in 146 v. Chr, besloot de Romeinse Republiek om verschillende Numidische stamhoofden te legitimeren als hoofd van hun eigen Numidische clientstaten, waarschijnlijk om de stabiliteit te waarborgen en de kans te verkleinen dat één enkele Libische heerser een rijk in Noord-Afrika zou stichten ten koste van Rome. Allen werden gegroepeerd onder Africa Proconsularis. Een eeuw na de Romeinse overwinning in de Tweede Punische Oorlog kocht een leider met de naam Jugurtha (160-140 v. Chr.) de Romeinse autoriteiten om om de troon van Numidië te bezetten en verdreef hij het cliënt-establishment, wat leidde tot de Jugurthijnse Oorlog, het eerste grote conflict tussen Rome en een onafhankelijk Numidië. Jugurtha werd gevangen genomen en gedood. De betrekkingen tussen de Numidiërs als cliëntregio zouden vreedzaam blijven tot de opkomst van Juba II (85-46 v. Chr.), een hoofdman die de Numidiërs en Mauretaniërs verenigde tegen Julius Caesar. Omdat hij waarschijnlijk vreesde dat Numidië een rechtstreeks bezette keizerlijke provincie zou worden in plaats van een cliëntstaat, koos Juba tijdens de Grote Romeinse Burgeroorlog de kant van de Pompejanen van de Republiek, een beslissing die hem in de Slag bij Thapsus in 46 v. Chr. zijn leven kostte. De nederlaag maakte een einde aan de oorlog en maakte Caesar tot dictator. Caesar maakte van de bestaande provincie Numidië een nieuwe politieke entiteit, die hij volledig annexeerde als de provincie Afrika (Africa Nova), die in de daaropvolgende jaren werd omgedoopt tot Numidië (Africa Proconsularis).

Tijdens deze jaren van keizerlijke reorganisatie werd de Romeinse jurisdictie over Mauretanië eveneens veranderd van een cliënt-staat relatie in provinciale annexatie. De politieke identiteit van de Numidische Berbers veranderde niet wezenlijk tijdens de Romeinse periode; er was weinig of geen sprake van romanisering onder de stammen, hoewel de leiders gewoonlijk trouwe cliënten waren en goed reageerden op de Romeinse overheersing. Alleen de Abrahamitische godsdiensten – eerst het Christendom, daarna de Islam – zouden de levenswijze van de Berbers fundamenteel veranderen, en zelfs dan zouden talrijke oude tradities blijven bestaan en bloeien.