De Oorsprong van het animisme: Hoe onze voorouders de natuur respecteerden

Dit artikel is een uittreksel van de Shortform samenvatting van “Sapiens: A Brief History of Humankind” door Yuval Noah Harari. Shortform heeft ’s werelds beste samenvattingen van boeken die je zou moeten lezen.

Vind je dit een leuk artikel? Meld u hier aan voor een gratis proefperiode.

Wat is animisme? Hoe staat het in verband met theïsme? Wie hadden animistische overtuigingen?

Animisme is het geloof dat elk bezield en onbezield ding gedachten en gevoelens heeft en met mensen kan communiceren. Dit geloofssysteem is niet-hiërarchisch – alle wezens zijn gelijk.

We duiken diep in de definitie van animisme, bespreken de oorsprong van animisme, en kijken naar de geschiedenis van animisme.

Animisme Definitie

• Animisme: Het geloof dat elk bezield en onbezield ding gedachten en gevoelens heeft en met mensen kan communiceren. Dit geloofssysteem is niet-hiërarchisch – alle wezens zijn gelijk.
• Theïsme: Het geloof in een god of goden die boven ons staan in status en de universele orde van onze wereld scheppen. Dit geloofssysteem is hiërarchisch: goddelijke wezens hebben een hogere rang dan niet-goddelijke wezens.

De oorsprong van het animisme

De meeste deskundigen zijn het er over eens dat de vroege veehouders animisten waren en geen theïsten. Dit was de oorsprong van het animisme.

Onze foeragerende voorouders geloofden waarschijnlijk dat alle levende wezens (muizen, herten en geesten) en levenloze wezens (rotsen, rivieren en bomen) gevoelens en verlangens hadden. Ze waren ook in staat om Sapiens te belonen of te straffen voor hun daden.

Omdat animisme niet-hiërarchisch is, waren er geen muren die mensen scheidden van de rest van de natuurlijke wereld. Mensen hadden geen hogere status dan andere dieren, planten, geesten en levenloze voorwerpen. Forager Sapiens geloofden niet dat geesten, bomen en dieren bestonden om hen te dienen of te behagen.

Animisme verwijst niet naar een bepaalde religie. Binnen dit algemene concept waren er waarschijnlijk vele religies die werden beoefend en overtuigingen die werden geloofd door de foerageerders.

Geschiedenis van het animisme

Animisme is een geloofssysteem waarin alle objecten, levend of levenloos, een ziel hebben. Volgens deze religies moeten mensen rekening houden met de gevoelens en verlangens van rotsen en bergen, maar ook van planten en andere dieren.

Zoals we hebben besproken, begint de oorsprong van het animisme bij onze vroege voorouders. De meeste religies van jager-verzamelaars waren animistisch. Deze religies waren eerder lokaal dan universeel. Jager-verzamelaars reisden meestal niet ver in hun leven, dus vormden zij hun religie rond hun eigen specifieke territoria. Dit betekent dat de religie van een groep jagers in de Gangesvallei het kappen van een vijgenboom kan verbieden om te voorkomen dat de geest van die boom wraak neemt. De religie van een groep voermannen in de Indus-vallei zou de jacht op witstaartvossen kunnen verbieden, omdat een witstaartvos de groep ooit naar een gebied had geleid dat rijk was aan obsidiaan.

Omdat deze religies niet universeel waren, waren ze ook niet missionair. Er was geen reden voor de Indus-bende om de mensen in de Ganges-bende ervan te overtuigen niet op witstaartvossen te jagen – de Ganges-bende had geen verhalen of ervaringen die met de vos te maken hadden, en misschien waren er zelfs geen vossen in het gebied.

De opkomst van polytheïsme

De Agrarische Revolutie leidde tot een religieuze revolutie, weg van het animisme. In vroegere, animistische geloofssystemen was de mens geen haar beter dan andere dieren, planten en geografische kenmerken. De mens beschouwde zichzelf bijvoorbeeld niet als superieur aan een schaap, alleen maar omdat hij op schapen joeg, net zoals hij zichzelf niet als inferieur aan tijgers zou beschouwen, alleen maar omdat zij op hem jaagden.

Maar toen jager-verzamelaars boeren werden, had de mens plotseling heerschappij. In plaats van gelijken op geestelijk gebied, werden schapen en graan voorwerpen die de boeren bezaten en angstvallig beschermden. De mens en zijn zorgen werden het middelpunt van het religieuze geloof.

Hoewel de mens plotseling meer controle had over het dieren- en plantenrijk dan hij ooit tevoren had gehad, was zijn controle nog niet volledig. Hij had nog steeds te kampen met droogte, epidemieën en zieke lammeren. Hij kon niet langer bidden en offers brengen aan de ooi om gezonde lammeren te krijgen, zoals hij dat in een bezielde godsdienst kon doen, omdat de ooi nu zijn eigendom was en theoretisch onder zijn controle stond. Je bidt niet tot iets dat minder machtig is dan jijzelf. De mens moest iemand of iets anders vinden om te aanbidden, iemand om de dingen te controleren die hij niet kon controleren.

Goden zijn ontstaan als een manier om dit probleem op te lossen. De taak van goden was om te bemiddelen tussen de mens en de rest van de natuurlijke wereld, waarover de mens nu controle wilde hebben. Mensen aanbaden goden in ruil voor heerschappij over planten en dieren.

Naarmate rijken en handelsnetwerken groeiden, werden de werelden van individuen steeds groter. In plaats van een beroep te doen op een paar lokale goden, hadden mensen nu een pantheon nodig dat aan alle nieuwe behoeften van een uitgebreide wereld kon voldoen. Dit was de oorsprong van het polytheïsme, het geloof in vele goden. Goden hadden gewoonlijk een eigen persoonlijkheid en functie. Er was bijvoorbeeld een godin om onvruchtbaarheid aan te pakken, een god om het te laten regenen en een god om geluk te brengen in de oorlog.

Hoewel het polytheïsme het religieuze landschap ging overheersen, verdween het animisme niet. Er zijn vandaag de dag nog steeds sporen van het animistische geloof te vinden. Wat wel verdween, was het geloof dat de mens slechts een van de vele wezens met een ziel was. Polytheïsme bracht de mens in het middelpunt van de belangstelling en veranderde de manier waarop wij onszelf en onze wereld zagen.

—Einde van voorbeschouwing—

Vindt u het leuk wat u net gelezen hebt? Lees de rest van ’s werelds beste samenvatting van “Sapiens” op Shortform. Leer de belangrijkste concepten van het boek in 20 minuten of minder.

Hier vindt u wat u in onze volledige Sapiens-samenvatting zult vinden:

• Hoe Sapiens de ruim 8 andere mensachtige soorten op aarde overleefde en overleefde
• De 3 cruciale revoluties in het menselijk bestaan die hebben geleid tot onze overheersing van de planeet
• Hoe veel van wat onze wereld vandaag de dag drijft in werkelijkheid slechts een gedeelde massawaan is
• Hoe de toekomst van de mensheid eruit zou kunnen zien