Hoe bepaal je de toonsoort van een liedje op het gehoor

Home>Advies / Theorie> Toonaarden op het gehoor

Sleutel is een vaak verkeerd begrepen muzikale functie. Maar het kennen van de toonsoort van een liedje heeft enorme voordelen, vooral voor jammen, improvisatie en het schrijven van nieuwe partijen bij een liedje.

Aan het einde van deze op gehoortraining gerichte serie (geen hitlijsten!
Laten we beginnen met het beantwoorden van de meest voor de hand liggende vraag…

Wat is toonsoort?

Veel muziek (inclusief de meeste klassieke en populaire muziek)heeft een akkoord of noot die kan worden beschouwd als “thuis” of het centrale punt van het lied. Als we het hebben over een liedje dat “in de toonsoort van C majeur” staat, bedoelen we eigenlijk “C majeur is de grondtoon”.
Dit grondakkoord wordt de tonica of het 1akkoord genoemd (cijfer If voor een majeur tonica of If voor een mineur tonica). Wat de tonica ook is (C majeur, C mineur, D majeur, D mineur enz.), dat is onze toonsoort (en omgekeerd).
Dus in elke numeriek geschreven progressie (b.v. 1 4 5, 2 5 1, 1 3 6 4), staat 1 altijd voor onze tonica en toonsoort. De andere getallen/akkoorden zijn nu niet zo belangrijk.
Bijv. in de toonsoort A majeur, zou ons akkoord 1 zijn… A majeur. Als je lead speelt, zou je kunnen beginnen met A majeur pentatonisch.
In de toonsoort van E mineur, zou ons 1 akkoord zijn… E mineur. Nogmaals, als je lead speelt, begin je met E mineur pentatonisch.
De andere akkoorden in een progressie kunnen worden gezien als de “reis weg van huis”. Sommige songs gebruiken korte reizen (d.w.z. één of twee akkoorden), andere wagen zich ver van huis en misschien zelfs op weg naar een nieuw thuis (sleutelwisseling).
Vaak, vooral in pop en rock, is het tonisch akkoord het eerste akkoord in de song. Er is dus een sterke aanwijzing voor de toonsoort van het lied. Maar dit is niet altijd betrouwbaar, want soms begint het lied “ver van huis”. We zullen deze complicaties later behandelen.

De tonica vinden en benoemen

Grijp je gitaar en probeer zo snel mogelijk de grondtoon te vinden van de akkoorden in de audiotrack hieronder. Gebruik de lage E-snaar en speel vanaf de open E-toon één voor één de frets omhoog, totdat je zeker weet dat de toon overeenkomt met de grondtoon van het akkoord dat je speelt. Elk akkoord wordt ongeveer 15 seconden gespeeld.
Zolang je de noten op de toets kent, zul je in staat zijn om de noot die je speelt te identificeren. Dit is de grondtoon van je toonaard.
Klik om te horen (klik met de rechtermuisknop en “opslaan als” om te downloaden)
Hoe meer je op deze manier oefent om noten op het gehoor te vinden, hoe meer je het toonhoogteherkenningsdeel van je hersenen ontwikkelt. Je zult steeds sneller noten/akkoorden vinden.

Probeer het nummer te pauzeren en kijk of je het akkoord in je hoofd kunt vasthouden. Neurie het om het gaande te houden en zoek het dan op je gitaar.
Als je de grondtoon kunt vinden, probeer dan te bepalen of het akkoord majeur of mineur is (antwoorden hieronder). Nogmaals, het kost tijd om majeur en mineur op het gehoor te kunnen onderscheiden. Meestal zul je dit al een beetje oppikken bij het leren van je eerste akkoorden (bijvoorbeeld het verschil tussen E majeur en E mineur). Herhaal dit onderscheid als je nog onzeker bent.
Antwoorden: akkoord 1 = A majeur akkoord 2 = E mineur akkoord 3 = C mineur akkoord 4 = F# majeur akkoord 5 = D mineur
Bedenk wel dat niet alle liedjes beginnen op het tonica akkoord. Soms begint een lied “weg van huis”. Het tonisch akkoord zal er nog steeds zijn, maar het kan het 2de, 3de of 4de akkoord in de reeks zijn. Hierop komen we later terug.

Leer hoe je onmiddellijk de akkoorden in een bepaalde toonsoort kunt identificeren…
Ik raad je Jonathan Boettchers spoedcursus gitaartheorie ten zeerste aan.

Spanning en resolutie

Als we de grondtoon naderen, zijn er vaak muzikale wegwijzers, zogenaamde cadensen of hooks, die ons vertellen dat we op het punt staan om naar huis terug te keren. Dit wordt meestal ondersteund door een soort muzikale spanning die wordt opgelost als we terugkeren naar de tonica.
Voor een akkoord dat deze tonische kwaliteit heeft, en dus de toonaard vestigt, moet er een resolutie zijn – een gevoel dat, als we op dat akkoord zouden eindigen, er een gevoel van aankomst, rust of voltooiing zou zijn.
Spanning wordt vaak gebruikt om deze oplossing te vergemakkelijken.
Luister naar hoe de oplossing wordt gebruikt in deze voorbeelden…
MajeurtoetsMineurtoets
In deze voorbeelden waren er akkoorden die in verschillende toonsoorten naar de tonica leidden. Hopelijk kon je dat gevoel van aankomst horen toen de oplossing kwam. Dit is één van onze “key clues”!
Luister nu eens naar dit beroemde Queen nummer, Somebody to Love.Skip naar 0:48 waar Freddie de regel zingt “can anybody find me… somebody tolove”. Bij dat woord “love” voelen we ons alsof we thuis zijn aangekomen. Het akkoord dat eraan voorafging (het V-akkoord, overigens) was geladen met spanning die de oplossing ondersteunde…
Snel door naar 3:39 en je hoort dat dit spanningsakkoord langer wordt aangehouden. Maar nogmaals, we lossen het uiteindelijk op.
Deze oplossing helpt ons ook om het tonische akkoord te identificeren en daarmee de toonsoort te bevestigen (met behulp van de akkoord-matching methode van eerder). Luister ernaar in liedjes die je kent.

Spanning >resolutie is misschien wel de belangrijkste functie binnen deonale (westerse, populaire) muziek. Zelfs artiesten die de muziektheorie en de “pop status quo” hebben gemeden, zijn er toch in geslaagd liedjes te schrijven die op deze manier naar een toonsoort toegaan.
Waarom? Nou, zonder al te zeer in de wetenschap te willen verzanden, simpelweg omdat het ons een goed gevoel geeft.
Dat wil niet zeggen dat liedjes ons af en toe in de steek laten, maar…
…juist dat gevoel van onopgelostheid bevestigt de integrale rol die de sleutel speelt in het verbinden van muziek met ons zenuwstelsel. Of de oplossing er nu is of niet, we anticiperen erop. We voelen het. Het is bijna alsof deze spanning-resolutie dynamiek in ons DNA zit.
Toets is niets meer dan een muzikaal zwaartepunt – een punt van oplossing in een sequens. Dat noemen we een toetscentrum.
In een akkoordenschema kan een toetscentrum majeur of mineur zijn. Een gelukkig thuis of een ongelukkig thuis! Luister eens naar deze opeenvolging die afwisselend in E mineur en majeur oplost (bekend als parallel akkoorden)…
Klik om te horen
Wanneer je power akkoorden gebruikt, die noch majeur noch mineur zijn, wordt de toonsoort nog steeds bepaald door de resolutie. Luister bijvoorbeeld eens naar deze riff in G…
Klik om te horen
In veel metal is de grondtoon de open 6e snaar (E, D, C,B, A, afhankelijk van de stemming).
Als je eenmaal het tonische akkoord kunt identificeren, gebaseerd op dit resolutie-gevoel, is het weer een kwestie van de grondtoon en de kwaliteit (majeur/minor) van dat akkoord op de toets vinden. Dit vertelt je de toonsoort van het liedje.

Maar waarom moeten gitaristen iets weten over toonsoorten?

Je hoeft er niets over te weten, zeker niet als je alleen maar van plan bent om liedjes noot voor noot te leren of je eigen muziek te schrijven als soloartiest.
Maar als je van plan bent om je improvisatievaardigheden te ontwikkelen, op de een of andere manier samen te werken met andere muzikanten (bijv. jammen met een band), dan is toonsoort de snelste manier om aan te geven welke noten je kunt gebruiken zonder in onaangename dissonanten te vervallen en te botsen met wat anderen spelen.
Het helpt je oriënteren, een “startpunt” op de toets.
Het vertelt je welke toonladder(s) goed zullen klinken in een solo.
Het helpt je ook bij het transcriberen van muziek op het gehoor. Als je eenmaal de toonaard kunt kiezen, vallen de andere akkoorden vaak vanzelf op hun plaats, of is het in ieder geval een stuk makkelijker om ze te vinden door trial and error.
Het is met andere woorden een tijdsbesparing. Je zult minder afhankelijk zijn van trial and error.
Plus, als iemand vals speelt of zingt, weet je het! Je weet dat iets niet perfect is.
Denk aan toonsoort als een gids in dat opzicht. Als je de toonaard kent, weet je waar je je toonladders moet plaatsen (bijv. als de toonaard C majeur is, zou een natuurlijke keuze de C majeur toonladder of C majeur pentatonisch zijn), bijbehorende akkoorden/harmonie, en alles zal veel gemakkelijker op zijn plaats vallen.
In het volgende deel (binnenkort) zullen we dieper ingaan op hoe toonaard werkt en hoe het kennen van de toonaard je kan helpen als muzikant. Voor een beter begrip van hoe toonsoort samenhangt met andere aspecten van de muziektheorie (zodat je alles aan elkaar kunt knopen), raad ik je Jonathan Boettcher’s spoedcursus Gitaartheorie aan.

Deel je gedachten…