In de schaduw van Stalin: hoe verliep het leven van zijn familie?

De naam van Joseph Stalin roept in Rusland zelfs nu nog controverse op, omdat sommigen hem als een patriottische held beschouwen en anderen hem vervloeken als een paranoïde schurk. Als er iets is waar de meesten het over eens zijn, dan is het wel het feit dat Stalin moeilijk was om mee om te gaan – zelfs voor zijn familieleden. Laten we eens kijken naar het lot van vier mensen die het dichtst bij de leider stonden.

Jakov Jugasjvili (zoon) – doodgeschoten in Duitse gevangenschap

Volgens Simon Montefiore’s biografie Young Stalin adoreerde de toekomstige heerser zijn eerste vrouw Kato Svanidze met wie hij in 1906 in Georgië trouwde en die 16 maanden later aan tyfus overleed. Ontroostbaar sprong hij tijdens de begrafenis in haar graf en gasten worstelden om hem eruit te krijgen.

Zijn zoon van Kato, Jakov, genoot echter niet van een dergelijke liefde. In 1921 naar Moskou gehaald, stelde Jakov Stalin teleur, omdat hij hem zwak vond, en de twee hadden altijd ruzie. In 1925 zei de zoon dat hij wilde trouwen, maar zijn vader verbood het. Jakov deed een zelfmoordpoging en verwondde zichzelf met een pistoolschot. Stalin zou wreed gegrapt hebben: “Ha, je hebt gemist!”

Nog steeds na deze episode liet Stalin Jakov zijn eigen leven leiden. Toen Rusland in 1941 de Tweede Wereldoorlog inging, sloot Jakov, een artillerieofficier, zich aan bij het Rode Leger (onder de echte achternaam van zijn vader) en werd na een maand gevangen genomen. Hij weigerde samen te werken met de Duitsers.

Jakov werd in 1943 gedood toen hij vluchtte voor een bewaker. Historici twisten erover of het een ontsnappingspoging was of een wanhopige zelfmoord. Het is ook onduidelijk of Stalin rouwde om zijn ongeliefde zoon.

Nadezjda Alliloejeva (tweede vrouw) – pleegde zelfmoord

Stalin trouwde met Nadezjda toen zij 18 was en hij 39 – Alliloejeva werd smoorverliefd op de charismatische revolutionair. Toen ze de ‘first lady’ van de USSR werd en haar man in de jaren twintig de macht in handen kreeg, concentreerde Nadezjda zich op het huishouden.

Ze voedde Jakov op, evenals haar eigen kinderen Vasilij en Svetlana (geboren in 1920 en 1926), en hun pleegzoon Artem Sergejev. Het gezinsleven was niet gemakkelijk. Stalin en Nadezjda hadden voortdurend ruzie. Tegelijkertijd was er liefde tussen hen – althans volgens de brieven die ze uitwisselden. “Ik kus mijn Tatka (afkorting voor Nadezjda) zo hard. Jouw Jozef,” schreef hij altijd.

Het blijft onduidelijk waarom Nadezjda zichzelf in 1932 van het leven beroofde. Volgens haar dochter Svetlana kon ze het brutale beleid van haar man niet verdragen: “Ze was ongelukkig en geïrriteerd, hield haar gevoelens achter… en toen volgde de uitbarsting.”

Aan de andere kant beweerde hun pleegzoon Artem Sergejev dat politiek niets met de tragedie te maken had. In zijn versie leed Nadezjda aan ongeneeslijke hoofdpijn en kon ze er niet meer tegen. Ze schoot zichzelf dood op 9 november en liet Stalin ontredderd achter.

Vasily Stalin (zoon) – zat 7 jaar in de gevangenis

Toen Nadezjda zichzelf doodschoot, was haar zoon Vasilij net 12 jaar oud. Zijn vader werd nog teruggetrokkener na de zelfmoord van zijn vrouw en concentreerde zich op de politiek, waarbij hij bijna geen aandacht besteedde aan Vasilij’s lot. “We leefden slecht,” zou Stalin jr. zich later kort herinneren.

Op zichzelf aangewezen, begon de jongeman te drinken, wat zijn ondergang zou worden. Desondanks was hij een getalenteerd piloot en diende hij zijn land tijdens de Tweede Wereldoorlog. Collega piloot Sergei Dolgushin zei dat Vasily zich een moedig en ijverig commandant toonde.

Na de oorlog, in 1948, werd Vasily benoemd tot commandant van de luchtmacht van het Militaire District Moskou en bleef in deze functie tot 1952, toen hij vreselijk dronken een banket bijwoonde en de woede van vader opwekte. Stalin ontsloeg Vasilij, wat alleen maar leidde tot nog meer drankgebruik.

Het ging helemaal bergafwaarts na de dood van Stalin in 1953. Na een ruzie met de nieuwe leiding werd Vasilij gearresteerd en bracht zeven jaar door achter de tralies als een gewone gevangene. Hij leefde minder dan een jaar na zijn vrijlating en stierf aan alcoholvergiftiging in 1962.

Svetlana Alliluyeva (dochter) – gevlucht naar Amerika

“Ik heb Sovjet-Rusland altijd gehaat,” zei Svetlana Alliluyeva, de dochter van Stalin, in een van haar interviews. Haar houding ten opzichte van haar eigen vader was ook negatief. Hoewel ze zich zijn tederheid tijdens haar kindertijd herinnerde, vergaf Svetlana hem nooit zijn wil om haar leven volledig te beheersen.

Niet alleen beval hij Svetlana welke baan ze moest kiezen, maar toen ze verliefd werd op een oudere man, werd Stalin ook zo woedend dat hij de vrijer voor vijf jaar naar een concentratiekamp stuurde. De vader-dochter relatie was geruïneerd.

Na de dood van Stalin droomde ze ervan het land te verlaten. Toen Svetlana’s vierde echtgenoot, de Indiase communist Brajesh Singh, in 1966 overleed, kreeg ze toestemming India te bezoeken om zijn as in de Ganges uit te strooien. Daar liep ze over naar de Amerikaanse ambassade, de USSR (en haar twee kinderen) achterlatend.

Alliluyeva leidde een lang leven en overleed in 2011. Ze publiceerde haar memoires over Stalin, Twintig brieven aan een vriend, en nog enkele andere boeken. Ze trouwde nog een keer en baarde een dochter die nu in de VS woont, maar het leek alsof de geest van Stalin haar altijd achtervolgde. “Waar ik ook ga – ik zal altijd een politieke gevangene zijn van mijn vaders naam,” schreef Svetlana altijd.