Maakte natuurlijke selectie van de Nederlanders de langste mensen op aarde?

AMSTERDAM-Zeker over je lengte? Vermijd dan dit piepkleine landje aan de Noordzee, waar de bevolking in de afgelopen 150 jaar maar liefst 20 centimeter is gegroeid en nu officieel de langste ter wereld is. Wetenschappers schrijven die toename grotendeels toe aan de stijgende welvaart, een rijk dieet en goede gezondheidszorg, maar een nieuwe studie suggereert dat er ook iets anders aan de hand is:

De studie, die vandaag online is gepubliceerd in Proceedings of the Royal Society B, toont aan dat lange Nederlandse mannen gemiddeld meer kinderen krijgen dan hun kortere tegenhangers, en dat meer van hun kinderen overleven. Dat suggereert dat genen die mensen lang maken steeds vaker voorkomen onder Nederlanders, zegt gedragsbioloog en hoofdauteur Gert Stulp van de London School of Hygiene & Tropical Medicine.

“Deze studie maakt duidelijk dat de menselijke bevolking nog steeds onderhevig is aan natuurlijke selectie,” zegt Stephen Stearns, een evolutionair bioloog aan de Yale University die niet bij de studie betrokken was. “Het raakt de kern van ons begrip van de menselijke natuur, en hoe kneedbaar die is.” Het bevestigt ook wat Stearns uit eigen ervaring weet over de bevolking in Noord-Nederland, waar de studie plaatsvond: “Tjonge, wat zijn ze lang.”

Voor vele jaren was de bevolking van de VS de langste ter wereld. In de 18e eeuw waren Amerikaanse mannen 5 tot 8 centimeter langer dan die in Nederland. Vandaag de dag zijn Amerikanen de dikste, maar ze hebben de race om lengte verloren aan Noord-Europeanen – waaronder Denen, Noren, Zweden en Esten – ergens in de 20e eeuw.

Hoe deze volkeren zo lang zijn geworden, is echter niet duidelijk. Genetica heeft een belangrijk effect op de lichaamslengte: Wetenschappers hebben ten minste 180 genen gevonden die van invloed zijn op hoe lang je wordt. Elk gen heeft slechts een klein effect, maar samen kunnen ze tot 80% van de variatie in lichaamslengte binnen een populatie verklaren. Maar ook omgevingsfactoren spelen een grote rol. De kinderen van Japanse immigranten op Hawaii werden bijvoorbeeld veel groter dan hun ouders. Wetenschappers gaan ervan uit dat een dieet dat rijk is aan melk en vlees hierbij een grote rol heeft gespeeld.

De Nederlanders zijn in zo’n korte tijd zoveel groter geworden dat wetenschappers dit grotendeels toeschrijven aan hun veranderende omgeving. Naarmate Nederland zich ontwikkelde, werd het een van ’s werelds grootste producenten en consumenten van kaas en melk. Een steeds egalitairder verdeling van de rijkdom en universele toegang tot de gezondheidszorg kunnen ook hebben geholpen.

Toch vragen wetenschappers zich af of natuurlijke selectie ook een rol heeft gespeeld. Bij mannen wordt lang zijn geassocieerd met een betere gezondheid, aantrekkelijkheid voor het andere geslacht, een betere opleiding en een hoger inkomen – allemaal factoren die kunnen leiden tot meer reproductief succes, aldus Stulp.

Uit studies in de Verenigde Staten blijkt dit echter niet. Stulp’s eigen onderzoek onder inwoners van Wisconsin, geboren tussen 1937 en 1940, toonde bijvoorbeeld aan dat mannen met een gemiddelde lengte meer kinderen kregen dan kortere en langere mannen, en dat kortere vrouwen meer kinderen kregen dan vrouwen met een gemiddelde lengte. Alles bij elkaar genomen, zegt Stulp, suggereert dit dat natuurlijke selectie in de Verenigde Staten in de tegenovergestelde richting werkt van omgevingsfactoren zoals voeding, waardoor mensen korter worden in plaats van langer. Dat kan verklaren waarom de groei van de gemiddelde lengte in de Verenigde Staten is afgevlakt.

Stulp, die zegt dat zijn forse gestalte van 2 meter niet van invloed is geweest op zijn onderzoeksinteresse, vroeg zich af of hetzelfde gold voor zijn geboorteland. Om daar achter te komen, maakten hij en zijn collega’s gebruik van een database met de belangrijkste levensgegevens van bijna 100.000 mensen in de drie noordelijke provincies van het land. De onderzoekers namen alleen mensen boven de 45 mee die in Nederland waren geboren uit in Nederland geboren ouders. Op deze manier hadden ze een relatief nauwkeurig aantal kinderen per proefpersoon (de meeste mensen stoppen met kinderen krijgen na 45) en vermeden ze ook de effecten van immigratie.

In de overgebleven steekproef van 42.616 mensen kregen langere mannen gemiddeld meer kinderen, ondanks het feit dat ze hun eerste kind op een hogere leeftijd kregen. Het effect was klein – maximaal 0,24 kinderen meer voor lange mannen – maar zeer significant. (Langere mannen hadden ook een kleinere kans om kinderloos te blijven, en een grotere kans om een partner te hebben). Hetzelfde effect werd niet waargenomen bij vrouwen, die het hoogste voortplantingssucces hadden wanneer ze van gemiddelde lengte waren. De studie suggereert dat dit kan komen doordat langere vrouwen een kleinere kans hadden om een partner te vinden, terwijl kortere vrouwen een groter risico liepen om een kind te verliezen.

Omdat lange mannen waarschijnlijk de genen doorgeven die hen lang hebben gemaakt, suggereert het resultaat dat – in tegenstelling tot Amerikanen – de Nederlandse bevolking evolueert om langer te worden, zegt Stulp. “Dit is niet wat we in andere studies hebben gezien, en dat maakt het spannend,” zegt evolutiebioloog Simon Verhulst van de Rijksuniversiteit Groningen in Nederland, die Stulps Ph.D. adviseur was maar niet betrokken was bij de huidige studie. Verhulst wijst erop dat het team er echter niet zeker van kan zijn dat genen die betrokken zijn bij lengte ook daadwerkelijk vaker voorkomen, zoals de auteurs erkennen.

De studie suggereert dat er seksuele selectie aan het werk is in de Nederlandse bevolking, zegt Stearns: Nederlandse vrouwen geven misschien de voorkeur aan langere mannen omdat ze verwachten dat die meer middelen hebben om in hun kinderen te investeren. Maar er zijn ook andere mogelijkheden. Het zou kunnen dat langere mannen beter bestand zijn tegen ziektes, zegt Stearns, of dat ze eerder scheiden en een tweede gezin stichten. “Het wordt een moeilijke vraag om te beantwoorden.”

Een andere vraag is waarom lange mannen in Nederland een voortplantingsvoordeel hebben en lange mannen in de Verenigde Staten niet. Stulp zegt dat hij alleen maar kan speculeren. Een van de redenen zou kunnen zijn dat mensen vaak een partner kiezen die niet veel kleiner of groter is dan zijzelf. Omdat kortere vrouwen in de Verenigde Staten meer kinderen krijgen, doen lange mannen het misschien slechter dan mannen van gemiddelde lengte, omdat ze minder snel een partner met een korte vrouw zullen hebben.

Het voordeel van lange Nederlanders kan uiteindelijk maar tijdelijk zijn, zegt Stearns. In de evolutie is het vaak zo dat natuurlijke selectie gedurende een aantal generaties een bepaalde tendens bevoordeelt, gevolgd door een stabilisatie of zelfs een terugkeer naar de tegenovergestelde tendens. In de Verenigde Staten lijkt enkele eeuwen geleden selectie op lengte te hebben plaatsgevonden, wat tot langere mannen heeft geleid, en daarna is het gestopt. “Misschien hebben de Nederlanders hun achterstand ingehaald en zijn ze de Amerikaanse mannen voorbijgestreefd,” zegt hij.