Tyrant
Tyrant, Grieks tyrannos, een wrede en onderdrukkende heerser of, in het oude Griekenland, een heerser die op ongrondwettelijke wijze de macht greep of deze erfde. In de 10e en 9e eeuw v. Chr. was monarchie de gebruikelijke regeringsvorm in de Griekse staten. De aristocratische regimes die de monarchie vervingen, waren tegen de 7e eeuw v. Chr. zelf impopulair. Zo ontstond de mogelijkheid voor ambitieuze mannen om de macht te grijpen in naam van de onderdrukten.
The Mansell Collection/Art Resource, New York
De bekendste tirannieën waren die van Cypselus in Korinthe en die van Orthagoras in Sicyon rond 650 v. Chr. Er waren ook tirannen in Aziatisch Griekenland, waarvan Thrasybulus van Miletus (ca. 600 v. Chr.) de bekendste was. De tirannen kwamen vaak uit de marge van de aristocratie; zo behoorde de moeder van Cypselus tot de heersende clan van de Bacchiaden, maar zijn vader niet. De aard van de publieke ontevredenheid die hen een aanhang verschafte kan van plaats tot plaats hebben gevarieerd. In Sicyon uitte Cleisthenes, die regeerde van ongeveer 600 tot ongeveer 570 en de meest succesvolle van de Orthagoriden was, de wrok van het niet-Dorische en achtergestelde deel van de samenleving tegen hen die beweerden af te stammen van de Dorische indringers, of hij buitte deze wrok uit. Sommige historici hebben verondersteld dat de invoering van de hoplitische falanx in het begin van de 7e eeuw leidde tot de ontwikkeling van een klasse van aanzienlijke boeren, die dienden in de falanx en de tirannen steunden als hun kampioenen tegen de aristocratieën. Maar hoewel de tirannen gebruik maakten van hoplietentactieken, waren de aanzienlijke boeren waarschijnlijk een conservatieve en geen revolutionaire kracht, en er is geen reden om aan te nemen dat de boeren-hoplieten een klassenbewustzijn ontwikkelden.
Tirannen werden uiteindelijk als onderdrukkend beschouwd, vooral door hun rivalen voor politieke macht. Cypselus’ zoon Periander, wiens machtige heerschappij in Korinthe ongeveer 40 jaar duurde, werd beschouwd als een typisch slechte tiran. De Corinthische tirannie viel aan het eind van de jaren 580, kort na zijn dood.
Sparta, dat een grondwet had ontwikkeld waarin alle burgers soldaten waren en theoretisch gelijk, vermeed tirannie. Peisistratus vestigde een tirannie in Athene in het midden van de 6e eeuw; zijn zoon Hippias werd verdreven door koning Cleomenes I van Sparta in 510. Dit kan worden beschouwd als het einde van het “tijdperk van de tirannen”, maar niet als het einde van de tirannie. De Perzen gaven er de voorkeur aan tirannen aan het hoofd te houden van de Griekse steden in Anatolië, die zij rond 540 veroverden.
In het westen, waar de militaire autocratie gemakkelijk wortel schoot, berustte de populariteit van Gelon van Syracuse voor een groot deel op zijn nederlaag tegen de Carthagers bij Himera in 480; zijn broer en opvolger, Hieron, beschermheer van Pindar en anderen, behaalde een gevierde overwinning op de Etrusken bij Cumae in 474. In 405 vestigde Dionysius I van Syracuse, de machtigste van alle tirannen, zijn heerschappij voor het eerst tijdens de crisis van een andere Carthaagse invasie.
In de Hellenistische periode berustten sommige tirannen hun macht op klassegevoel; anderen waren buitenlandse benoemingen, zoals de tirannen die in de 3e eeuw door de Macedonische koningen in de Peloponnesos werden gesteund. Dit verschijnsel bleef bestaan zolang Griekenland vrij was. De grote tirannen waren opmerkelijke mecenassen van de kunsten en opvallende bouwers. Vaak hielpen zij bij de overgang van een bekrompen aristocratie naar meer democratische grondwetten, maar de Grieken leden in principe onder hun onwettige autocratie. Tirannie kreeg dus al vroeg een slechte naam, en tyranniciden als Harmodius en Aristogiton, die de broer van de tiran Hippias en mogelijke coruler Hipparchus in Athene doodden, ontvingen de hoogste eer.
INTERFOTO/Alamy Stock Photo