Historia Meksyku – Stan Durango

HISTORIA INDYGOŃSKIEGO DURANGO
John P. Schmal
Durango jest śródlądowym stanem północno-zachodniego Meksyku. Jako czwarty co do wielkości stan Republiki Meksykańskiej, Durango zajmuje powierzchnię 121 776 km2 i stanowi 6,2% terytorium kraju. Stan jest otoczony przez stany Chihuahua i Coahuila de Zaragoza od północy, Zacatecas od wschodu i południowego wschodu, Nayarit od południowego zachodu i Sinaloa od zachodu. Pod względem politycznym Durango jest podzielone na 39 gmin. Stolicą stanu jest miasto Durango, które w 2000 roku liczyło 491.436 mieszkańców. Z populacją 1,445,900 w spisie powszechnym z 2000 roku, stan Durango był na dwudziestym trzecim miejscu pod względem liczby ludności.
W pierwszych wiekach hiszpańskiego kolonialnego Meksyku, Durango było częścią prowincji Nueva Vizcaya, która zajmowała duże terytorium, z którego znaczna część odpowiada obecnie czterem meksykańskim stanom. Ten duży kawałek północno-zachodniego Meksyku, który składa się z 610.000 kilometrów kwadratowych (372.200 mil kwadratowych), był świadkiem prawie czterystu lat oporu tubylców przeciwko Imperium Hiszpańskiemu i meksykańskiemu rządowi federalnemu.
Od pierwszego kontaktu w 1531 roku do XX wieku, rdzenni mieszkańcy Nueva Vizcaya prowadzili wiele wojen oporu przeciwko władzom federalnym w Mexico City. Powstania i pożary, które szalały bez końca przez tak długi czas można podzielić na cztery główne kategorie:
1) Konfrontacja przy pierwszym kontakcie. Niektóre plemiona tubylcze postanowiły zaatakować lub przeciwstawić się Hiszpanom, gdy tylko przybyli oni na ich terytorium. Rebelie te były próbą zachowania przedhiszpańskich elementów kulturowych i odrzucenia wprowadzenia nowej kultury i religii.
2) Rebelie Indian pierwszego pokolenia. Do tej kategorii zaliczają się grupy tubylcze, które dostały się pod panowanie hiszpańskie i przyjęły chrześcijaństwo. Takie rebelie miały miejsce w ciągu pierwszego pokolenia od kontaktu i zazwyczaj stanowiły próbę przywrócenia przedhiszpańskich elementów społecznych i religijnych.
3) Rebelie Indian drugiej generacji. Rebelie te miały miejsce w populacjach, które były już pod panowaniem hiszpańskim od dziesięcioleci lub nawet stuleci. Jednak dwa prawdopodobne cele takich powstań były bardzo rozbieżne. W przypadku rewolty Pueblo z 1680 roku, na przykład, Indianie dążyli do całkowitego zatarcia wszelkich śladów hiszpańskiej kultury i chrześcijańskiej symboliki w społeczeństwie Pueblo. Jednak inne rewolty drugiej generacji, takie jak rebelia Yaqui z 1740 roku, dążyły do wprowadzenia zmian w hiszpańskim systemie. Zazwyczaj celem takich powstań było uzyskanie autonomii, rozwiązanie problemów lub utrzymanie własności ziemi.
4) Ataki Indian na inne grupy tubylcze. Grupy tubylcze, które zaatakowały inne grupy tubylcze mogły to zrobić z wielu powodów. Niektóre ataki były przejawem tradycyjnej wrogości między rdzennymi sąsiadami. Inne ataki mogły mieć na celu szukanie zemsty na grupach tubylczych, które stały się chrześcijanami lub współpracowały z Hiszpanami. Naloty na hiszpańskie i indiańskie osady były zazwyczaj przeprowadzane w celu przejęcia materiałów, takich jak żywność, ubrania, konie, bydło i broń.
Następująca historia podkreśla historię rdzennego oporu w Durango na przestrzeni wieków:
Francisco de Ibarra. W latach 1563-1565, Francisco de Ibarra podróżował przez część Nueva Vizcaya, budując osady o charakterze stałym. To właśnie Ibarra nadał temu obszarowi nazwę, od swojej rodzinnej prowincji Vizcaya w Hiszpanii. Pierwsza stolica prowincji, Durango, założona w lipcu 1563 roku, nosiła podobną nazwę od miejsca jego urodzenia. Ekspedycja Francisco de Ibarra była odpowiedzialna za jedne z pierwszych europejskich obserwacji grup Acaxee, Xixime i Tepehuán w Durango.
Na początku XVII wieku władze hiszpańskie zorganizowały wielu Indian w Durango i Sinaloa w encomiendas. Chociaż Indianie encomienda mieli dostarczać siłę roboczą „na kilka tygodni w roku”, historyk Susan M. Deeds wyjaśnia, że „często służyli znacznie dłużej, a niektórzy najwyraźniej stali się wirtualnymi niewolnikami hiszpańskich posiadłości”. Mówi ona dalej, że „systematyczne gromadzenie Indian w wioskach” przez jezuitów począwszy od 1590 roku sprzyjało rozwojowi encomiendas, czyniąc Indian bardziej dostępnymi dla ich encomenderos”. W praktyce, konkluduje pani Deeds, encomiendas zazwyczaj prowadziły do „milczącego zniewolenia Indian.”
Jak Hiszpanie ruszyli na północ, znaleźli zdumiewającą różnorodność grup tubylczych. W przeciwieństwie do bardziej skoncentrowanych grup indiańskich w centralnym Meksyku, Indianie z północy byli określani przez Hiszpanów jako „ludzie ranczerscy”. Ich stałe punkty osadnictwa (rancherías) były zazwyczaj rozrzucone na obszarze kilku mil, a jedno mieszkanie mogło być oddzielone od następnego nawet o pół mili. Znany antropolog, profesor Edward H. Spicer (1906-1983), pisząc w Cycles of Conquest: The Impact of Spain, Mexico, and the United States on the Indians of the Southwest, 1533-1960, stwierdził, że większość ranchería ludzie byli rolnicy i rolnictwo było ich głównym activity.
Acaxee Revolt – Northwestern Durango i East Central Sinaloa (1601). Indianie Acaxee żyli w rozproszonych rancherías w wąwozach i kanionach Sierra Madre Occidental w północno-zachodnim Durango i wschodnim Sinaloa. Kiedy jezuiccy misjonarze zaczęli pracować wśród Acaxees, zmusili ich do obcięcia bardzo długich włosów i noszenia ubrań. Jezuici zainicjowali również program przymusowego przesiedlenia, aby mogli skoncentrować Acaxees w jednym obszarze.
W grudniu 1601 roku Acaxees, pod kierunkiem starszego o imieniu Perico, rozpoczęli powstanie przeciwko hiszpańskiej władzy. Autorka Susan Deeds, pisząc w „Indigenous Rebellions on the Northern Mexican Mission Frontier from First-Generation to Later Colonial Responses”, stwierdza, że powstanie Acaxee „charakteryzowało się mesjanistycznym przywództwem i obietnicami tysiącletniego odkupienia w okresie gwałtownych zaburzeń i katastrofalnego spadku demograficznego spowodowanego chorobami”. Twierdząc, że przybył z nieba, aby ocalić swój lud przed fałszywymi doktrynami jezuitów, Perico planował eksterminację wszystkich Hiszpanów. Chociaż obiecał ocalić swój lud przed katolickimi misjonarzami i ich sposobem życia, jego mesjańska działalność obejmowała odprawianie mszy, udzielanie chrztów i zawieranie małżeństw.
Ms. Deeds zauważa, że rewolty Acaxee i innych tak zwanych buntów pierwszego pokolenia reprezentowały „próby przywrócenia prekolumbijskich elementów społecznych i religijnych, które zostały zniszczone przez hiszpański podbój”. W następnych tygodniach Acaxee zaatakowali Hiszpanów w obozach górniczych i wzdłuż górskich dróg, zabijając pięćdziesiąt osób. Po fiasku negocjacji Francisco de Urdiñola poprowadził milicję Hiszpanów oraz sprzymierzeńców Tepehuán i Concho do Sierra Madre. Susan Deeds pisze, że „kampania była szczególnie brutalna, naznaczona procesami sądowymi i egzekucjami setek schwytanych rebeliantów.” Perico i 48 innych przywódców rebeliantów zostały wykonane, podczas gdy inne rebelianci zostali sprzedani do niewoli.
Xiximes rewolta – północno-zachodniej i zachodniej Durango (1610). Indianie Xixime, nazywani „dzikimi ludźmi gór”, zamieszkiwali górskie tereny zachodniego Durango, w głębi lądu od Mazatlán. Xixime byli tradycyjnymi wrogami Acaxees i, według relacji jezuitów, „najbardziej wojowniczymi spośród wszystkich Indian Nueva Vizcayan”. Kiedy zwiadowcy Guzmána wkroczyli na te pogórza w 1531 roku, pan Gerhard pisze, że „znaleźli tubylców i teren tak niegościnny, że wkrótce się wycofali”. Jednak w 1565 r. Francisco de Ibarra pomaszerował przeciwko Xixime i podporządkował ich sobie.
Pierwsza rebelia Xixime była krótkotrwałym wybuchem w 1601 roku. Drugie powstanie w 1610 r. zbiegło się z wybuchem epidemii ospy w wiosce Acaxee w pobliżu granicy Acaxee-Xixime. Widząc w Hiszpanach prawdopodobne źródło choroby, Xixime zaczęli gromadzić zapasy strzał w kamiennych fortyfikacjach. Szukając sojuszu z Tepehuanes i Acaxees, przywódcy Xixime obiecali nieśmiertelność wszystkim wojownikom, którzy zginęli w bitwie.
Po ustąpieniu letnich deszczów gubernator Urdiñola poprowadził duże siły 200 uzbrojonych Hiszpanów i 1100 indiańskich wojowników na terytorium Xixime. Wykorzystując „taktykę spalonej ziemi”, „nieustępliwy pościg Urdiñoli doprowadził do poddania się głównych przywódców powstańczych, z których dziesięciu zostało powieszonych”. Po całkowitym stłumieniu rewolty, władze sprowadziły jezuickich misjonarzy, którzy przynieśli dary w postaci narzędzi, nasion i żywego inwentarza. Z pomocą hiszpańskich żołnierzy, misjonarze zgromadzili Xiximes z 65 osad w pięciu nowych misjach.
Bunt Tepehuanes – zachodnie i północno-zachodnie Durango, południowa Chihuahua (1616-1620). Tepehuanes zajmowali rozległy obszar gór Sierra Madre od południowych dopływów Rio Fuerte do Rio Grande de Santiago w Jalisco. Znaczna część ich terytorium leżała w dzisiejszych Durango i Chihuahua. Pierwsi jezuici, niosąc dary w postaci nasion, narzędzi, ubrań i bydła, wyruszyli do pracy wśród Tepehuanes w 1596 roku. W latach 1596-1616 ośmiu jezuickich księży nawróciło większość Tepehuanes.
Prawdopodobnie epidemie, które dotknęły ludność Tepehuanes w latach 1594, 1601-02, 1606-07 i 1612-1615 stały się katalizatorem tej rebelii. Jak pisze Charlotte M. Gradie, autorka książki „The Tepehuán Revolt of 1616: Militarism, Evangelism, and Colonialism in Seventeenth-Century Nueva Vizcaya”, ta oczywista porażka Boga jezuitów w ratowaniu ludzi przed głodem i chorobami spowodowała, że kultura Tepehuanes została poddana „ogromnemu stresowi spowodowanemu przez różne czynniki związane z hiszpańskim podbojem i kolonizacją”. Ten stres przekonał Tepehuanes do powrotu do tradycyjnego sposobu życia sprzed przybycia Hiszpanów.
To „przywrócenie tradycyjnych wierzeń religijnych i bóstw”, pisze pani Gradie, miało zapewnić, że Hiszpanie nigdy więcej nie wkroczą na terytorium Tepehuanes. Jeden z przywódców rewolty, Quautlatas, głosił przesłanie nadziei, mówiąc swoim słuchaczom, że nie powinni przyjmować chrześcijańskiego Boga, lecz powrócić do oddawania czci swoim dawnym bogom.
W nocy 16 listopada 1616 r. Tepehuán podnieśli się do buntu, całkowicie zaskakując Hiszpanów. Wchodząc do Atotonilco, Indianie zabili dziesięciu misjonarzy i 200 cywilów. Tej samej nocy otoczyli Santiago Papasquiaro, gdzie chrześcijanie stawiali opór przez 17 dni. Indianie Tepehuanes odnieśli ograniczony sukces próbując pozyskać pomoc Indian Conchos, którzy mieszkali wokół misji Parras, na północnym skraju terytorium Tepehuan. Z drugiej strony, odnieśli oni znaczący sukces w nakłanianiu Acaxees i Xiximes do atakowania hiszpańskich kopalni i osad w zachodniej części Nueva Vizcaya. Kiedy jednak Tepehuanie ruszyli na niedawno przekształcone pueblos Acaxee w Tecucuoapa i Carantapa, 130 wojowników Acaxee zdecydowało się stanąć po stronie Hiszpanów i zdecydowanie pokonało swoich sąsiadów Tepehuanów. Ponieważ lojalność Acaxee i Xiximes była podzielona, Hiszpanie byli w stanie szybciej ugasić ich powstanie.
Pani Charlotte M. Gradie pisze, że „tubylczy sojusznicy byli kluczowi w zorganizowaniu skutecznej obrony przed Tepehuanami i w stłumieniu rewolty”. 19 grudnia, kapitan Gáspar de Alvear poprowadził siły sześćdziesięciu siedmiu uzbrojonych kawalerzystów i 120 sojuszników Concho do strefy wojny, aby stawić czoła powstańcom. Działania wojenne trwały do 1620 roku i zniszczyły duży obszar. Kiedy Mateo de Vesga został gubernatorem Nueva Vizcaya w 1618 roku, opisał prowincję jako „zniszczoną i zdewastowaną, prawie wyludnioną z Hiszpanów”. Do końca rewolty zginęło co najmniej tysiąc sprzymierzonych Indian, podczas gdy Tepehuanes mogli stracić nawet 4000 wojowników. Profesor Spicer uważa rewoltę Tepehuán za „jedną z trzech najkrwawszych i najbardziej niszczycielskich indiańskich prób zrzucenia hiszpańskiej kontroli w północno-zachodniej części Nowej Hiszpanii.” Po rewolcie, Tepehuanie uciekli do górskich kryjówek, aby uniknąć hiszpańskiej zemsty. Dopiero w 1723 r. jezuici powrócili do pracy wśród nich.
Tarahumares – zachodnie i wschodnie Durango; południowa Chihuahua (1621-1622). Zajmując rozległe pasmo gór Sierra Madre, Indianie Tarahumara byli ludem ranczerskim, który sadził kukurydzę wzdłuż grzbietów wzgórz i w dolinach. W zimie wycofywali się na niziny lub do głębokich wąwozów w poszukiwaniu schronienia. Niektórzy z nich mieszkali w wykutych wzdłuż klifów jaskiniach lub w kamiennych, murowanych domach. W 1607 r. Tarahumara po raz pierwszy odwiedził jezuicki misjonarz. Jednak model osadnictwa ranchería zarówno Tepehuanes jak i Tarahumara stanowił poważną przeszkodę dla wysiłków misjonarzy, którzy starali się skoncentrować osady Amerykanów w zwarte społeczności w pobliżu misji.
W styczniu 1621 roku, Tepehuanes z Valle de San Pablo y San Ignacio, z kilkoma Indianami Tarahumara, zaatakowali estancias w regionie Santa Bárbara. Splądrowali i spalili budynki, zabili Hiszpanów i zaprzyjaźnionych Indian. Trzy oddzielne hiszpańskie ekspedycje z Durango zostały wysłane za indiańskimi rebeliantami. Jednak po śmierci przywódców wojskowych i religijnych, rebelianci Tarahumara nie mogli już prowadzić zorganizowanego oporu.
Rewolta Tobosos, Salineros i Conchos – wschodnie i północno-zachodnie Durango; południowa Chihuahua (1644-1652). W książce „Indian Assimilation in the Franciscan Area of Nueva Vizcaya”, antropolog profesor William B. Griffen, komentując założenie kopalni srebra w Parral w 1631 roku, zauważa, że „napływ nowych ludzi i wynikający z tego rozwój społeczeństwa hiszpańskiego bez wątpienia spowodował zwiększoną presję na ludność tubylczą w tym regionie”. Griffen przytacza również „pięcioletni okres suszy, któremu towarzyszyła zaraza”, który miał miejsce bezpośrednio przed powstaniem, jako czynnik przyczyniający się do powstania. Duży obszar południowej Chihuahua zamieszkany przez Indian Conchos obejmował autostradę między okręgami górniczymi Parral, Cusihuiriachic i Chihuahua.
Bardzo nagle, w 1644 r., prawie cały obszar na północ i wschód od okręgu Parral w Chihuahua stanął w płomieniach indiańskiej rebelii, gdy Tobosos, Cabezas i Salineros podnieśli bunt. Wiosną 1645 roku Conchos – długoletni sprzymierzeńcy Hiszpanów – również chwycili za broń przeciwko Europejczykom. Profesor Griffen napisał, że Conchos „dość łatwo stali się częścią hiszpańskiego imperium. W latach 1600 pracowali i walczyli dla Hiszpanów, którzy w tym czasie często chwalili ich za pracowitość i stałość.” Teraz jednak Conchos utworzyli konfederację zbuntowanych plemion, do których należeli Julimes, Xiximoles, Tocones i Cholomes. 16 czerwca 1645 roku gubernator Montaño de la Cueva, z siłami 90 hiszpańskich kawalerzystów i 286 indiańskich piechurów, pokonał siły Conchos. Do sierpnia 1645 r., większość Conchos i ich sojuszników poddał się i wrócić do swojej pracy.
Revolt Tarahumara (1648-1652). Rebelia 1648 rozpoczęła się od zorganizowanego powstania w małej społeczności Tarahumara w Fariagic, na południowy zachód od Parral. Pod przywództwem czterech caciques (wodzów), kilkuset Indian Tarahumara ruszyło na północ, atakując po drodze misje. Misja San Francisco de Borja została zniszczona, zanim hiszpańska ekspedycja z Durango spotkała się z Indianami w bitwie i pojmała dwóch ich przywódców.
Po krótkotrwałej rebelii z 1648 roku nastąpiły kolejne wybuchy w 1650 i 1652 roku. Według profesora Spicera, stosunki między Tarahumara i hiszpańskich osadników wzrosła napięta w ostatnich latach, jak „Hiszpanie przywłaszczone tereny rolnicze, przyjęła dominującą postawę nad Indianami, i próbował zmusić Indian do pracy dla nich.” Villa de Aguilar i związana z nią misja Papigochic stały się celem ataków Tarahumara zarówno w 1650 jak i 1652 roku. Kontyngent Tarahumara pod wodzą Tepórame zaatakował i spustoszył siedem franciszkańskich placówek na terytorium Concho. Ostatecznie siły hiszpańskie pokonał powstańców i wykonane Tepórame.
Revolt of the Salineros, Conchos, Tobosos, i Tarahumares – północno-wschodniej Durango; Południowej i zachodniej Chihuahua (1666-1680). W 1666 r. niektórzy z zachodnich Conchos podnieśli bunt w następstwie suszy, głodu i epidemii. Ale w następnym roku, bunt rozprzestrzenił się na Tobosos, Cabezas i Salineros. Chociaż wysłano hiszpańskie siły, by powstrzymać rebelię, zamieszki trwały jeszcze przez dekadę. Profesor Jack D. Forbes, autor książki „Apacze, Navaho i Hiszpanie”, pisze, że „region Nueva Vizcaya był terenem ciągłej wojny na początku lat 70-tych XVI wieku”. Do 1677 roku, w rzeczywistości, Nueva Vizcaya była w wielkim niebezpieczeństwie utraty. Jednak w serii kampanii Hiszpanie zabili wielu wrogów i pojmali do 400 Indian. Ale nawet po tych bitwach Conchos, Tobosos, Julimes i Chisos nadal prowadzili wojnę przeciwko europejskiemu establishmentowi.
Wielka Północna Rewolta Pueblos, Salineros, Conchos, Tobosos i Tarahumares – Nowy Meksyk, północno-wschodnie Durango, południowa i zachodnia Chihuahua (1680 – 1689). W 1680 roku, Pope, indiański medyk Pueblo, zebrawszy zjednoczony naród Pueblo, poprowadził udaną rewoltę przeciwko hiszpańskim kolonistom w Nowym Meksyku. Począwszy od świtu 11 sierpnia 1680 roku, powstańcy zabili dwudziestu jeden franciszkańskich misjonarzy służących w różnych pueblos. Co najmniej 400 hiszpańskich kolonistów zostało zamordowanych w pierwszych dniach rebelii. 15 sierpnia indiańscy wojownicy ruszyli na Santa Fe. Odcięli dopływ wody dla 2000 mężczyzn, kobiet i dzieci i śpiewali: „Chrześcijański bóg umarł, ale nasz bóg słońca nigdy nie umrze”. Hiszpanie kontratakowali, powodując chwilowe wycofanie się Pueblos. Następnie, 21 sierpnia Hiszpanie i Metysi uwięzieni w Santa Fe uciekli, udając się na południe w dół Rio Grande do Misji El Paso al Norte, która została zbudowana w 1659 r. Kiedy Hiszpanie zostali wypędzeni, Papież rozpoczął kampanię mającą na celu wyeliminowanie hiszpańskich elementów kulturowych, nie pozwalając na używanie języka hiszpańskiego i nalegając, aby Indianie ochrzczeni jako chrześcijanie zostali wykąpani w wodzie, aby zanegować ich chrzest. Religijne ceremonie Kościoła katolickiego zostały zakazane, a Indianie zostali powstrzymani przed werbalnym używaniem imion Chrystusa, Najświętszej Marii Panny i świętych.
Papieżowa rewolta, oprócz wypędzenia Hiszpanów z regionu Santa Fe-Albuquerque na ponad dekadę, dostarczyła Indianom Pueblo od trzech do pięciu tysięcy koni. Niemal natychmiast zaczęli oni hodować większe stada, z zamiarem sprzedaży koni Indianom Apaczom i Komanczom. W rezultacie powszechne użycie konia zrewolucjonizowało życie Indian. Podczas gdy Indianom z końmi łatwiej było zabijać bizony, niektóre plemiona – takie jak Komancze – odniosły wielki sukces, używając koni do prowadzenia wojny.
Rewolta w Nowym Meksyku zmobilizowała do działania wiele rdzennych plemion Nueva Vizcaya. Jak rebelia rozprzestrzeniła się, setki zostały zabite, ale hiszpańskie wojsko, złapany żałośnie off-guard, może tylko musieć małe oddziały do obrony osiedli w Chihuahua i Sonora. Podczas próżni władzy w Nowym Meksyku i Nueva Vizcaya po rewolcie z 1680 roku, Indianie Apache zaczęli nacierać daleko na południowy zachód, docierając do bram Sonory, by atakować hiszpańskie i opatowskie osady. Następnie, w 1684 r., kiedy Hiszpanie pielęgnowali swoje rany w nowej siedzibie w El Paso, kolejne bunty wybuchały w całej północnej Chihuahua. Od Casas Grandes do El Paso, Conchos, Sumas, Chinarras, Mansos, Janos i Apachean Jócomes wszyscy chwycili za broń.
Najazdy Komanczów na Chihuahua i Durango (druga połowa XVIII wieku). Indianie Comanche zaczęli najeżdżać hiszpańskie osady w Teksasie już w latach 60-tych XVII wieku. Wkrótce potem wojownicy Komanczów zaczęli najeżdżać Chihuahua, Sonora, Coahuila, Durango i Nuevo León. T. R. Fehrenbach, autor książki Comanches: The Destruction of a People, pisze, że „długi terror ogarnął całą granicę, ponieważ hiszpańskie organizacje i instytucje były całkowicie niezdolne do radzenia sobie z partiami komanczów o długich i szybkich ruchach”. Prowadząc długie kampanie na terytorium Hiszpanii, Komancze unikali fortów i armii. T. R. Fehrenbach twierdzi, że ci Indianie byli „wiecznie gotowi do wojny”. Podróżowali na wielkie odległości i uderzali w swoje ofiary z wielką szybkością. „Szaleli po górach i pustyniach”, pisze T. Fehrenbach, „rozpraszając się, aby uniknąć wykrycia otaczających spokojne wioski chłopów dla najazdów o świcie. Zabijali podróżnych, pustoszyli odizolowane rancza, niszczyli całe wsie wraz z ich mieszkańcami.”
Wojna z Indianami Komanczami – lata 20. W latach dwudziestych XIX wieku, nowo niepodległa Republika Meksykańska była tak zajęta problemami politycznymi, że nie zdołała utrzymać odpowiedniej obrony na swoich północnych terytoriach. Komancze zakończyli pokój, który zawarli z Hiszpanami i wznowili działania wojenne przeciwko meksykańskiemu rządowi federalnemu. Do 1825 r. dokonywali najazdów w Teksasie, Nowym Meksyku, Coahuila, Nuevo León, Chihuahua i Durango.
„Takie warunki mogły trwać na północy”, pisze Fehrenbach, „ponieważ niepodległy Meksyk nie był homogenicznym ani spójnym narodem, nigdy nie posiadał rządu na tyle stabilnego lub potężnego, by prowadzić trwałe kampanie przeciwko Indianom”. W rezultacie Komancze zabili tysiące meksykańskich żołnierzy, ranczerów i chłopów na południe od Rio Grande.
Konfrontacje z Komanczami – Sonora, Chihuahua i Durango (1834-1853). W 1834 r. Meksyk podpisał trzeci traktat pokojowy z Komanczami z Teksasu. Jednak niemal natychmiast Meksyk złamał postanowienia traktatu pokojowego i Komancze wznowili swoje najazdy na Teksas i Chihuahua. W następnym roku, Sonora, Chihuahua i Durango ponownie ustanowiły nagrody za skalpy Komanczów. W latach 1848-1853 Meksyk zgłosił 366 oddzielnych roszczeń za najazdy Komanczów i Apaczów na północ od granicy amerykańskiej. Raport rządowy z 1849 r. twierdził, że dwadzieścia sześć kopalń, trzydzieści hacjend i dziewięćdziesiąt rancz w Sonorze zostało opuszczonych lub wyludnionych w latach 1831-1849 z powodu napadów Apaczów. W 1852 r. Komancze dokonali śmiałych najazdów na Coahuila, Chihuahua, Sonora, Durango, a nawet Tepic w Jalisco (obecnie w Nayarit), około 700 mil na południe od granicy amerykańsko-meksykańskiej.
Rdzenne Durango w XX wieku
Pod koniec XIX wieku większość rdzennych grup przedhiszpańskiego Durango zniknęła. W spisie ludności z 1895 roku, tylko 1,661 osób w wieku pięciu lat lub starszych twierdziło, że mówi w języku tubylczym. Liczba ta wzrosła znacznie do 3,847 w 1900 roku i do 4,023 w 1910 roku.
W unikalnym 1921 meksykańskiego spisu ludności, mieszkańcy każdego stanu zostali poproszeni o sklasyfikowanie się w kilku kategoriach, w tym ³indígena pura ² (czysty rdzenny), ³indígena mezclada con blanca ² (rdzenny zmieszany z białym) i ³blanca ² (biały). Z całkowitej populacji państwa 336.766, 33.354 osób (lub 9,9%) twierdził, że są z czystej rdzennej pochodzenia. Znacznie więcej, bo 300 055, czyli 89,1%, określiło się jako osoby o pochodzeniu mieszanym, podczas gdy tylko 33 osoby określiły się jako białe. Chociaż jest prawdopodobne, że większość z 44 779 osób twierdzących, że są pochodzenia rdzennego prawdopodobnie nie mówiła w języku indiańskim, zarówno czyste i mieszane klasyfikacje są świadectwem niezaprzeczalnej rdzennej przeszłości Durango¹s.
Rdzenne grupy dzisiaj
Zgodnie ze spisem ludności z 2000 roku, populacja osób w wieku pięciu lat i więcej, które mówiły w rdzennych językach w Durango wynosiła 24 934 osób, czyli 1,97% populacji. Osoby te mówiły szeroką gamą języków, z których wiele jest przeszczepami z innych części Republiki Meksykańskiej. Największe grupy tubylcze reprezentowane w stanie to: Tepehuán (17.051), Huichol (1.435), Náhuatl (872), Tarahumara (451), Cora (218) i Mazahua (176).
W spisie powszechnym z 2000 r., Tepehuán liczący 17.051 osób w wieku pięciu lat i starszych byli najbardziej rozpowszechnionymi rdzennymi użytkownikami języka w Durango, stanowiąc 68,38% całej ludności rdzennie mówiącej. Indianie Tepehuanes mówią językiem Uto-Aztecan i uważa się, że są blisko spokrewnieni z Indianami Pima. Istnieją dwie odrębne grupy, Północna i Południowa. Północni Tepehuanes zamieszkują północną część stanu i niewielkie części południowej Chihuahua.
Tepehuán jest najbardziej rozpowszechniony w południowej części municipio Mezquital, gdzie 16 630 mieszkańców zostało sklasyfikowanych w spisie ludności z 2000 roku jako rdzenni użytkownicy języka. Z tej liczby, zdecydowana większość 14.138 była wymieniona jako Tepehuán, podczas gdy 1.397 było Huichol, 592 było Náhuatl, a 192 było Cora. Kolejnych 1 639 Tepehuanes mieszkało w południowo-zachodniej części municipio Pueblo Nuevo, 389 w municipio Súchil, a 721 w municipio Durango.
Ale Huichole żyją głównie w północnym Jalisco i Nayarit, niewielka liczba zamieszkuje część stanu Durango. Osoby posługujące się językiem Huichol w Durango liczyły w 2000 roku tylko 1435 osób, co stanowiło 5,76% całej ludności tubylczej posługującej się językiem w wieku 5 lat i więcej. (Dla porównania, w całej Republice Meksykańskiej podczas spisu ludności w 2000 r. odnotowano 30 686 osób posługujących się językiem Huichol.)
Obecna ludność tubylcza Durango jest tylko niewielką pozostałością po ogromnej liczbie rdzennych mieszkańców, którzy zamieszkiwali Durango i sąsiednie obszary Nueva Vizcaya pięć wieków temu. Ich walka z hiszpańską okupacją była długotrwałą bitwą, która trwała kilka stuleci i była prowadzona z wielkim zapałem.
Copyright © 2004 by John P. Schmal. Wszystkie prawa zastrzeżone. Przeczytaj więcej artykułów Johna Schmala.
Źródła:
Susan M. Deeds, „Indigenous Rebellions on the Northern Mexican Mission Frontier: From First-Generation to Later Colonial Responses,” w Susan Schroeder, Native Resistance and the Pax Colonial in New Spain. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1998, s. 1-29.
Departamento de la Estadísticas Nacional. Annuario de 1930. Tacubaya, D.F., 1932.
T. R. Fehrenbach, Comanches: The Destruction of a People. New York: Da Capo Press, 1994.
Jack D. Forbes, Apacze, Navajo i Hiszpanie. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1994 (wyd. 2).
Charlotte M. Gradie, The Tepehuan Revolt of 1616: Militarism, Evangelism, and Colonialism in Seventeenth-Century Nueva Vizcaya. Salt Lake City: University of Utah Press, 2000.
William B. Griffen, Apacze w wojnie i pokoju: The Janos Presidio, 1750-1858. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1988.
William B. Griffen, Indian Assimilation in the Franciscan Area of Nueva Vizcaya. Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1979.
Instituto Nacional de Estadística, Geografía e Informática (INEGI). Estadísticas Históricas de Mexico, Tomo I. Aguascalientes: INEGI, 1994.
Jesus F. Lazalde, Durango Indígena Panorámica Cultural de un Pueblo Prehispánico en el Noroeste de Méxicio. Durango: Impresiones Graficas México, 1987.
Cynthia Radding, „The Colonial Pact and Changing Ethnic Frontiers in Highland Sonora, 1740-1840,” in Donna J. Guy and Thomas E. Sheridan (eds.), Contested Ground: Comparative Frontiers on the Northern and Southern Edges of the Spanish Empire, s. 52-66. Tucson: The University of Arizona Press, 1998.
Daniel T. Reff, Disease, Depopulation and Culture Change in Northwestern New Spain, 1518-1764. Salt Lake City: University of Utah Press, 1991.
Robert Mario Salmon, Indian Revolts in Northern New Spain: A Synthesis of Resistance (1680-1786). Lanham, Maryland: University Press of America, 1991.
Edward H. Spicer, Cycles of Conquest: The Impact of Spain, Mexico, and the United States on the Indians of the Southwest, 1533-1960. Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1997.
John Schmal jest historykiem, genealogiem i wykładowcą. Wraz ze swoją przyjaciółką Donną Morales jest współautorem książki „Mexican-American Genealogical Research: Following the Paper Trail to Mexico” (Heritage Books, 2002) oraz „The Dominguez Family: A Mexican-American Journey” (Heritage Books, 2004). Posiada tytuły naukowe z historii (Loyola-Marymount University) i geografii (St. Cloud State University) i jest członkiem zarządu Society of Hispanic Historical Ancestral Research (SHHAR). Jest zastępcą redaktora naczelnego miesięcznika internetowego SHHAR, www.somosprimos.com. John współpracuje obecnie z ilustratorem Eddiem Martinezem nad manuskryptem zatytułowanym „Indigenous Mexico: Przeszłość i teraźniejszość.”