Równowaga sił
Równowaga sił, w stosunkach międzynarodowych, postawa i polityka narodu lub grupy narodów chroniąca się przed innym narodem lub grupą narodów poprzez dopasowanie swojej siły do siły drugiej strony. Państwa mogą prowadzić politykę równowagi sił na dwa sposoby: poprzez zwiększanie własnej potęgi, jak w przypadku wyścigu zbrojeń lub konkurencyjnego zdobywania terytorium, lub poprzez dodawanie do własnej potęgi potęgi innych państw, jak w przypadku podejmowania polityki sojuszy.
Termin równowaga sił wszedł do użycia w celu określenia stosunków sił w europejskim systemie państwowym od końca wojen napoleońskich do I wojny światowej. W ramach europejskiej równowagi sił Wielka Brytania odgrywała rolę „balansera” lub „posiadacza równowagi”. Nie była na stałe utożsamiana z polityką żadnego z europejskich narodów i przerzucała swoje siły raz na jedną, raz na drugą stronę, kierując się głównie jedną przesłanką – utrzymaniem samej równowagi. Supremacja marynarki wojennej i niemal całkowita odporność Wielkiej Brytanii na obce inwazje umożliwiły jej pełnienie tej funkcji, co uczyniło europejską równowagę sił zarówno elastyczną, jak i stabilną.
Równowaga sił od początku XX wieku uległa drastycznym zmianom, które w praktyce zniszczyły europejski układ sił istniejący od końca średniowiecza. Przed XX wiekiem świat polityczny składał się z wielu odrębnych i niezależnych systemów równowagi sił, takich jak europejski, amerykański, chiński czy indyjski. Jednak I wojna światowa i towarzyszące jej zmiany polityczne zapoczątkowały proces, który ostatecznie doprowadził do integracji większości narodów świata w jeden system równowagi sił. Integracja ta rozpoczęła się od sojuszu Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji i Stanów Zjednoczonych w I wojnie światowej przeciwko Niemcom i Austro-Węgrom. Integracja ta była kontynuowana w czasie II wojny światowej, podczas której faszystowskie narody Niemiec, Japonii i Włoch zostały przeciwstawione globalnemu sojuszowi Związku Radzieckiego, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Chin. II wojna światowa zakończyła się przesunięciem głównych sił w układzie sił z tradycyjnych graczy w Europie Zachodniej i Środkowej do dwóch pozaeuropejskich: Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Wynikiem tego była dwubiegunowa równowaga sił w północnej części globu, która przeciwstawiała wolnorynkowe demokracje Zachodu komunistycznym, jednopartyjnym państwom Europy Wschodniej. Mówiąc dokładniej, narody Europy Zachodniej stanęły po stronie Stanów Zjednoczonych w sojuszu wojskowym NATO, podczas gdy satelickie sojusze Związku Radzieckiego w Europie Środkowej i Wschodniej zjednoczyły się pod radzieckim przywództwem w Układzie Warszawskim.
Ponieważ równowaga sił była teraz dwubiegunowa i z powodu ogromnej dysproporcji sił między dwoma supermocarstwami a wszystkimi innymi narodami, kraje europejskie straciły swobodę poruszania się, która wcześniej zapewniała elastyczny system. Zamiast serii zmieniających się i w zasadzie nieprzewidywalnych sojuszy ze sobą i przeciwko sobie, narody Europy skupiły się teraz wokół dwóch supermocarstw i miały tendencję do przekształcania się w dwa stabilne bloki.
Istniały też inne decydujące różnice między powojenną równowagą sił a jej poprzedniczką. Strach przed wzajemnym zniszczeniem w wyniku globalnej zagłady nuklearnej wprowadził do polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego wyraźny element powściągliwości. Bezpośrednia konfrontacja zbrojna pomiędzy dwoma supermocarstwami i ich sojusznikami na terytorium Europy stanowiła niemal pewną furtkę do wojny nuklearnej i dlatego należało jej unikać za wszelką cenę. Zamiast tego bezpośrednia konfrontacja została w dużej mierze zastąpiona przez (1) masowy wyścig zbrojeń, którego śmiercionośne produkty nigdy nie zostały użyte oraz (2) polityczne wtrącanie się lub ograniczone interwencje wojskowe supermocarstw w różnych krajach Trzeciego Świata.
Pod koniec XX wieku niektóre kraje Trzeciego Świata oparły się postępom supermocarstw i utrzymały niezaangażowaną postawę w polityce międzynarodowej. Wyrwanie się Chin spod wpływów sowieckich i kultywowanie przez nie niezaangażowanej, ale potajemnie antysowieckiej postawy jeszcze bardziej skomplikowało dwubiegunową równowagę sił. Najważniejsza zmiana w równowadze sił rozpoczęła się jednak w latach 1989-90, kiedy Związek Radziecki stracił kontrolę nad swoimi wschodnioeuropejskimi satelitami i pozwolił rządom niekomunistycznym dojść do władzy w tych krajach. Rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku sprawił, że koncepcja europejskiej równowagi sił stała się chwilowo nieaktualna, gdyż rząd nowo suwerennej Rosji przyjął początkowo formy polityczne i gospodarcze preferowane przez Stany Zjednoczone i Europę Zachodnią. Zarówno Rosja, jak i Stany Zjednoczone zachowały jednak swoje arsenały nuklearne, więc równowaga zagrożeń nuklearnych między nimi pozostała potencjalnie w mocy.