Baltische Zee

Landen van de regio

Denemarken, Estland, Finland, Duitsland, Letland, Litouwen, Polen, Zweden, Noorwegen, de noordwestelijke regio’s van Rusland, Wit-Rusland

Beleidskader

1. Transnationaal samenwerkingsprogramma

Het INTERREG-programma voor het Oostzeegebied (BSR) 2014-2020 ondersteunt geïntegreerde territoriale ontwikkeling en samenwerking voor het Oostzeegebied. Het programma is bedoeld om problemen aan te pakken die niet voldoende door afzonderlijke landen kunnen worden aangepakt. Uitdagingen die een gezamenlijke reactie van partners uit verschillende landen van het Oostzeegebied vereisen, zijn onder meer het verbeteren van de waterkwaliteit en het vergroten van de maritieme veiligheid en beveiliging. Het programma ondersteunt de uitvoering van de EU-strategie voor het Oostzeegebied (EUSBSR), die de eerste alomvattende EU-strategie was die gericht was op een macroregio in Europa. Het BSR-programma richt zich op de volgende vier prioriteiten:

1. Innovatiecapaciteit;
2. Efficiënt beheer van natuurlijke hulpbronnen;
3. Duurzaam vervoer;
4. Institutionele capaciteit voor macroregionale samenwerking.

Klimaatverandering valt onder prioriteit 2, die vier doelstellingen omvat: a) waterbeheer ter vermindering van de toevoer van nutriënten en de lozing van gevaarlijke stoffen in de Oostzee en de regionale wateren (doelstelling 2.1); b) verhoging van de productie en het gebruik van duurzame hernieuwbare energie (doelstelling 2.2); c) verhoging van de energie-efficiëntie (doelstelling 2.3), en d) bevordering van duurzame en hulpbronnenefficiënte blauwe groei (specifieke doelstelling 2.4). Het programma heeft ook een aantal horizontale beginselen, waaronder een met betrekking tot aanpassing – duurzame ontwikkeling.

2. Strategieën voor macroregio’s

De EU-strategie voor het Oostzeegebied beoogt de samenwerking binnen het Oostzeegebied te versterken om een evenwichtiger ontwikkeling in het gebied te bevorderen, bij te dragen aan belangrijke EU-beleidslijnen en de integratie binnen de regio te versterken.

Klimaatverandering was een prioriteit sinds het allereerste actieplan van de EUSBSR in 2009, toen de EUSBSR opriep tot de ontwikkeling van een macroregionale aanpak voor aanpassing aan de klimaatverandering. In 2013-2014 werd klimaatverandering opgenomen in de horizontale actie “Duurzame ontwikkeling”, en de horizontale actie Klimaat van de EU-strategie voor het Oostzeegebied (HA Klimaat van de EUSBSR) werd geïntroduceerd in de herziene versie van 2015 van het actieplan van de EUSBSR. De tot dusver geboekte resultaten zijn gericht op milieu-uitdagingen in de regio, met name in verband met de vermindering van de nutriëntenbelasting en de verbetering van de waterkwaliteit, en hebben het mogelijk gemaakt activiteiten op te zetten die alle EUSBSR-landen omvatten. Deze activiteiten, die gericht zijn op de verbetering van de milieutoestand, zullen indirecte voordelen opleveren onder veranderende klimaatomstandigheden, aangezien eutrofiëring meer negatieve gevolgen zal hebben naarmate de temperaturen stijgen.

3. Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

De landen die deel uitmaken van de regio zijn, met uitzondering van Noorwegen en Wit-Rusland, ook verdragsluitende partij bij het Verdrag van Helsinki, het “Verdrag ter bescherming van het mariene milieu in het Oostzeegebied”. Het verdrag heeft tot doel het mariene milieu van de Oostzee door intergouvernementele samenwerking te beschermen tegen alle bronnen van verontreiniging en bestrijkt het gehele Oostzeegebied, met inbegrip van de binnenwateren, het water van de zee zelf en de zeebodem. Het verdrag wordt beheerd door de Commissie ter bescherming van het mariene milieu van het Oostzeegebied (HELCOM), die een aantal initiatieven heeft met betrekking tot de aanpassing aan de klimaatverandering (CCA), bijvoorbeeld een regelmatige regionale evaluatie van de klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor de Oostzee.

De Raad van Oostzeestaten (CBSS) is een politiek forum voor intergouvernementele samenwerking in het Oostzeegebied. De Raad is opgericht in 1992 en heeft zich in eerste instantie ten doel gesteld de overgang van het Oostzeegebied naar het nieuwe internationale landschap na het einde van de koude oorlog te ondersteunen. De huidige missie van de CBSS bestaat erin “een mondiaal perspectief op regionale problemen” te ondersteunen, wat onder meer inhoudt dat internationale verdragen zoals de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling, het klimaatakkoord van Parijs en het Sendai-kader voor de beperking van het risico op rampen, in aansluiting op de EU-strategie voor de Oostzeeregio (8 van de 11 lidstaten van de CBSS zijn ook lid van de EU-strategie voor de Oostzeeregio) worden vertaald in regionale acties in het veld. De CBSS leidt de horizontale actie Klimaat van de EU-strategie voor het Oostzeegebied en heeft het initiatief genomen voor het BSR Climate Dialogue Platform. Deze horizontale actie heeft ook tot doel het succes van het door de lidstaten gevoerde aanpassingsbeleid te evalueren en de coördinatie en synergie tussen de initiatieven en projecten van het Oostzeegebied op het gebied van aanpassing te verbeteren.

De UBC (Union of the Baltic Cities) Sustainable Cities Commission is actief via haar beleidsterreinen die gericht zijn op klimaatverandering, met inbegrip van aanpassing, en die tot doel hebben de lokale niveaus te versterken door samenwerking en netwerkvorming.

4. Aanpassingsstrategieën en -plannen

Het Baltadapt-project, dat werd gefinancierd in het kader van het INTERREG IV B-programma voor de Oostzee 2007-2013, heeft een aanpassingsstrategie voor de regio opgeleverd, die vergezeld gaat van richtsnoeren en een niet-bindend actieplan. Tijdens de politieke vergadering op hoog niveau van de CBSS in 2014 is de aanpassingsstrategie bekrachtigd in het document “Besluit van de Raad van de Oostzeestaten betreffende een herziening van de CBSS-prioriteiten op lange termijn”. De Baltadapt-strategie voor aanpassing aan klimaatverandering voor het Oostzeegebied is een van de weinige voorbeelden van transnationale aanpassingsstrategieën in Europa. De strategie is bedoeld als aanvulling op nationale en subnationale aanpassingsprocessen in het Oostzeegebied, met name door de coördinatie tussen niveaus en sectoren te verbeteren door middel van informatie-uitwisseling en de ontwikkeling van netwerken. De Baltadapt-strategie is geïntegreerd in de strategie van de EU-strategie voor het Oostzeegebied, met name via de horizontale klimaatactie van de EU-strategie voor het Oostzeegebied, die tot doel heeft het bewustzijn en de capaciteit voor aanpassing aan de klimaatverandering in de regio te vergroten, waarbij de aandacht met name uitgaat naar het lokale en regionale niveau.

De CBSS heeft het BSR Climate Dialogue Platform opgericht, dat tot doel heeft via het Climate-ADAPT-platform regiospecifiek materiaal inzake klimaataanpassing openbaar te maken en een gezamenlijk capaciteitsopleidings- en bewustmakingsproject te ontwikkelen. Het BSR Climate Dialogue Platform is bekrachtigd door de CBSS-ministers van Buitenlandse Zaken en houdt regelmatig bijeenkomsten van vertegenwoordigers van nationale regeringen, de EC en BSR-vlaggenschipprojecten om de voortgang van de uitvoering van het EUSBSR HA Climate en de BSR-aanpassingsstrategie te bespreken.

Voorbeelden van projecten die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd

Tot juni 2018 lijkt geen van de projecten die zijn goedgekeurd door het INTERREG V B Baltic Sea Programme 2014-2020 van het Oostzeegebied zich rechtstreeks te richten op uitdagingen die verband houden met de aanpassing aan de klimaatverandering. Het INTERREG V A Central Baltic Programme 2014-2020, dat een aanzienlijk deel van de Centrale Oostzee in zijn samenwerkingsgebied omvat (bestaande uit delen van Finland, Zweden, Estland en Letland), heeft echter het EUSBSR-vlaggenschipproject iWater (Integrated Storm Water Management) gefinancierd, dat liep van 2015 tot 2018.

Terwijl eerdere projecten die werden uitgevoerd in het kader van het INTERREG IV B Oostzeeprogramma 2007-2013 (bijv. BaltCICA, Baltadapt, of BalticClimate) een sectoroverschrijdende aanpak van aanpassing aan klimaatverandering hadden, lag bij iWater de nadruk op waterbeheer per sector. Het was er met name op gericht de stedelijke planningspraktijken in de steden van het Oostzeegebied te verbeteren door de ontwikkeling van een geïntegreerd systeem voor stormwaterbeheer. De partnersteden en -gemeenten van het project (Riga en Jelgava in Letland, Söderhamn en Gävle in Zweden, Tartu in Estland, Helsinki en Turku in Finland) hebben nieuwe programma’s en instrumenten aangenomen die uiteindelijk in de stadsplanningsprocessen werden geïntegreerd. Met deze proeflocaties als voorbeeld werden in de partnersteden overdraagbare richtsnoeren en instrumenten ontwikkeld met medewerking van plaatselijke belanghebbenden en belangengroepen. Ongeveer 35 andere steden in het Oostzeegebied werden opgeleid om de ontwikkelde methoden in de regio te gebruiken.