De geschiedenis van de KGB en haar legendarische methoden
In de annalen van de spionage-organisaties heeft de KGB van de Sovjet-Unie een mythische status verworven. Als een combinatie van de FBI en de CIA met een bijzonder Russische slimheid en hardheid, was de KGB van 1954 tot 1991 de belangrijkste veiligheidsdienst van de Sovjet-Unie.
Hoewel de KGB nu is vervangen door de GRU als Ruslands belangrijkste inlichtingendienst, blijft de KGB van invloed om de eenvoudige reden dat de president van Rusland, Vladimir Poetin, een voormalige KGB-agent van 16 jaar is. Het is moeilijk om het spook van de KGB te negeren als je kijkt naar zijn omgang met de Verenigde Staten en de rest van de wereld.
De Russische president Vladimir Poetin tijdens zijn KGB-opleiding in Leningrad, halverwege de jaren zeventig.
KGB stond voor Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti, wat “het Comité voor Staatsveiligheid” betekent. Het agentschap was zowel verantwoordelijk voor de binnenlandse veiligheid als voor de geheime politie om nationalisme en afwijkende meningen de kop in te drukken, en bewaakte zowel de grens van de USSR als de leiding van de Communistische Partij en de regering van het land. Het hield zich ook bezig met het verzamelen van buitenlandse inlichtingen, onderzoeken en contraspionage. Ondanks het feit dat de KGB ook in het burgerleven actief was, werd zij beschouwd als een militaire dienst die onderworpen was aan de wetten van het leger.
Voor haar inlichtingenoperaties richtte de KGB zowel legale als illegale spionagevestigingen op in de landen die zij op de korrel nam. De spionnen namen ingewikkeld voorbereide valse identiteiten of “legenden” aan. De details werden vaak ontleend aan het leven van andere deelnemers aan het complot of aan de identiteit van overleden personen. De KGB plaatste ook agenten in Sovjet-ambassades en -consulaten, beschermd door diplomatieke onschendbaarheid. De spionnen hielden zich bezig met het verzamelen van politieke, economische en militair-strategische informatie en het verspreiden van desinformatie.
Op een foto uit november 1981 in Moskou is het monument te zien van de oprichter van het Sovjet Comité voor Staatsveiligheid (KGB), Felix Dzerzjinski, met het KGB-gebouw op de achtergrond. (Foto: AFP/Getty Images)
Dodelijke maatregelen
Zoals beschreven in het CIA-rapport over het “Sovjetgebruik van moord en ontvoering”, nam de KGB zijn toevlucht tot “ontvoering en moord om wat beschouwd wordt als werkelijke of potentiële bedreigingen voor het Sovjetregime te bestrijden.” Dergelijke technieken, binnen de KGB bekend als “uitvoerende actie” of “vloeibare zaken” (Mokryye Dela), werden door de organisatie zowel in de USSR als daarbuiten toegepast, waarbij zowel Sovjetburgers als buitenlandse burgers werden getroffen. De CIA schoof zelfs de moord op Leon Trotski, de medeoprichter van de Sovjetstaat, in de schoenen van de KGB.
De CIA was van mening dat de KGB niet alleen dergelijke methoden gebruikte, maar ook zeer goed was in het uitwissen van haar sporen, en schreef dat een “onderzoek vaak slechts fragmentarische informatie oplevert, als gevolg van het vermogen van de KGB om haar sporen te camoufleren.” Sommige moorden eindigden volgens het rapport als ongelukken, natuurlijke sterfgevallen of zelfmoorden.
In veel gevallen was moeilijk op te sporen gif het wapen van keuze. Een beroemd geval was de vergiftiging van de overloper Nikolaj Chochlov. Hij werd plotseling ernstig ziek tijdens een anti-Communistische bijeenkomst in Frankfurt, Duitsland in september 1957. De dokters konden maar moeilijk achterhalen wat er gebeurd was, tot ze bewijzen vonden dat hij vergiftigd was met een thalliumderivaat van arsenicum en mogelijk andere chemische stoffen. Khokhlov zelf dacht dat hij was vergiftigd met radioactief thallium.
KGB-officieren staan op wacht tijdens het bezoek van Margaret Thatcher aan Rusland in 1985.
De CIA zou de ware toedracht van talloze incidenten nooit te weten zijn gekomen als er geen overlopers waren geweest. Zo liep Bogdan Stashinsky in 1961 over naar het Westen en onthulde dat hij twee moorden had gepleegd voor de KGB, waaronder de moord op de Oekraïense emigrant Lev Rebet in München met een gifpistool.
Opleidingen voor dergelijke “uitvoerende acties” werden naar verluidt uitgevoerd op een basis in Moskou door instructeurs met specialiteiten in het gebruik van handvuurwapens, jujitsu, radio, code, surveillance, autorijden en fotografie.
Spionage en dubbelagenten
Naast de beruchte gevallen van geweld, stond de KGB ook bekend om het gebruik van een heel scala aan spionage-technieken, het gebruik van codenamen, het stelen en fotograferen van documenten, het gebruik van dode brievenbussen of dead drops, en het werven van buitenlanders als agenten, zoals de US Navy Chief Warrant Officer John Anthony Walker en de FBI-tegenspion Robert Hanssen.
KGB-ondervoorzitter Vladimir Pirozhkov bekijkt de leden van het KGB Special Forces-team Alpha. Midden jaren ’70.
KGB-agenten stonden er ook om bekend “vrienden van de zaak” of agenten-provocateur te worden, die doelbewust infiltreerden in doelgroepen om tweedracht te zaaien, desinformatie te verspreiden en hun politiek te beïnvloeden.
Een voorbeeld van een “actieve maatregelen” of desinformatiecampagne door de KGB zijn de inspanningen in 1959 en later, die tot doel hadden een negatieve wereldopinie over West-Duitsland te creëren. De KGB-campagne omvatte het in brand steken van synagogen en het schilderen van hakenkruisborden op openbare plaatsen, waarbij het leek alsof de West-Duitsers verantwoordelijk waren.
De KGB was ook verantwoordelijk voor het onderdrukken van interne subversie en mogelijke revolutionaire complotten in de landen van het Sovjetblok. In 1968 hielp zij bij het neerslaan van de “Praagse Lente”, een periode van liberalisering in Tsjecho-Slowakije. KGB-agenten bereidden de route voor van de uiteindelijke invasie door het Rode Leger, terwijl ze het land infiltreerden vermomd als westerse toeristen. Ze moesten het vertrouwen winnen van de mensen achter de nieuwe Tsjechische regering, geleid door Alexander Dubček, en hen bespioneren. Hun doel was om subversieve bewijzen te planten dat Westerse inlichtingendiensten probeerden om de communistische regering van Tsjecho-Slowakije af te zetten. Dit zou op zijn beurt de invasie van de USSR rechtvaardigen. De KGB bereidde ook pro-USSR-leden van de Tsjechische communistische partij voor, die na de invasie van het Rode Leger de macht zouden overnemen.
KGB-agent Igor Morozov (links) boven op een pantservoertuig tijdens zijn opdracht in de provincie Badakhshan, Afghanistan. 1982-1983. Credit: Wikipedia.
Een ander beroemd voorbeeld van KGB-betrokkenheid vond plaats tijdens de oorlog in Afghanistan. In december 1979 slaagden 54 leden van de Speciale Troepen van de KGB er samen met parachutisten en andere soldaten in om de Afghaanse president Hafizullah Amin en 100 tot 150 van zijn persoonlijke bewakers aan te vallen en te doden. Hierdoor konden de Sovjets Babrak Karmal installeren als Amin’s opvolger.
De val van de KGB
De staatsgreep van 1991 in de Sovjet-Unie werd geleid door de toenmalige voorzitter van de KGB, Vladimir Kryuchkov. De mislukking van de staatsgreep leidde tot de ontbinding van de Sovjet-Unie en het feitelijke einde van de KGB, die werd vervangen door de Federale Contraspionagedienst van Rusland (FSK). FSK werd vervolgens opgevolgd door de Federale Veiligheidsdienst van de Russische Federatie (FSB).
Its invloed vandaag
Hoewel de KGB officieel niet meer bestaat, ondanks een aankondiging in 2016 dat het misschien terug zou komen, is haar invloed nog steeds voelbaar. Bijna elke tak van de Russische staat en veel grote bedrijven zijn overgenomen door voormalige KGB-mannen zoals Poetin, meldde Politico. Vladimir Poetin zelf herinnerde de wereld aan de glorie van de KGB tijdens de top in Helsinki met president Trump, toen hij de geloofwaardigheid van het Steele-dossier betwistte door te zeggen: “Ik was zelf een inlichtingenofficier, en ik weet hoe dossiers worden verzonnen.”
Ook van belang zijn de tactieken die worden gebruikt door de huidige Russische inlichtingendiensten, zoals de recente vergiftigingen in het Verenigd Koninkrijk waarbij het zenuwgas Novichok werd gebruikt op de voormalige Russische spion Sergei V. Skripal, zijn dochter Yulia, en Britse burgers Charlie Rowley en Dawn Sturgess (die zijn overleden). Dergelijke gebeurtenissen leveren het bewijs dat de KGB-methoden niet volledig met pensioen zijn en zullen blijven terugkeren in de moderne internationale politiek.