De verschillen tussen psychopaten en sociopaten
Bent u niet zeker van het onderscheid tussen een sociopaat en een psychopaat? Zo ja, dan bent u niet de enige. Veel psychiaters, forensisch psychologen, criminologen en politieagenten gebruiken de termen sociopaat en psychopaat ten onrechte door elkaar. Vooraanstaande deskundigen zijn het ook niet eens over de betekenisvolle verschillen tussen de twee aandoeningen – en degenen die het erover eens zijn dat er verschillen zijn, zijn het vaak niet eens over wat die verschillen zijn. Ik beweer dat er duidelijke en significante verschillen zijn.
De vijfde editie van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), uitgebracht door de American Psychiatric Association in 2013, noemt zowel sociopathie als psychopathie onder de noemer Antisociale Persoonlijkheidsstoornissen (ASPD). Deze stoornissen delen veel gemeenschappelijke gedragskenmerken, wat leidt tot een deel van de verwarring. Belangrijke kenmerken die sociopaten en psychopaten delen zijn onder meer:
- Een minachting voor wetten en sociale mores
- Een minachting voor de rechten van anderen
- Een onvermogen om wroeging of schuld te voelen
- Een neiging om gewelddadig of agressief gedrag te vertonen
Naast hun gemeenschappelijke kenmerken hebben sociopaten en psychopaten ook hun eigen unieke gedragskenmerken en oorsprong.
Sociopaten hebben de neiging nerveus en snel geagiteerd te zijn. Ze zijn wispelturig en geneigd tot emotionele uitbarstingen, waaronder woedeaanvallen. Ze zijn vaker dan psychopaten ongeschoold en leven in de marge van de samenleving. Zij zijn soms niet in staat een vaste baan te behouden of lang op één plaats te blijven. Het is voor sociopaten vaak moeilijk, maar niet geheel onmogelijk, om zich aan anderen te hechten.
Veel sociopaten zijn in staat zich aan een bepaald individu of een bepaalde groep te hechten, hoewel zij geen oog hebben voor de samenleving of haar regels in het algemeen. Daarom zullen de betekenisvolle gehechtheden van elke sociopaat gering in aantal en beperkt in reikwijdte zijn. In de regel zullen zij moeite hebben met relaties.
In de ogen van anderen zullen sociopaten over het algemeen gestoord of grillig overkomen. Misdaden die ze plegen, inclusief moord, zullen eerder lukraak en spontaan zijn dan gepland. Vanwege hun schijnbaar grillige gedrag zijn sociopaten zowel voor professionals als voor niet-professionals gemakkelijker te identificeren dan psychopaten.
In tegenstelling tot sociopaten zijn psychopaten niet in staat emotionele banden te smeden. Psychopaten zijn agressief en roofzuchtig van aard. Ze zien anderen als objecten voor hun vermaak. Hoewel ze geen empathie hebben, hebben psychopaten vaak ontwapenende of zelfs charmante persoonlijkheden. Ze zijn manipulatief en winnen gemakkelijk het vertrouwen van mensen. Ze leren emoties na te bootsen, ondanks hun onvermogen om ze werkelijk te voelen, en zullen voor nietsvermoedende mensen normaal overkomen. Psychopaten zijn vaak goed opgeleid en hebben een vaste baan.
Sommige psychopaten zijn zo goed in manipulatie en mimicry dat ze gezinnen en andere langdurige relaties hebben zonder dat de mensen om hen heen ooit hun ware aard hebben vermoed. Bij het plegen van misdaden, plannen psychopaten elk detail zorgvuldig van tevoren en hebben vaak noodplannen klaarliggen. Ze lijken onverstoorbaar in een crisis.
In tegenstelling tot hun sociopathische tegenhangers zijn psychopathische criminelen koel, kalm en nauwgezet. Vanuit het perspectief van de rechtshandhaving maakt de “koelbloedige” aard van psychopaten hen zeer effectieve criminelen. Als zodanig zijn ze over het algemeen moeilijker te identificeren dan sociopaten. Helaas kan het moeilijk zijn om te weten wanneer een psychopathisch roofdier zich op u heeft gericht om u uit te buiten.
Vanuit een diagnostisch standpunt is de etiologie of oorzaak van psychopathie anders dan die van sociopatie. Ik beweer dat psychopathie het resultaat is van “nature” (genetica), terwijl sociopathie het resultaat is van “nurture” (opvoeding) (omgeving). Psychopathie is gerelateerd aan een fysiologisch defect dat resulteert in de onderontwikkeling van het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor impulscontrole en emoties (1).
Sociopathie, daarentegen, is waarschijnlijker het product van jeugdtrauma’s en lichamelijk of emotioneel misbruik. Omdat sociopathie eerder aangeleerd dan aangeboren lijkt te zijn, zijn sociopaten in staat tot empathie in bepaalde omstandigheden en met bepaalde personen, maar niet met anderen.
Psychopathie is uiteindelijk zeldzamer dan sociopathie en wordt beschouwd als de gevaarlijkste van de antisociale persoonlijkheidsstoornissen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel seriemoordenaars, waaronder Ted Bundy, Dennis Rader (BTK) en John Wayne Gacy, berouwloze psychopaten waren. Er wordt zelfs geschat dat bijna 50 procent van alle seriemoordenaars psychopaten zijn.
In een aparte post, onderzoek ik onze merkwaardige fascinatie voor seriemoordenaars in feit en fictie.