Gewelddadig islamisme krijgt de overhand in Afghanistan en Afrika

Als er uiteindelijk een vredesakkoord wordt bereikt tussen de Afghaanse regering en de Taliban, lijdt het weinig twijfel dat de opstandelingen zich zullen vestigen als een belangrijke macht in het land. Dat is van weinig belang voor Donald Trump, die veel meer bezig is met zijn herverkiezing in november, waarvoor de VS de vrede moeten uitroepen en moeten beginnen met het terugtrekken van troepen.

Dat is ook de reden waarom hij het aantal Amerikaanse troepen in Noord- en Centraal-Afrika wil verminderen. Maar gewelddadige islamisten zijn ook daar sterk, en zullen waarschijnlijk sterker worden als Trump en zijn westerse bondgenoten er niet in slagen de onderliggende oorzaken van dat geweld aan te pakken.

Bij de deal die vorige week in Doha werd gesloten, was de Afghaanse regering niet betrokken en de details waren opvallend vaag, waaronder de aard van het staakt-het-vuren, en dat is al begonnen te wankelen: de Taliban hebben de aanvallen in het hele land hervat, met 76 gemelde aanvallen in 24 provincies. Eén aanval, tegen een controlepost in de provincie Helmand, leidde tot een Amerikaanse luchtaanval, de eerste in elf dagen. Maar de belangrijkste Taliban-operatie vond plaats in de noordelijke Kunduz-provincie, grenzend aan Tadzjikistan.

Nabij de provinciehoofdstad Kunduz was een Afghaanse legereenheid van achttien soldaten bezig met het opzetten van een nieuwe basis toen zij werd aangevallen door een elitetroepenmacht van de Taliban. Vijftien soldaten van het Afghaanse leger werden gedood, één raakte gewond en slechts twee konden ontkomen. Desondanks, en met het risico dat de oorlog in de komende dagen weer oplaait, is Trump vastbesloten om over vrede te spreken. Slechts enkele uren voor de aanval op Kunduz sprak hij rechtstreeks met de plaatsvervangend Taliban-leider, Abdul Ghani Baradar.

Wat er ook gebeurt, een van de prioriteiten van de VS is het voorkomen van de opkomst van de macht van ISIS in Afghanistan. Daartoe zien we wellicht een grotere aanwezigheid van de CIA als de reguliere troepen thuiskomen, evenals eenheden in buurlanden die aanvallen over de grens kunnen uitvoeren met behulp van bewapende drones en speciale eenheden. In Noord- en Centraal-Afrika daarentegen wil hij de militaire betrokkenheid van de VS verminderen in het licht van de groeiende islamitische macht.

ISIS bloeit

Hier heeft ISIS al een aanzienlijke invloed. De groeiende invloed van ISIS versterkt de aanwezigheid van de jihad in veel landen. De gewelddadige islamitische activiteit strekt zich nu uit over de hele Sahel, van de West-Afrikaanse Atlantische kust tot Soedan en verder tot de ‘Swahilikust’ van Oost-Afrika, met inbegrip van Kenia en Tanzania en zelfs Mozambique.

Omdat er nauwelijks westerse landen bij betrokken zijn, is er weinig media-aandacht voor Mozambique, waar de paramilitaire activiteiten in het noorden zijn toegenomen, vooral in de provincie Cabo Delgado, waar de bevolking voor ongeveer 30% uit moslims bestaat. Het aantal doden onder de burgerbevolking door toedoen van extreme islamistische groeperingen is naar verluidt gestegen van minder dan een dozijn in 2017 tot meer dan 140 vorig jaar. Jane’s Intelligence Review meldt deze maand dat de regering Rusland om hulp heeft gevraagd in ruil voor gasconcessies, maar in plaats van directe militaire hulp heeft Rusland ongeveer 200 particuliere militaire aannemers van de Wagner Group ingezet, die Mi-24 ‘Hind’ helikopters en Mi-17 helikopters gebruiken.

Dit doet niets af aan de veel grotere activiteitenniveaus in de Sahel: in Burkina Faso, bijvoorbeeld, steeg het aantal burgers dat door islamitische extremisten werd gedood van nauwelijks in 2015 tot meer dan 500 vorig jaar. En het is ook in de Sahel waar de meeste westerse militaire activiteiten tegen islamisten in Afrika plaatsvinden, waaronder een omvangrijke en vaak gevaarlijke VN-vredesoperatie in Mali. Met name het leger van Niger is het slachtoffer geworden van de hernieuwde activiteit, met een aanval op een legerbasis in december waarbij 71 manschappen omkwamen en een andere in januari waarbij nog eens 89 doden vielen.

Over het geheel genomen zijn de paramilitaire acties van islamisten in de regio in de afgelopen vijf jaar verdubbeld, met een duidelijke versnelling van de acties in het afgelopen jaar, en dit heeft geleid tot oproepen aan de VS om hun verplichtingen in de regio te handhaven of zelfs uit te breiden. Het argument is dat als ISIS en andere groepen gebieden met directe controle vestigen, zij in staat zullen zijn aanslagen overzee te plannen. Een bijkomende vrees is dat als de westerse aanwezigheid verzwakt, de Chinezen snel zullen ingrijpen.

Kolonisator’s verplichtingen

Naast Trump en de VS is Frankrijk de belangrijkste westerse staat die actief is in de Sahel. Het Franse ministerie van Defensie kondigde onlangs aan dat het 100 extra militaire voertuigen en 600 extra manschappen naar de regio stuurt, wat het troepentotaal op 5.100 brengt. Frankrijk heeft daar al 41 soldaten verloren en in politieke kringen in Parijs groeit het onbehagen over de manier waarop het land eindelijk is meegezogen in een groeiend onderdeel van de “oorlog tegen het terrorisme”, nadat het de oorlog in Afghanistan grotendeels had vermeden en de strijd tegen ISIS in Irak en Syrië voornamelijk had beperkt tot het gebruik van luchtmacht.

In Frankrijk wordt tenminste gediscussieerd over de redenen waarom ISIS en Al Qaida in de Sahel aanhangers vinden: sommige analisten wijzen op het succes van jihadistische groeperingen bij de rekrutering van honderdduizenden, zo niet miljoenen gemarginaliseerde mensen, vooral jonge mannen, in de hele regio. Zij stellen dat militair geweld niet meer kan doen dan de status quo handhaven, en zelfs dat zou kunnen leiden tot een grotere haat tegen staten die als bezetters worden beschouwd. In plaats daarvan is een veel bredere strategie nodig om de onderliggende problemen aan te pakken, een variant op de “hearts and minds”-benadering uit het verleden.

Er is op dit moment weinig kans daarop. Gezien de bijna twee decennia van gedrag in Afghanistan en Irak, is er weinig kans dat de VS in de Sahel verder gaan dan een zuiver militaire aanpak. Als er al een verandering in aanpak komt, zal die eerder van West-Europese zijde komen. In sommige landen wordt tenminste erkend dat de huidige militaire houding in de Sahel mislukt is en bestaat er misschien een kans dat daarop wordt voortgebouwd.