Mujahideen
Mujahideen, Arabisch mujāhidūn, leden van een aantal guerrillagroeperingen die tijdens de Afghaanse Oorlog (1979-92) in Afghanistan actief waren en zich verzetten tegen de binnenvallende Sovjetstrijdkrachten en uiteindelijk de communistische regering van Afghanistan ten val brachten. Rivaliserende facties raakten vervolgens onderling verdeeld, wat leidde tot de opkomst van één factie, de Taliban, en een tegencoalitie, de Noordelijke Alliantie. Hierna volgt een bespreking van deze facties tijdens de Afghaanse oorlog en de nasleep daarvan. Voor bespreking van de term “mujahideen” in de context van het islamitisch revivalisme, zie mujahideen (islam).
Afghaans ministerie van Defensie
De wortels van de Afghaanse oorlog lagen in de omverwerping van de centristische regering van president Mohammad Daud Khan in april 1978 door linkse militairen onder leiding van Nur Mohammad Taraki. De macht werd daarna gedeeld door twee marxistisch-leninistische politieke groeperingen, die weinig steun onder de bevolking hadden. De nieuwe regering smeedde nauwe banden met de Sovjet-Unie, voerde meedogenloze zuiveringen door van alle binnenlandse oppositie en begon uitgebreide land- en sociale hervormingen die de vrome moslimbevolking, die grotendeels anticommunistisch is, bitter kwalijk nam.
Er ontstonden opstanden tegen de regering onder verschillende stam- en stadsgroepen die zich op de Islam beriepen als een bindende inspiratiebron. Deze groepen namen bevrijdingsretoriek over die eerder was ontwikkeld door moslimdenkers op het Indiase subcontinent en werden gezamenlijk bekend als de mujahideen (Arabisch: mujāhidūn, “zij die zich bezighouden met de jihad”). Samen met interne gevechten en staatsgrepen binnen de regering tussen de marxistisch-leninistische facties, droeg de opkomst van de mujahideen bij tot het besluit van de Sovjets om het land in december 1979 binnen te vallen, waarbij ze zo’n 30.000 troepen stuurden en het kortstondige presidentschap van Hafizullah Amin ten val brachten. Het doel van de Sovjet-operatie was hun nieuwe maar wankele cliëntstaat, nu geleid door Babrak Karmal, overeind te houden, maar de opstand van de mujahideen groeide als reactie en verspreidde zich over alle delen van het land. De Sovjets lieten de onderdrukking van de opstand aanvankelijk over aan het Afghaanse leger, maar dat werd geteisterd door massale deserties en bleef gedurende de hele oorlog grotendeels ineffectief.
De mujahideen waren aanvankelijk slecht uitgerust, en bleven gedurende de hele oorlog gedecentraliseerd. Ze hadden het grootste deel van het platteland in handen en gebruikten voornamelijk diertransporten tegen het Sovjet-motortransport. De kwaliteit van hun wapens en gevechtsorganisatie verbeterde echter geleidelijk, als gevolg van ervaring en de grote hoeveelheid wapens en ander oorlogsmaterieel die door de Verenigde Staten en andere landen via Pakistan naar de rebellen werden verscheept. Het Haqqani-netwerk, gecoördineerd door een vooraanstaande commandant van de mujahideen, werd een belangrijk instrument van deze buitenlandse hulp. De mujahideen ontvingen ook hulp van sympathiserende moslims uit de hele wereld, en een onbepaald aantal moslimvrijwilligers – in de volksmond “Afghaans-Arabieren” genoemd, ongeacht hun etniciteit – reisden uit alle delen van de wereld om zich bij hun oorlogsinspanningen aan te sluiten. Deze buitenlandse vrijwilligers coördineerden onderling en met moslims in hun thuislanden via een eigen netwerk, bekend als al-Qaeda (Arabisch: al-Qāʿidah, “de Basis”). In 1986 verwierven de mujahideen van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië aanzienlijke aantallen grond-luchtraketten waarmee ze de Sovjet-controle over het luchtruim konden betwisten – een belangrijke factor in de terugtrekking van de Sovjets begin 1989.
Ondanks hun gemeenschappelijke doel tijdens de oorlog bleven de mujahideen politiek gefragmenteerd. Na afloop van de oorlog werd een kortstondige overgangsregering gevormd, gesponsord door verschillende facties van de mujahideen. President Burhanuddin Rabbani, leider van de Islamitische Vereniging (Jamʿiyyat-e Eslāmī), één van de grootste facties, weigerde eind 1994 zijn functie neer te leggen overeenkomstig de door de nieuwe regering getroffen regeling inzake machtsdeling. Andere groepen onder de mujahideen, met name de Islamitische Partij (Ḥezb-e Eslāmī), geleid door Gulbuddin Hekmatyar, omsingelden Kaboel en begonnen de stad te bestoken met artillerie en raketten. Deze aanvallen gingen de volgende jaren met tussenpozen door terwijl het platteland buiten Kaboel in chaos veranderde.
Erik de Castro-Reuters/Newscom
Tussen begonnen de pas opgerichte Taliban (Pashto: “Studenten”), een puriteinse islamitische groepering onder leiding van een voormalige mujahideen-commandant, Mohammad Omar, systematisch de macht over het land te grijpen en in 1996 Kabul te bezetten. De Taliban, aangevuld met vrijwilligers van verschillende islamitische extremistische groeperingen die zich in Afghanistan schuilhielden, waaronder veel Afghaans-Arabische overblijfselen uit het eerdere conflict, kregen weldra de controle over heel Noord-Afghanistan, op een klein deel na, dat in handen was van een losse coalitie van mujahideen-strijders, bekend als de Noordelijke Alliantie. De gevechten bleven in een impasse tot 2001, toen Amerikaanse speciale operatietroepen, als reactie op het uitblijven van de uitlevering door de Taliban van de leiders van Al Qaida na de aanslagen van 11 september op de Verenigde Staten, een reeks militaire operaties in Afghanistan lanceerden die de Taliban begin december van de macht verdreven. (Zie de oorlog in Afghanistan.) De Noordelijke Alliantie viel vervolgens uiteen in verschillende facties, waarvan er vele werden opgenomen in de nieuwe Afghaanse regering die in 2004 werd gevormd.