Nagasaki: The Last Bomb
Bockscar arriveerde op Nagasaki om 11:50 A.M. Tinian tijd, op dat moment was het al bijna acht uur in de lucht. Gezien de mechanische problemen van het vliegtuig, was de bemanning dicht bij het punt waar ze zouden moeten omkeren of het risico lopen te landen. Om nog enige hoop te hebben een bevriende luchtmachtbasis te bereiken, hadden ze de Fat Man waarschijnlijk in de oceaan moeten droppen. “Nog minder dan twee uur brandstof over,” schreef een van de piloten in zijn missiedagboek. “Ik vraag me af of de Stille Oceaan koud zal zijn?”
Nagasaki had ook wolken. Het was de zevenentwintigste verjaardag van de bombardier, en terwijl Bockscar zich een weg baande boven de stad zocht hij naar een opening. Het voorgeschreven richtpunt was de Mitsubishi Steel and Arms Works, dat zich uitstrekte over een gebied van ongeveer een halve mijl lang en een kwart mijl breed aan de monding van een vallei, langs een inham van de oceaan. “Ik heb het! Ik heb het!” schreeuwde hij plotseling. De controle over het vliegtuig, en over de mogelijkheid om de bom te droppen, werd aan hem overgedragen. Vijfenveertig seconden later werd de Fat Man losgelaten.
De Fat Man ontplofte om twee minuten na het middaguur, zestienhonderdveertig voet boven de grond. Volgens de metingen die waren verzameld bij de Trinity test, drie weken eerder, in New Mexico, zou deze hoogte de vernietiging van lichte houten gebouwen (het soort waar burgers in woonden) maximaliseren. Kleurenbeelden van de explosie werden gefilmd vanaf de Great Artiste. Het toont de nabijgelegen wolken die zich verplaatsen, voortgestuwd door de schokgolf, en de overblijfselen van de nucleaire vuurbal, roze en oranje, die opstijgt, in zichzelf keert en wit wordt. De cameraman schuift op en neer, de volle hoogte in zich opnemend. Er was dood en chaos op de grond, maar vanuit de lucht was er alleen de paddestoelwolk.
Heeft de bommenrichter zijn doel daadwerkelijk gezien? Naoorlogse herinneringen zijn onzeker. De natuurkundige en latere Nobelprijswinnaar Luis Alvarez, die als waarnemer meedeed aan de missie naar Hiroshima, schreef later dat hij het verhaal over het gat in de wolken op het laatste moment altijd “met een korreltje zout” heeft genomen, waarbij hij opmerkte dat de fouten bij het plaatsen van de bom vergelijkbaar waren met die bij het bombarderen met radar. Ground zero lag uiteindelijk zo’n driekwart mijl van het doel, dicht genoeg bij de Mitsubishi Steel and Arms Works om deze te vernietigen en ver genoeg naar het noorden om een torpedofabriek in een ander deel van de stad uit te schakelen.
Maar de bom behaalde dit onverwachte dubbele succes alleen omdat hij afging boven een overwegend civiele wijk. Op de officiële schadekaart van het Amerikaanse leger, gemaakt in 1946, staan de gebouwen binnen een straal van 3.000 voet van het detonatiepunt: Nagasaki Gevangenis, Mitsubishi Ziekenhuis, Nagasaki Medisch College, Chinzei Middelbare School, Shiroyama School, Urakami Kathedraal, Blinden en Stommen School, Yamazato School, Nagasaki Academisch Ziekenhuis, Mitsubishi Jongensschool, Nagasaki Tuberculose Kliniek, Keiho Jongens Middelbare School. Veertigduizend mensen stierven, en nog eens veertigduizend raakten gewond, volgens de naoorlogse schattingen van de Amerikaanse regering. Na Hiroshima, nu de bom niet langer geheim was, had de Legerluchtmacht propagandafolders opgesteld om de bevolking van Nagasaki te informeren over de mogelijke komende schok – zowel een daad van psychologische oorlogsvoering als een humanitaire waarschuwing. Maar de interne coördinatie met de bombardeerploegen was zo slecht dat de folders te laat werden afgeleverd. Ze dwarrelden over de stad op de dag nadat de Dikke Man was afgegaan.
Bockscar cirkelde eenmaal rond de paddestoelwolk en zette toen koers naar Okinawa, de dichtstbijzijnde noodbasis. Tegen 13u20 vloog het toestel over het eiland en vroeg de bemanning via de radio driftig om toestemming om te landen. Er kwam geen reactie. Een van de piloten vuurde een lichtkogel af uit een patrijspoort, om iedereen die het kon zien te waarschuwen dat de bommenwerper er aan kwam, of hij het leuk vond of niet. De landing was ruw maar succesvol. (Bij de landing viel onmiddellijk een motor uit door gebrek aan brandstof.) De bemanning stuurde een bevestigingsbericht naar de commandopost, en kreeg toen wat te eten. Ze kwamen pas om 22.00 uur terug op Tinian. Niemand wachtte hen op. Er waren geen foto ops. Terug in de States was het bombardement voorpaginanieuws, maar het deelde de ruimte met de aankondiging dat de Sovjet-Unie zich had aangesloten bij de oorlogsinspanningen.
President Truman schijnt verrast te zijn geweest door het tweede bombardement, zo kort na het eerste. Onderschepte Japanse rapporten over de schade op de grond bij Hiroshima druppelden net binnen bij Amerikaanse functionarissen. Truman, die eind juli in zijn dagboek had geschreven dat “militaire doelen en soldaten en zeelieden” het doelwit van de atoombom waren, “niet vrouwen en kinderen”, werd blijkbaar voor het eerst geconfronteerd met de realiteit van het wapen. De Minister van Handel, Henry Wallace, meldde in zijn dagboek dat “de gedachte om nog eens 100.000 mensen uit te roeien te afschuwelijk was” voor de President. “Hij hield niet van het idee om, zoals hij zei, ‘al die kinderen’ te doden,” voegde Wallace eraan toe.
De dag na Nagasaki gaf Truman zijn eerste bevestigende bevel met betrekking tot de bom: geen aanvallen meer zonder zijn uitdrukkelijke toestemming. Hij heeft nooit het bevel gegeven om de bommen te laten vallen, maar wel om te stoppen met het laten vallen van de bommen. Ook al blijft Hiroshima een belangrijke plaats innemen in ons historisch geheugen – het eerste kernwapen dat in woede werd gebruikt – toch kan Nagasaki op de lange duur van groter belang zijn, iets meer dan de tweede aanval. Misschien zal het de laatste zijn.