Napoleon – De opkomst aan de macht en de geschiedenis van Napoleon Bonaparte

In 1795 kreeg een jonge militair met de naam Napoleon Bonaparte de opdracht de Parijse menigte die het Tuileries-paleis bestormde, neer te slaan. Napoleon zou al in 1795 de combinatie van ambitie en meedogenloosheid aan de dag leggen die zijn hele carrière zou kenmerken. Toen de menigte oprukte naar de Tuilerieën, gaf Napoleon, zonder met zijn ogen te knipperen, zijn troepen het bevel op de menigte te schieten. De menigte was snel uiteengedreven; deze potentiële bedreiging voor het Repertorium, de toenmalige Franse regering, was afgeslagen. Waar kwam deze man vandaan?

Lees meer over een jonge Napoleon

Hij was geboren op Corsica, als tweede zoon in een adellijke familie, en volgens het traditionele aristocratische patroon eindigt de tweede zoon in een carrière in het leger. Tijdens Napoleons vroege leven bezocht hij de militaire academies in Frankrijk. Deze ietwat nederige afkomst zou een van Napoleons grote visitekaartjes worden; Napoleon zou een groot voorvechter worden van de self-made man. Hij zou het idool worden van een groot aantal mensen, gewone mensen die in Napoleon de mogelijkheden zagen van wat een man met talent, wat een man gezegend met bekwaamheid, met ambitie, zou kunnen doen als hij niet werd belemmerd door de structuren van het oude regime.

Dit is een transcript uit de videoserie Living the French Revolution and the Age of Napoleon. Bekijk hem nu op The Great Courses Plus.

Hij was echter ook politiek gezien een zeer snugger man. Hij trouwde met een weduwe met politieke connecties, Josephine de Beauharnais, wier aristocratische echtgenoot was vermoord tijdens de terreur.

Napoleons vroege militaire overwinningen

Hij was echter het meest bekend door een reeks zeer buitengewone militaire overwinningen in 1796-97. In die jaren veroverde hij heel Noord-Italië, dwong de Habsburgers hun gebieden daar op te geven en probeerde ook de controle over de Nederlanden te krijgen. Hij leidde ook een militaire expeditie naar Egypte, in een poging de Britse positie daar te verzwakken, en hoewel zijn campagne in Egypte niet de resultaten opleverde waarop hij had gehoopt, behaalde hij wel een reeks zeer opvallende militaire overwinningen. Dit kreeg zeer veel aandacht in Frankrijk. Dit was niet alleen een militaire expeditie; hij nam, in feite, wat wij nu zouden beschouwen als een public relations staf die elke beweging van hem in de gaten hield.

De dramatische overwinningen in Egypte en Noord-Italië hadden van Napoleon een begrip gemaakt in Frankrijk. In 1799, toen het Republikeinse Bewind steeds minder steun kreeg en niet meer in staat was om ook maar enig enthousiasme op te wekken, was Napoleon in het hele land zeer bekend en populair geworden.

Lees meer over Napoleon in Egypte

Een staatsgreep brengt Napoleon aan de macht

In november 1799 wendden een aantal leden van het Repertorium zich tot Napoleon om hen te helpen een soort stabiele regering te vormen, die in staat zou zijn de steeds terugkerende dreigingen van hernieuwd radicalisme en herlevend royalisme te weerstaan. Twee leden van het Repertorium benaderden Napoleon, smeedden een complot met hem en zijn broer Lodewijk om de zwakke regering omver te werpen en een of andere vorm van sterker bewind te vestigen dat een nieuwe koers voor Frankrijk kon uitzetten.

De staatsgreep vond plaats op 9 november 1799. De nieuwe regering die werd geïnstalleerd, zou de macht verdelen onder drie consuls. Je ziet hier al een soort terminologie die niet teruggrijpt op de revolutie, en zelfs niet op het oude regime, maar consuls die teruggrijpen op het Romeinse Rijk. De macht zou worden gedeeld door een driemanschap, en Napoleon zou eerste consul worden, primus inter pares, eerste onder gelijken.

Twee dingen waren op dit moment al heel duidelijk over hem. Het ene was zijn enorme ambitie, en het andere was zijn grote charisma. Men had dit gezien in zijn omgang met de troepen – zijn troepen in Noord-Italië, zijn troepen in Egypte – en ook uit allerlei hedendaags bewijsmateriaal blijkt dat hij in de omgang met individuele mensen een enorme hoeveelheid charme, macht en charisma uitstraalde. Het was nauwelijks een mysterie dat hij zijn twee partners in dit driemanschap, en ook de wetgevende organen van het regime, snel de loef af zou steken.

Napoleon verstevigt zijn greep op de macht

In 1802 liet Napoleon zichzelf tot consul voor het leven kiezen. En in een stap die werkelijk opmerkelijk was en een voorproefje van de manier waarop Napoleon wilde gaan regeren, moest deze stap worden bekrachtigd door een nationaal volksreferendum. Het volk moest nu stemmen om deze stap van het regime, genomen door Napoleon, te bekrachtigen. De uitslag van de stemming was 3.568.885 voor, 8.374 tegen. Men zou kunnen vermoeden dat er een zekere mate van manipulatie en beïnvloeding aan de uitkomst te pas is gekomen, maar Napoleon was in Frankrijk in die tijd duidelijk erg populair.

In 1804 gebruikte hij een verzonnen koningsgezind complot om zichzelf tot keizer uit te roepen. Hij beweerde dat er een samenzwering was om de Bourbon monarchie terug te brengen, om de Revolutie omver te werpen. Napoleon sprak voortdurend over de Revolutie, soms zelfs over de Republiek en zag het grote gevaar. Maar hij probeerde zich altijd enerzijds te presenteren als een militair, een man van zaken, een pragmaticus in sommige opzichten, maar ook als de rechtmatige erfgenaam van de Revolutie. Ook deze stap werd door een plebisciet bekrachtigd, en de eerste regel van dit nieuwe grondwettelijke document luidde: “De regering van de Republiek is toevertrouwd aan een Keizer.”

Wat hier interessant is, zijn de resonanties van het oude Romeinse Rijk. Wat voor soort rijk was dit? Wat voor soort staat moest dit worden? Was hij, zoals Napoleon beweerde, de rechtmatige erfgenaam van de Revolutie, of was hij, zoals zijn critici zeker beweerden, gewoon een militaire tiran, die deed denken aan de slechtste aspecten van het Romeinse Rijk? Of vertegenwoordigt zijn regime een werkelijk unieke nieuwe politieke synthese van zowel democratische vormen als autoritaire controle?

Om deze vragen te beantwoorden, moeten we ons richten op de basiselementen van het regime zelf: de grondwet, het bestuur, de binnenlandse verworvenheden van het regime. De grondwet van 1791 was gebaseerd op algemeen kiesrecht. In die zin is het in overeenstemming met de Revolutie, de Grote Revolutie, maar de verkiezingen waren zeer indirect. Er was algemeen kiesrecht om kiezers te kiezen, die vervolgens een definitieve wetgevende macht zouden kiezen. Dit was de gebruikelijke soort compromisoplossing. Het gebruik van het plebisciet was nieuw; het gaf het regime van Napoleon niet alleen een democratisch, maar ook een radicaal democratisch tintje, waarbij de algemene wil bijna sprak via de plebiscieten. Als men de periode overdenkt, is dit absoluut een opmerkelijk soort fenomeen, waarbij men rechtstreeks naar het volk ging om “ja” of “nee” te zeggen over belangrijke staatsaangelegenheden.

Lees meer over de economische problemen van Frankrijk in de jaren 1780

De Napoleontische Code

Napoleon drong aan op de codificatie van de wet; de Napoleontische Code zou een van de grote successen van zijn regime worden, die niet alleen in Frankrijk ten uitvoer werd gelegd, maar ook in de door de Franse legers bezette landen van Europa. Dit nieuwe wetboek legde Frankrijk een uniform rechtssysteem op. Het riep op tot gelijkheid voor de wet. Dit was een belangrijke stap. Eén ding dat gelijkheid voor de wet betekende voor het Napoleontische regime was dat niemand zou worden vrijgesteld van belasting. Alle Franse burgers zouden nu de financiële lasten van de staat gaan dragen.

Vrijheid van godsdienst werd in de nieuwe grondwet gegarandeerd; protestanten zouden hun godsdienst kunnen belijden, en Napoleon ondernam stappen om de joden te emanciperen. Dit was al gebeurd tijdens de Revolutie zelf in de eerste grondwet. Napoleon zou nog meer stappen in deze richting zetten.

De nieuwe grondwet riep ook op tot vrijheid van beroep. Dat klinkt niet erg revolutionair, maar dat was het wel. Het betekende de definitieve doodsteek voor de oude gilden, en het was een buiging voor de nieuwe krachten van het handelskapitalisme en de industrialisatie in Frankrijk. Het was een signaal aan de liberale economische elementen dat dit een regime zou worden dat een beleid zou voeren dat gunstig was voor het bedrijfsleven, gunstig voor de handel, gunstig voor de commercie, om de overgebleven krachten van het oude gildenstelsel in Frankrijk te breken.

Wat hier ook veelzeggend aan is, is dat Napoleon zelfs maar de moeite nam om een grondwet te hebben. Voor Napoleon was het duidelijk dat de geest niet meer terug in de fles kon; de Revolutie had plaatsgevonden. Toch geloofde Napoleon dat je geen legitieme regering kon hebben, na de revolutie, zonder grondwet. Zijn regime was gebaseerd op de aanspraak op volkssoevereiniteit, verankerd in de grondwet, verankerd in de verkiezingen, verankerd in de plebiscieten, wat dit Napoleontische regime allemaal een zeer radicale progressieve inslag gaf.

Napoleon zou ook een beleid voortzetten dat tijdens de Revolutie sterk was benadrukt: de nadruk op onderwijs. Napoleon zou het systeem van lycea in het leven roepen onder streng toezicht van de regering, en deze nadruk lag op het opleiden van mensen zodat ze konden lezen, zodat ze konden participeren, zodat ze burgers konden zijn. Dit was ook onderdeel van een van de andere grote sociale eisen van het Napoleontische regime. Dit moest een regime zijn waarin carrières openstonden voor talent. Het ging niet om erfelijkheid, niet om connecties, om niets van dat alles. Wat echt telde was de man met talent, de man met bekwaamheid, bereid om risico’s te nemen en te presteren.

Lees meer over hoe Napoleon de macht greep in Frankrijk in 1799

Napoleons bestuurlijke hervormingen en vrede met het Vaticaan

Het regime stelde ook een hervorming van het Franse bestuur in. Onder Napoleon werd een rationele, gecentraliseerde administratie gecreëerd. Hij creëerde een zeer efficiënt belastingsysteem, geen opwindende hervorming, maar gezien de geschiedenis van Frankrijk in de 18e eeuw was het natuurlijk absoluut noodzakelijk. Hij bracht Frankrijk terug naar een systeem van gecentraliseerd bestuur, waar lokale ambtenaren werden benoemd vanuit Parijs. In feite is Napoleon het meest gecentraliseerde Franse regime van de 18e eeuw en de 19e eeuw. Maar naast deze initiatieven, en misschien wel een van de belangrijkste, zo niet het belangrijkste, om Napoleons populariteit in eigen land te bezegelen, was het sluiten van vrede met de Kerk.

Na een decennium waarin de betrekkingen tussen de verschillende Franse revolutionairen en de kerk (op zijn zachtst gezegd) gespannen waren, was Napoleon vastbesloten de goede betrekkingen met het pausdom te herstellen en de kerk weer een plaats te geven in de hoofdstroom van het Franse politieke leven. In 1801 tekende hij een concordaat met het Vaticaan, met Pius VII, waarin het Napoleontische regime het katholicisme erkende als “de godsdienst van de meerderheid van het Franse volk.”

Het zou niet de staatsgodsdienst worden; de grondwet die zou worden opgesteld riep op tot vrijheid van godsdienst – maar het erkende dat het katholicisme de godsdienst was van de meerderheid van het Franse volk. Dit concordaat met het Vaticaan was enorm populair in Frankrijk.

Lees meer over toen Napoleon zichzelf tot keizer uitriep

Napoleon als onderdrukkende maar populaire heerser

Deze aspecten van het regime hebben Napoleons greep op de bevolking zeker verstevigd. Maar als deze factoren in overeenstemming waren met de Revolutie, dan waren andere aspecten van dit Napoleontische regime dat niet. Zijn tegenstanders beweerden dat Napoleon in feite een dictator was, zij het dan een met grote steun van het volk. Zeker was dat het systeem in stand werd gehouden door geheime politie en zeer strenge censuur.

Het aantal kranten in Parijs kromp van 73 in 1799 tot 13, en daarna nog maar tot vier. Ze werden streng gecensureerd door het regime. Geheime agenten hielden onder Napoleon toezicht op de pers en de kunsten. Surveillance van vijanden was gebruikelijk, en arrestatie van vijanden of potentiële vijanden was ook aan de orde van de dag. Er was ook een enigszins huiveringwekkende ontwikkeling, namelijk dat sommige tegenstanders of potentiële tegenstanders van Napoleon werden gearresteerd of in een soort beschermende hechtenis genomen, en vervolgens naar psychiatrische inrichtingen werden gestuurd – geen gevangenissen, maar psychiatrische inrichtingen.

Hoezeer dit Napoleontische regime ook onderdrukkende, het Napoleontische Rijk was in Frankrijk enorm populair, zeker tot 1812-1813. Het grootste deel van de bevolking was duidelijk van mening dat het regime de meest positieve verworvenheden van de Revolutie had geconsolideerd. Bovendien had Napoleon Frankrijk zijn grandeur teruggegeven. Parijs was opnieuw het centrum van de westerse beschaving geworden. De grootsheid van het keizerrijk, de militaire glorie van de Franse legers die over het hele Europese continent marcheerden – al deze zaken versterkten Napoleons populariteit in Frankrijk.

Gemeenschappelijke vragen over Napoleon Bonaparte

Dit artikel is bijgewerkt op 12/20/2019