Nr. 2364: The Longest Year in History
No. 2364
THE LONGEST YEAR IN HISTORYJohn Lienhard presenteert gast Richard Armstrong
Vandaag vertelt UH-geleerde Richard Armstrong ons over het langste jaar in de geschiedenis. Het Honors College van de Universiteit van Houston presenteert deze serie over de machines die onze beschaving draaiende houden, en de mensen wier vindingrijkheid ze heeft voortgebracht.
Wat was het langste jaar in de geschiedenis? Het klinkt als een domme vraag, maar dat is het niet. Er is een juist antwoord: Het was 46 voor Christus. Julius Caesar rekte dat jaar uit tot een kolossale omvang. Hij wilde het volgende jaar weer op het juiste moment laten beginnen: dat wil zeggen na de winterzonnewende.
Gebruik makend van de beste astronomie en wiskunde van die tijd, knutselde Caesar aan de oude Romeinse kalender om deze aan te passen aan de realiteit van het zonnejaar. Dat is het jaar van 365 dagen (plus een paar uur) dat we vandaag de dag als vanzelfsprekend beschouwen. We verdelen het nog steeds in 12 maanden, en noemen ze nog steeds bij hun Romeinse namen. Maar om deze nieuwe maat van tijd in te luiden, kondigde Caesar een overgangsjaar van 445 dagen af. Het stond bekend als het “laatste jaar van verwarring.” De mensen begonnen het jaar 46 met het maken van plannen op de gebruikelijke manier, maar plotseling werd hen verteld: het jaar zou drie extra maanden krijgen. Stelt u zich eens voor hoe dat uw hypotheek zou kunnen beïnvloeden!
Vóór Caesars hervorming was de Romeinse kalender een grote puinhoop. Oorspronkelijk was hij gebaseerd op de maan, niet op de zon. Maankalenders ontlenen hun data aan waargenomen maanfasen — nieuwe maan tot volle maan en weer terug. De priesters van Rome jongleerden met een verschuivende 12-maandelijkse kalender die minstens tien dagen achterliep op het zonnejaar. In theorie konden zij om het andere jaar extra dagen aan februari toevoegen om de kalenderdata meer met de natuurlijke seizoenen te laten samenvallen. Maar dit betekende wel dat de priesters goed moesten opletten en van het aanpassen van de kalender een serieuze prioriteit moesten maken. De jaren voor Caesars machtsovername waren echter zeer turbulent. De kalender raakte steeds verder achterop te midden van alle politieke onrust. Oogstfeesten vielen niet langer in de oogsttijd.
Als het oude kalendersysteem willekeurig lijkt, bedenk dan wat een kalender in die tijd was. Wij zien de kalender als een universele maatstaf voor tijd. Het is als een perfect raster dat eindeloos kan worden uitgebreid naar de toekomst. Er is een website die me vertelt dat mijn verjaardag in het jaar 2128 op een maandag zal vallen.
Maar in de oudheid waren kalenders gewoon manieren om religieuze feesten, de voorwaarden van contracten en andere sociale afspraken te organiseren. Men wist dat kalenders konden worden verschoven en gemanipuleerd, zelfs om politieke redenen. Priesters en ambtenaren “hielden” de tijd bij, en over de hele wereld waren verschillende kalenders in gebruik. De kalendertijd was toen gewoon niet zo vast. Een oude kalender was meer een schema, onderhevig aan verandering en herziening.
Dus Caesars hervorming was des te opmerkelijker. Als hogepriester en dictator van Rome had hij de autoriteit om de Romeinse wereld een geheel nieuw schema op te leggen. Cicero grapte dat deze man nu zelfs de sterren wilde controleren, die als bij edict opkwamen volgens zijn nieuwe kalender. Caesars kalender moest nog enigszins worden aangepast, maar Europa heeft nooit meer zo’n jumbojaar als 46 v.Chr. gekregen. En tot op de dag van vandaag marcheren we voort op Caesars tijd.
Ik ben Richard Armstrong aan de Universiteit van Houston, waar we geïnteresseerd zijn in de manier waarop inventieve geesten werken.
(Themamuziek)
D. E. Duncan, Kalender: Humanity’s Epic Struggle to Determine a True and Accurate Year. (New York: Avon Books, 1998).Dit bestseller boek geeft een breed overzicht en is, hoewel wetenschappelijk, een onderhoudend boek over vele aspecten van tijdrekening in de antieke wereld: D. Feeney, Caesar’s Calendar: Ancient Time and the Beginnings of History. (Berkeley, CA: University of California Press, 2007).
Klik hier voor een online artikel over kalenders in het algemeen.
Klik hier voor een online artikel over de Romeinse kalender.
Het voorbeeld hierboven is een helft van een Romeinse Republikeinse kalender vóór de hervorming van Julius Caesar (met dank aan Wikipedia Commons). Om de hele kalender te zien, klik hier of op de afbeelding hierboven.Bovenaan staan de maandnamen (sep, okt, nov, dec), maar merk op dat juli en augustus — die later naar Julius en Augustus Caesar werden genoemd — nog steeds de oude namen Quintilis en Sextilis dragen (“vijfde maand,” “zesde maand”). Geheel rechts staat ook een maand met de aanduiding INTER, die staat voor de extra intercalaire maand die ongeveer om de twee jaar wordt toegevoegd om de kalender in de pas te laten lopen met het zonnejaar. Onderaan staan in Romeinse cijfers de oude dagtotalen voor die maanden, die niet samenvallen met onze totalen. De letters die in kolommen naar beneden lopen, geven eenvoudig een achtdaagse marktcyclus aan, die niet samenvalt met het schema van de maanden. De Romeinen kenden nog geen 7-daagse planetenweek zoals wij.
De dagen werden afzonderlijk op deze manier gerekend: de eerste van de maand werd de kalends genoemd (hier met K aangegeven), dan telde men af naar de nones (met NON aangegeven), dan telde men weer af naar de ides (met EIDVS aangegeven). Vanaf de ides rekende men naar de volgende kalends, dat wil zeggen het begin van de volgende maand. Dit systeem komt ons zeer vreemd voor, omdat het betekent dat op deze kalender 14 november “de zestiende dag voor de kalends van december” zou worden genoemd. Aangenomen wordt dat het systeem gebaseerd is op de oorspronkelijke praktijk van maanwaarnemingen. Bij de kalends “roepen” (calare) de pontifezen een nieuwe maan; nones is dan de halve maan, en ides de volle maan. Vanaf dat moment negeerde men eenvoudigweg de fasen van de afnemende maan en keek men uit naar het oproepen van de volgende nieuwe maan.
The Engines of Our Ingenuity is Copyright © 1988-2008 by John H. Lienhard.
