Ontbossing in de Amazone: Causes, Effects, Facts, & How to Stop It

Het menselijk lichaam kan niet zonder longen. Het Amazoneregenwoud is wel eens vergeleken met de longen van de planeet – een bewijs van het belang van dit bos voor de wereld. De Amazone is het leefgebied van vele mensen en van miljoenen soorten flora en fauna. Toch wordt dit regenwoud bedreigd: enorme stukken land worden in een alarmerend tempo ontbost. Een groot deel hiervan is te danken aan de veeteelt, die producten oplevert voor de internationale markten, waaronder die van Noord-Amerika.

Als de ontbossing nog veel langer in het huidige tempo doorgaat, kan het ecosysteem van de Amazone onherstelbare schade oplopen, waardoor de wereld in onbekende klimatologische omstandigheden terechtkomt. Maar mensen vechten voor het voortbestaan van het bos. In dit artikel wordt ingegaan op de bedreigingen en gevolgen van ontbossing in het Amazonegebied en wat er kan worden gedaan om verdere schade te voorkomen.

Waarom vindt er ontbossing plaats in het Amazonegebied?

Het Amazoneregenwoud is al lange tijd een doelwit van moderne ontwikkeling. Het bladerdak wordt opengereten voor hout, de aarde wordt geschuurd voor mineralen en het land wordt verschroeid om plaats te maken voor veeteelt.

Binnen de grenzen van Brazilië ligt ongeveer 1,5 miljoen vierkante kilometer van het Amazone regenwoud, dat het grootste deel van het bos uitmaakt. In de afgelopen tien jaar zijn er beschermingsmaatregelen genomen om de ontbossing in de Amazone tegen te gaan. De situatie veranderde echter in 2018, na de verkiezing van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro. De regering Bolsonaro heeft de milieubeschermingsmaatregelen losgelaten en veeboeren en houthakkers in staat gesteld om het tempo van de ontwikkeling in het bos op te voeren, waardoor ze in direct conflict kwamen met de inheemse bevolking die in en rond het bos woont en er afhankelijk van is om te overleven.

Zolang regeringen zoals die van Brazilië een ontwikkelingsbeleid blijven voeren, zal de ontbossing in het Amazonegebied waarschijnlijk doorgaan.

Hoeveel van het Amazoneregenwoud is vernietigd?

In 2018 was naar verluidt 17% van het Amazonewoud verloren gegaan. De ontbossing in het Amazonegebied bereikte eind jaren negentig en begin jaren 2000 een hoogtepunt, waarbij in sommige jaren binnen een periode van 12 maanden 10.000 vierkante kilometer werd verwoest.

Omdat het Amazoneregenwoud een bijna constante aanval te verduren krijgt van veeboeren, boeren, houthakkers en landjepikkers, is het onmogelijk om precies aan te geven hoeveel er tot nu toe verloren is gegaan. In 2019 onthulde het National Institute for Space Research (NISR) dat 3.769 vierkante mijl werd vernietigd tijdens een periode van 12 maanden, wat een stijging van 30 procent betekent tijdens de voorgaande periode van een jaar. Alleen al tijdens de eerste drie maanden van 2020 constateerde NISR dat iets meer dan 300 vierkante mijl bos werd vernietigd. Deze cijfers zijn meer dan 50 procent hoger dan in dezelfde periode van het jaar daarvoor. Volgens de waakhondorganisatie Imazon is de ontbossing in maart 2020 met 279 procent geëxplodeerd ten opzichte van vorig jaar.

Directe aanjagers van ontbossing in het Amazonegebied

Er zijn veel aanjagers van ontbossing in de landen die het Amazonewoud herbergen. Hieronder staan enkele van de belangrijkste oorzaken, die ofwel direct door mensen worden veroorzaakt, ofwel het gevolg zijn van klimaatveranderingen door menselijke activiteiten in het gebied.

Veehouderij

Een van de belangrijkste oorzaken van ontbossing in het Amazoneregenwoud houdt verband met de consumptie van rundvlees. Uitgestrekte stukken bos worden gekapt door bomen om te hakken en het bos in brand te steken om weidegrond te creëren voor grazend vee. Brazilië is een belangrijke leverancier van rundvlees aan landen als de Verenigde Staten en China en exporteert alleen al in 2019 1,82 miljoen ton. Het Braziliaanse bedrijf JBS, ’s werelds grootste vleesverwerker, is nauw verbonden met ontbossing omdat zijn leveranciers hun ranchgronden voortdurend uitbreiden tot in het bos. De ontbossing is ook het grootst in de buurt van slachthuizen en langs wegen die naar slachthuizen leiden. Het is veelzeggend dat de aandelen van JBS sterk zijn gestegen na de verkiezing van Bolsonaro, in afwachting van de ontwikkelingsbevorderende agenda van de regering. Zolang de vraag naar rundvlees in landen als de Verenigde Staten groot blijft, zal ook de ontbossing van het Amazonegebied in een hoog tempo doorgaan.

Kleinschalige landbouw

Kleinschalige landbouw wordt al lange tijd gezien als een belangrijke aanjager van ontbossing in het Amazone regenwoud. Net als bij veeteelt vereist kleinschalige landbouw dat het bos wordt omgehakt en platgebrand om de grond vrij te maken voor gewassen en verschillende soorten begrazing.

Hoewel velen het erover eens zijn dat kleinschalige landbouw een sleutelrol speelt in de ontbossing, krijgen deze activiteiten soms een wat buitenproportionele schuld – iets wat ook helpt om de aandacht af te leiden van multinationale agro-industrieën, die de belangrijkste aanjagers zijn van ontbossing. De nuances van kleinschalige landbouw zijn belangrijk om in overweging te nemen, aangezien deze boeren vaak zelfvoorzienend zijn en veel duurzamer werken dan hun grotere industriële tegenhangers.

Branden

In tegenstelling tot andere soorten bossen is de Amazone niet geëvolueerd om te branden. En in het Amazonebekken kunnen branden zelfs worden aangewakkerd door ontbossing. Zoals hun naam al doet vermoeden, bevatten regenwouden veel vocht, wat helpt om ze tegen brand te beschermen. Gebieden met ontbost bos worden droger en vatbaarder voor brand – een vicieuze cirkel die moeilijker te doorbreken zal zijn naarmate er meer regenwoud wordt vernietigd. Het brandseizoen in 2019 was een van de ergste ooit, met 76.000 branden die gelijktijdig in het hele Amazonegebied uitbraken. Deze alarmerende toekomst vertegenwoordigde een toename van meer dan 80 procent ten opzichte van dezelfde tijd het jaar daarvoor.

Veel branden in de Amazone worden opzettelijk aangestoken door veeboeren om land vrij te maken voor vee, of door industriële boeren die de weg vrijmaken voor uitgestrekte sojamono-gewassen. In veel gevallen worden bomen die in de maanden daarvoor zijn omgehakt, achtergelaten om uit te drogen, waardoor op grote schaal aanmaakhout ontstaat dat opzettelijk door mensen kan worden aangestoken. De door de mens veroorzaakte branden worden nog verergerd door seizoensschommelingen, zoals El Niño, die tot droogte kan leiden, waardoor de brandgevoeligheid nog toeneemt.

Landbouw

Industriële landbouw komt steeds vaker voor in het Amazoneregenwoud. Vooral soja is een populair gewas voor pas ontgonnen land, maar deze soja wordt niet gebruikt om tofu van te maken. In plaats daarvan wordt soja uit het Amazonegebied gebruikt om dieren te voeden die worden opgesloten in geconcentreerde veevoederbedrijven (CAFO’s), ook bekend als fabrieksboerderijen. Zoals bij veel milieuproblemen waar de wereld tegenwoordig mee te maken heeft, spelen vleesrijke diëten een grote rol bij de ontbossing van de Amazone. En niet alleen het woud loopt gevaar: ook de Cerrado, een minder bekend maar ook zeer belangrijk savannegebied dat een vijfde van Brazilië beslaat, is ernstig aangetast, vooral door de monocultuur van soja.

Houtkap

Hout uit het Amazonegebied is al lange tijd in trek in landen over de hele wereld. Maar een van de minder bekende bedreigingen van de houtkap is dat deze activiteiten letterlijk de dieper gelegen delen van het woud binnendringen, waardoor de weg wordt vrijgemaakt voor verdere vernietiging omdat wegen de doorgang voor zwaar materieel en meer mensen vergemakkelijken.

Andere oorzaken van bosverlies in het Amazonegebied

Mijnbouwactiviteiten, naar gewilde mineralen zoals goud, zijn verantwoordelijk voor verdere schade aan het Amazonewoud. Mijnbouwactiviteiten variëren in omvang, van ambachtelijk tot door internationale ondernemingen gerund. Over de hele linie veroorzaakt mijnbouw ontbossing, vervuiling en aantasting van inheems land. Illegale mijnbouw in het Amazonegebied is tussen 2018 en 2019 met ongeveer 25 procent toegenomen.

De gevolgen van ontbossing

De gevolgen van ontbossing in het Amazonegebied hebben veel ernstige gevolgen, waarvan vele nu al voelbaar zijn. Voorspellende modellen van wat de toekomst voor het Amazonewoud in petto zou kunnen hebben, geven aanleiding tot ernstige bezorgdheid. Hieronder wordt ingegaan op de gevolgen voor inheemse gemeenschappen, de watervoorziening van Zuid-Amerikaanse steden en plaatselijke klimaatveranderingen.

Invloed op inheemse volken

In een interview in de zomer van 2020 vertelde Célia Xakriabá, een leider van het Xakriabá-volk, over de gevolgen voor inheemse volken die al duizenden jaren in relatieve harmonie met het Amazonegebied leven. Vanaf de eerste kolonisatiegolven in de 16e eeuw tot op de dag van vandaag hebben inheemse gemeenschappen hun rechten moeten laten gelden om op hun land te blijven en te leven zoals zij dat willen, zonder inmenging van regeringen en bedrijven die handelen in opdracht van het neoliberale kapitalisme. Célia sprak over het verlies aan biodiversiteit waarvan zij getuige is geweest, en over het verlies aan verbondenheid met de aarde dat stedelingen vaak ervaren. Ze sprak over vogels die liederen van ellende zingen “omdat de meesten van hen alleen zijn. Ze zijn hun partners kwijt… En wij, de inheemsen, worden steeds eenzamer, omdat ze mensen van ons afnemen.”

Het verzet van de inheemse bevolking heeft lang voorop gestaan in de strijd om het Amazonegebied te redden. Het is echt een zaak van leven en dood. Alleen al in 2019 werden tien inheemse mensen, waaronder zeven stamhoofden, vermoord in Brazilië. Sinds de regering van Bolsonaro in 2018 aan de macht kwam, zijn de invasies in inheemse gebieden meer dan verdubbeld, aangemoedigd door de vocale steun van de president voor de agro-industrie, mijnbouw en andere activiteiten. Deskundigen beschouwen deze moorden en andere soortgelijke moorden als onderdeel van een “geïnstitutionaliseerde genocide”. Toch weigeren inheemse volken in landen in heel Zuid-Amerika om terug te krabbelen, tonen ze een ongelooflijke standvastigheid en behalen ze belangrijke overwinningen in het licht van verwoestende verliezen.

Effecten op de watervoorziening

Ongelooflijk genoeg genereert het Amazoneregenwoud ruwweg de helft van zijn eigen regenval – het is een extreem zelfvoorzienend bos als het kan gedijen. Ontbossing verstoort deze kritieke hydrologische cyclus echter ernstig. Deskundigen vrezen dat het bos nu op een kritiek omslagpunt afstevent. Onderzoek heeft uitgewezen dat ontbossing met 40% zou leiden tot minder neerslag, een langer droog seizoen en een wijdverspreide overgang naar savannelandschappen – met andere woorden, een volledige transformatie van het ecosysteem van het regenwoud zou plaatsvinden. Wetenschappers vrezen dat het ontbossingsomslagpunt dat nodig is om deze ecosystemen “om te gooien” ligt bij ongeveer 20-25 procent ontbossing. En aangezien in 2018 17 procent van het Amazonegebied werd ontbost, worden er niet voor niets alarmbellen geluid.

Regenval uit de Amazone draagt ook bij aan waterreservoirs die stedelijke gebieden, waaronder São Paulo, van water voorzien. De vernietiging en veranderingen in het Amazonegebied waren waarschijnlijk een van de oorzaken van de droogtecrisis in de stad in 2015.

Invloed op lokale temperatuur

Als er bomen worden gekapt in het Amazonegebied, zal de temperatuur blijven stijgen. Bomen zorgen voor schaduw en helpen de grondtemperatuur koel te houden. In savannelandschappen daarentegen is er veel minder schaduw, net als op weilanden of gebieden die als monocultuur worden gebruikt. Onderzoekers ontdekten dat gebieden waar de boombedekking met 70 procent was verminderd, 0,44 graden Celsius warmer waren. Tijdens de droogste delen van het jaar steeg de temperatuur in ontboste gebieden met wel 1,5 graden Celsius.

Amazonewoud Feiten

Het Amazonebekken is bijna net zo groot als de Verenigde Staten, en is het grootste regenwoud ter wereld.
In een overzicht uit 2017 werd bewijs gevonden voor bijna 400 nieuwe soorten, ontdekt in een periode van twee jaar – dat is het equivalent van een nieuwe soort die om de andere dag wordt ontdekt.
De Amazone herbergt 3.000 vissoorten, 40.000 plantensoorten, en 2,5 miljoen insectensoorten.
In intacte toestand is de bosbodem permanent donker dankzij de dikte van het bladerdak.
Het Amazoneregenwoud wordt wel de longen van de aarde genoemd, omdat het meer dan 20% van alle zuurstof ter wereld produceert.

Wat gebeurt er als het Amazonewoud wordt vernietigd?

Het vernietigen van het Amazonewoud is een gevaarlijk experiment omdat niemand de volledige omvang en impact van een dergelijke verwoesting echt kan kennen. Sommige dingen kunnen wel relatief zeker zijn: als het regenwoud weg is, zou het ecosysteem van de Amazone bijvoorbeeld veel eenvoudiger kunnen worden, wat waarschijnlijk het uitsterven van miljoenen dier- en plantensoorten zou betekenen.

Ontbossing van de Amazone heeft ook gevolgen voor het klimaat in de wereld. De aanzienlijke vermindering van de regen die ooit door het bos werd geproduceerd, zou leiden tot koelere temperaturen in de atmosfeer boven de regio. Deze verandering zou een rimpeleffect in de wereldatmosfeer kunnen veroorzaken dat onvoorspelbaar zou zijn, maar waarschijnlijk zeer grote gevolgen zou hebben. Een modelstudie voorspelt dat het sneeuwpakket in de Sierra Nevada, dat de stedelijke centra van Californië van water voorziet, met de helft zou afnemen als de Amazone volledig zou worden ontbost.

Hoe kunnen we de ontbossing in de Amazone stoppen?

De bescherming van het Amazone regenwoud is een dringende zaak die actie vereist van mensen over de hele wereld. Eén manier om bij te dragen is door inheemse organisaties te steunen die zich ter plekke inzetten voor hun rechten. Doneer of geef je tijd op als vrijwilliger aan organisaties zoals deze:

Articulation of Indigenous People’s Brazil (APIB)

De Olho nos Ruralistas

Midia India (Indigenous media collective)

Coordinadora de las Organizaciones Indigenas de la Cuenca Amazonica

Het is ook van cruciaal belang dat mensen, vooral in rijke landen, het verband begrijpen tussen ontbossing in het Amazonegebied en voedingskeuzes, aangezien veel van de ontbossing wordt aangedreven door veeteelt. Door koeien en alle andere in de fabriek verbouwde dierlijke producten uit je dieet te schrappen, kun je helpen de vraag naar weidegrond en monocultuur in de Amazone te verminderen. Dankzij de toenemende populariteit van plantaardig vlees en veganistische diëten in landen als de Verenigde Staten, is het gemakkelijker dan ooit om je persoonlijke rol in de ontbossing van de Amazone te verkleinen.

Toekomst van het Amazoneregenwoud

De toekomst van het Amazoneregenwoud blijft onzeker. Dit ecosysteem is veel waardevoller dan de hulpbronnen die er door industriële ontwikkeling aan worden onttrokken. Het Amazonewoud herbergt meer dan de helft van de resterende tropische wouden in de wereld en herbergt een ongelooflijke biodiversiteit; het is gewoon onvervangbaar. De invloed van het regenwoud op het wereldklimaat wordt nog niet volledig begrepen, maar de vernietiging ervan is een zaak van wereldbelang.

Er is hoop dankzij inheemse gemeenschappen, wetenschappers en bezorgde mensen in heel Zuid-Amerika die de handen ineenslaan om de vernietiging een halt toe te roepen. Er is een precedent voor succes: in de jaren 2000 werden verordeningen ingevoerd die de ontbossing in het laatste decennium hebben teruggedrongen. Maar zolang de regering-Bolsonaro aan de macht blijft, samen met anderen die uit zijn op exploitatie, staat de toekomst van het Amazonegebied op het spel.

Conclusie

De wereld kan het zich niet veroorloven om het Amazone regenwoud te verliezen. Geconfronteerd met de toenemende druk van vele fronten, waaronder veeteelt, landbouw en houtkap, groeit wereldwijd de bezorgdheid over de toekomst van het regenwoud. Politieke leiders moeten de werkelijke waarde van het Amazonegebied inzien: het ondersteunen van inheemse levens, het vergroten van de biodiversiteit en het stabiliseren van het lokale en mondiale klimaat, voordat het te laat is.