10 Najlepszych Klasycznych Sztuk, Które Każdy Powinien Przeczytać

Najlepsze dramaty świata starożytnego

Przez ponad 2000 lat dzieła greckiego dramaturga Menandra były zaginione. Potem, w XX wieku, zostały odkryte na nowo. Menander był chwalony przez swoich współczesnych jako wielki dramaturg komiczny – niektórzy twierdzili, że największy, pokonując nawet Arystofanesa na drugim miejscu. Ale kiedy w XX wieku odkryto na nowo twórczość Menandra, było to rozczarowanie. Tłumacze i grecy uczeni byli letni w swoich pochwałach dla nowo odkrytego materiału Menandra. Był on, być może, pierwszym pisarzem, który padł ofiarą przesadnego rozgłosu wokół swojej twórczości.

Wszystko to skłania nas do zastanowienia: jakie są największe sztuki epoki klasycznej? Jakie są najlepsze sztuki starożytnych Greków i Rzymian? Oto nasz wybór dziesięciu najlepszych z nich. Staraliśmy się zaoferować jak największy wybór autorów, więc ograniczyliśmy się do dwóch pozycji autorstwa tego samego dramaturga (co okazało się trudne w przypadku niektórych dramaturgów, którzy napisali kilka klasycznych sztuk).

Sofokles, Edyp Rex. Samuel Taylor Coleridge powiedział kiedyś, że trzy doskonałe fabuły w całej literaturze to „Alchemik” Bena Jonsona, „Tom Jones” Henry’ego Fieldinga i „Edyp Rex” Sofoklesa lub „Edyp Król”. Fabuła sztuki jest stosunkowo dobrze znana: przepowiednia mówi, że Edyp zabije swojego ojca i poślubi matkę. Uciekając od rodziców, by uniknąć wypełnienia się przepowiedni, Edyp – w jednym z największych zwrotów akcji w literaturze klasycznej – pozna szokującą prawdę o swojej historii…

Sofokles, Antygona. Sztuka ta, choć napisana przed Edypem Rexem, obejmuje wydarzenia późniejsze niż powyższa sztuka. Antygona jest córką Edypa, owocem kazirodztwa jej ojca i matki (więc jej matka jest także jej babką), a Antygona ukazuje jedną z najsłynniejszych bohaterek starożytnego dramatu greckiego, żądającą zwrotu ciała ukochanego brata, po jego śmierci w oblężeniu Teb.

Ajschylos, Oresteja. Dobra, to właściwie trzy sztuki, a nie jedna – w rzeczywistości jest to jedyna nienaruszona trylogia sztuk z miejskiego festiwalu Dionizji w starożytnej Grecji. Opowiada ona o burzliwych wydarzeniach w rodzinie Agamemnona po jego powrocie z wojny trojańskiej. Punktem wyjścia jest intryga jego żony Klitajmestry, która chce zamordować męża po jego powrocie, za to, że poświęcił ich córkę w zamian za pomyślne wiatry, które poniosą go na wojnę.

Eurypides, Medea. Jest to prawdopodobnie największa i najbardziej popularna tragedia Eurypidesa, co jest tym bardziej zaskakujące, że trylogia sztuk, do której należała Medea, zajęła ostatnie miejsce w tegorocznych Dionizjach Miejskich. Sztuka opowiada wstrząsającą historię żony Jasona (tego od Argonautów i Złotego Runa): Medea, żona Jasona, mści się na nim, gdy ten zostawia ją dla innej kobiety, zabijając nową żonę Jasona, a wraz z nim jej własne dzieci. Pozostaje to zaskakującą i niepokojącą sztuką, która jest często wznawiana na współczesnej scenie.

Eurypides, Cyklop. Chociaż tragedia i komedia są dobrze znanymi gatunkami w teatrze klasycznym, istniał jeszcze trzeci gatunek dramatu, znany jako sztuka satyryczna. Satyry były sprośnymi satyrami lub burleskami, w których występowali aktorzy z dużymi penisami na paskach – fallus był popularnym symbolem płodności i męskości, związanym z bogiem Dionizosem. Tylko jedna sztuka satyryczna przetrwała w całości: napisana przez wielkiego tragediopisarza Eurypidesa, Cyklop koncentruje się na wydarzeniu z historii Odyseusza, kiedy to grecki bohater znalazł się jako więzień w jaskini Polifema, jednookiego potwora. Umieściliśmy go tutaj, ponieważ pomaga pokazać bogactwo klasycznego teatru, nawet jeśli nie jest to najlepszy przykład starożytnego dramatu – jest ważny z perspektywy kulturowej i historycznej, ponieważ ujawnia mniej znaną stronę klasycznego dramatu.

Arystofanes, Lizistrata. Wybór jednej z jedenastu sztuk Arystofanesa jako jego „najlepszej” jest trudnym przedsięwzięciem, ale na tej liście wybraliśmy dwie. Pierwsza z nich to komiczne arcydzieło, opowiadające o próbie zakończenia wojny peloponeskiej między Atenami a Spartą przez pewną kobietę. Lysistrata zamierza tego dokonać – cóż, przekonując wszystkie kobiety w Atenach, by odmówiły pójścia do łóżka ze swoimi mężami, dopóki nie zostanie ogłoszony pokój. Arystofanes był fascynującym dramaturgiem i postacią w świecie starożytnym, a Lizistraty dają poczucie, jak jego dzieła angażowały się w złożone kwestie polityczne tamtych czasów, wykorzystując komedię do kwestionowania i obalania przyjętych przekonań.

Arystofanes, Thesmophoriazusae. Poemat ten jest niezwykły wśród klasycznych sztuk, ponieważ często zachowuje swój oryginalny starożytny grecki tytuł we współczesnym języku angielskim, choć został przetłumaczony i wystawiony pod tytułem Poeta i kobiety. Jak już ujawniliśmy w innym miejscu, Arystofanes mógł zapożyczyć fabułę tej sztuki – w której mężczyzna przybiera kobiecy strój, aby móc szpiegować to, co mówią kobiety ateńskiego społeczeństwa – z prawdziwego zdarzenia.

Terencjusz, Bracia. Adelphoe, aby dać tej sztuce swój oryginalny tytuł, jest prawdopodobnie najbardziej znaną sztuką Terencjusza, czołowego rzymskiego dramaturga i byłego niewolnika, który wziął wątki wcześniejszego dramaturga Menandra (którego praca, uważana za zaginioną przez wiele wieków, pojawiła się ponownie w XX wieku) i przerobił je dla późniejszej rzymskiej publiczności. Sztuka przybiera formę dość okrutnego eksperymentu socjologicznego: ojciec rozdziela swoich dwóch synów, pozwalając bratu wychowywać jednego z nich, podczas gdy on wychowuje drugiego. Ojciec jest surowy i rządzi swoim synem żelazną ręką; drugiemu synowi, wychowywanemu przez wuja, pozwala na bardziej liberalne wychowanie. Ta komedia zastanawia się nad najlepszym sposobem wychowania dzieci: czy warto być surowym, czy pozwolić dziecku popełniać własne błędy?

Plautus, Garnek złota. Jeśli Terencjusz był komediowym rzemieślnikiem, którego głównymi zaletami są artyzm i nauka, Plaut jest surowym komicznym geniuszem, któremu brakuje struktury i dyscypliny Terencjusza, ale z nawiązką nadrabia to energią i werwą. Ta komedia jednego z pierwszych komediopisarzy starożytnego Rzymu, nosząca pierwotny tytuł Aulularia, opowiada o skąpcu, który strzeże swojego bogactwa – uosabianego przez garniec złota – czasem aż do paranoi. Choć zakończenie tej sztuki nie zachowało się, często uważa się ją za najlepsze osiągnięcie Plauta.

Seneka, Thyestes. Zaskakujące, że rzymski tragediopisarz, który wywarł największy wpływ na współczesną dramaturgię angielską, począwszy od Szekspira, pisał swoje sztuki nie po to, by je wystawiać na scenie, lecz by je czytać. Był jednym z największych orędowników filozofii stoickiej w świecie rzymskim (obok Marka Aureliusza), ale jego sztuki – takie jak ta, o człowieku, który kończy karmiony w plackach przez swoich dwóch synów – pomogły zainspirować elżbietańską tragedię zemsty, rozsławioną przez Thomasa Kyda, Williama Shakespeare’a i innych.

Zdjęcie (u góry): Edyp i sfinks z Teb (autor: Carole Raddato), Wikimedia Commons. Obraz (na dole): Portret Arystofanesa (artysta nieznany), Wikimedia Commons.

.