Kiedy Charlie Chaplin naśladował Adolfa Hitlera

Prezentowany 80 lat temu „Wielki dyktator” był pierwszą dużą hollywoodzką produkcją, która zajęła wyraźne stanowisko wobec nazistów: Za pomocą parodii i satyry.

Kiedy 15 października 1940 roku w Nowym Jorku odbyła się premiera „Wielkiego dyktatora”, w Europie szalała II wojna światowa.

Charlie Chaplin był wówczas jedną z największych gwiazd amerykańskiego kina i wielu było zaskoczonych, że wybrał tak aktualny i polityczny temat na swój pierwszy mówiący obraz.

Historia produkcji filmu została wyczerpująco udokumentowana w książce Paula Duncana z 2015 roku The Charlie Chaplin Archives, pokazując, jak pozornie bezwysiłkowy artyzm filmowca opierał się na żmudnej pracy.

Hitler i Chaplin: Te same wąsy

Obaj urodzeni w kwietniu 1889 roku, Chaplin und Hitler rzeczywiście wykazywali fizyczne podobieństwo – przynajmniej jeśli chodzi o powtarzającą się postać Chaplina, Trampa. „W tamtych czasach w Monachium mieszkałem na Thiersh Strasse”, wspominał pisarz William Walter Crotch w czasopiśmie New Statesman, „i często zauważałem na ulicy mężczyznę, który przypominał mi nieco wojownicze wydanie Charlesa Chaplina, ze względu na charakterystyczne wąsy i podskakujący sposób chodzenia.”

Jego sprzedawca powiedział później Crotchowi, że osobą, o której mowa, był niejaki Herr Adolf Hitler, przywódca niewielkiej grupy politycznej.

Związek Hitler-Chaplin powstał na wiele lat przed filmem, kiedy to filmowiec został potępiony przez nacjonalistyczne siły w Niemczech. Propagandowa gazeta Der Stürmer odnotowała w 1926 roku: „Charlie Chaplin jest Żydem. Jego wątki to wątki drobnego złodziejaszka, który wielokrotnie popada w konflikt z prawem.”

To stwierdzenie samo w sobie było fikcją; Chaplin nie był Żydem, ale odmówił złożenia publicznego oświadczenia w tej sprawie. „Jego stanowisko było takie, że każdy, kto temu zaprzecza, gra w ręce antysemitów” – powiedział brytyjski polityk i filmowiec Ivor Montagu. Solidarność z Żydami jest jednym z głównych przesłań w filmie Chaplina.

Śmiejąc się z Hitlera

Parodiując narodowy socjalizm z dowcipem i głębią, reżyser i główny bohater filmu w sposób druzgocząco trafny przedstawia maniery Hitlera. Częścią tego efektu, w pierwszym filmie Chaplina, była ostra parodia stylu retorycznego Hitlera i przesadne oddanie języka niemieckiego, z przerysowanymi głoskami.

Najzabawniejszą rzeczą na świecie, tłumaczył Charlie Chaplin, jest ośmieszanie osób wysoko postawionych. I trudno byłoby, parafrazując twórcę filmu, znaleźć drugą taką osobę kalibru Hitlera. Wielki dyktator łączy dowcip, tragedię i człowieczeństwo w sposób, który tylko Chaplin potrafił.

Przy tworzeniu filmu Chaplin napotkał na spory opór. Jeszcze przez rok USA miały przystąpić do II wojny światowej, Hollywood wciąż prowadziło interesy w Niemczech, a osoby pochodzenia żydowskiego w branży obawiały się represji. Pod wpływem krytyki ze strony konserwatywnych kręgów politycznych USA Chaplin rozważał anulowanie projektu, dopóki nie interweniował prezydent Franklin D. Roosevelt, prosząc go o kontynuowanie projektu bez względu na okoliczności.

18 lat później w Niemczech

Po premierze New York Times chwalił satyryczną komedię jako „prawdziwie znakomite osiągnięcie prawdziwie wielkiego artysty – i, z pewnego punktu widzenia, być może najbardziej znaczący film, jaki kiedykolwiek powstał.”

Chaplin powiedział później: „Gdybym wiedział o prawdziwych horrorach niemieckich obozów koncentracyjnych, nie mógłbym nakręcić Wielkiego dyktatora.”

Chociaż widzowie pozytywnie zareagowali na próbne pokazy w Niemczech zorganizowane tuż po zakończeniu II wojny światowej, władze USA postanowiły poczekać kilka lat z wypuszczeniem filmu na ekrany. Der große Diktator trafił do niemieckich kin dopiero w 1958 roku.

Jochen Kürten, Rick Fulker