Kraków

Historia

Kraków był siedzibą plemienia Wiślan, którzy zajmowali Małopolskę do X wieku. W latach 988-990 Mieszko I, książę Polski, zjednoczył południowe i północne ziemie w potężne królestwo, a jego syn, Bolesław I (Chrobry), uczynił Kraków siedzibą polskiego biskupstwa. Miasto szybko rozwijało się jako ośrodek handlowy, stając się w 1138 r. stolicą jednego z głównych księstw Polski. W XIII w. zostało zniszczone przez najazdy tatarskie, ale szybko odbudowane, otrzymując w 1257 r. prawa magdeburskie, czyli konstytucję miejską.

Kiedy król Władysław I (Łokietek) zjednoczył Polskę, uczynił Kraków swoją stolicą w 1320 r., po czym królowie Polski byli tradycyjnie koronowani na Wawelu i grzebani w katedrze wawelskiej. Przez cały XIV wiek Kraków służył jako centrum gospodarcze i polityczne Polski oraz jako główny punkt handlowy między Anglią a Węgrami. W tym samym czasie wyrósł na intelektualne i kulturalne centrum kraju, czego dowodem jest jedna z głównych zachowanych średniowiecznych struktur – Uniwersytet Jagielloński. Założony jako Akademia Krakowska przez Kazimierza Wielkiego w 1364 r., przez wieki zyskiwał prestiż, przyciągając naukowców, artystów i uczonych z całego kontynentu; jest drugim najstarszym uniwersytetem w Europie Środkowej.

Do roku 1600 Kraków zaczął podupadać. Dynastia Jagiellonów wygasła, a w 1611 r. król Zygmunt III Waza przeniósł swoją stolicę z Krakowa do Warszawy, zmniejszając tym samym znaczenie Krakowa. Wyniszczające wojny szwedzkie w XVII wieku zubożyły miasto pod względem ekonomicznym. W 1794 r. Tadeusz Kościuszko stanął na czele antyrosyjskiego powstania, które rozpoczęło się w Krakowie. W latach 1795-1918 miasto znajdowało się pod kontrolą Austrii, z wyjątkiem lat 1809-1815, kiedy istniało w ramach Księstwa Warszawskiego, oraz 1815-1846, kiedy wraz z okolicznymi terenami utworzyło niezależną republikę. W drugiej połowie XIX wieku miasto rozwijało się pod luźną kontrolą austriacką, aż odzyskało dawną rangę.

W 1918 roku Kraków powrócił do Polski, by na początku II wojny światowej zostać zajętym przez Niemców. Niemiecki gubernator, który miał swoją siedzibę na Wawelu, rozstrzelał pracowników naukowych uniwersytetu i wysłał około 55 000 Żydów z miasta do obozu zagłady Auschwitz II (Birkenau). W 1945 roku Kraków został wyzwolony przez szybko nacierające wojska radzieckie, ponosząc znacznie mniejsze straty niż inne miasta w regionie. Po wojnie, wspierany przez sowiecki rząd polski odbudował krakowski przemysł, który obejmuje m.in. włókiennictwo i zakłady chemiczne, w oparciu o pobliskie złoża soli i wapienia; istnieje również przetwórstwo spożywcze i kamieniarstwo. Powstanie gigantycznej nowohuckiej huty w Mogile (dawniej położonej na wschodzie, obecnie stanowiącej część miasta) przypieczętowało przekształcenie Krakowa z miasta uniwersyteckiego w ośrodek przemysłowy. Robotnicy fabryczni miasta odegrali ważną rolę w polskim ruchu robotniczym lat 80-tych, a siła ekonomiczna przemysłu ciężkiego pomogła Krakowowi przetrwać zawirowania gospodarcze w kraju po upadku reżimu komunistycznego. Jednak masywne rafinerie i zakłady produkcyjne zmieniły ten obszar w jeden z najbardziej zanieczyszczonych w Europie, zagrażając zdrowiu publicznemu i skarbom architektury miasta.