Moai
Posągi zostały wyrzeźbione przez polinezyjskich kolonizatorów wyspy, głównie pomiędzy ok. 1250 a 1500 rokiem. Oprócz reprezentowania zmarłych przodków, moʻai, po ich wzniesieniu na ahu, mogły być również postrzegane jako ucieleśnienie potężnych żyjących lub byłych wodzów i ważnych symboli statusu linii rodowej. Każdy moʻai przedstawiał pewien status: „Im większy posąg umieszczony na ahu, tym większą manę posiadał wódz, który go zamówił”. Rywalizacja o najokazalszy posąg była zawsze powszechna w kulturze mieszkańców Wyspy Wielkanocnej. Dowodem na to są różne rozmiary moʻai.
Kompletne posągi były przenoszone do ahu głównie na wybrzeżu, a następnie stawiane, czasami z pukao, cylindrami z czerwonego kamienia, na głowach. Moʻai musiały być niezwykle kosztowne w wykonaniu i transporcie; nie tylko samo wyrzeźbienie każdego posągu wymagało wysiłku i środków, ale gotowy produkt był następnie przewożony na miejsce i wznoszony.
Kamieniołomy w Rano Raraku wydają się być gwałtownie opuszczone, Pozostały po nich resztki kamiennych narzędzi i wiele ukończonych moʻai poza kamieniołomem, czekających na transport, oraz prawie tyle samo niekompletnych posągów wciąż na miejscu, ile zostało zainstalowanych na ahu. W XIX wieku doprowadziło to do przypuszczeń, że wyspa jest pozostałością zatopionego kontynentu, a większość ukończonych moʻai znajduje się pod powierzchnią morza. Ten pomysł został dawno obalony, a obecnie rozumie się, że:
- Niektóre posągi były rzeźbami skalnymi i nigdy nie miały być ukończone.
- Niektóre były niekompletne, ponieważ, gdy napotkano inkluzje, rzeźbiarze porzucali częściowy posąg i zaczynali nowy. Tuf jest miękką skałą, w której sporadycznie znajdują się grudki znacznie twardszej skały.
- Niektóre ukończone posągi w Rano Raraku zostały tam umieszczone na stałe, a nie zaparkowane tymczasowo w oczekiwaniu na usunięcie.
- Niektóre rzeczywiście były niekompletne, gdy era budowy posągów dobiegła końca.
RzemieślnicyEdit
Nie wiadomo dokładnie, która grupa w społecznościach była odpowiedzialna za rzeźbienie posągów. Tradycje ustne sugerują, że moʻai były rzeźbione albo przez wybitną klasę profesjonalnych rzeźbiarzy, których status był porównywalny z wysokimi rangą członkami innych polinezyjskich cechów rzemieślniczych, albo, alternatywnie, przez członków każdego z klanów. Historie ustne pokazują, że kamieniołom Rano Raraku był podzielony na różne terytoria dla każdego klanu.
TransportEdit
Ponieważ wyspa była w dużej mierze bezdrzewna do czasu pierwszej wizyty Europejczyków, przemieszczanie posągów było tajemnicą przez długi czas; analiza pyłkowa ustaliła obecnie, że wyspa była prawie całkowicie zalesiona do 1200 r. n.e. Pyłki drzew zniknęły z zapisów do 1650 r.
Nie wiadomo dokładnie, jak moʻai zostały przeniesione w poprzek wyspy. Wcześniejsi badacze zakładali, że proces ten prawie na pewno wymagał ludzkiej energii, lin i być może drewnianych sań (sanek) i/lub walców, a także wyrównanych ścieżek w poprzek wyspy (drogi Wyspy Wielkanocnej). Inna teoria sugeruje, że moʻai były umieszczane na szczycie bali i toczone do miejsca przeznaczenia. Jeśli ta teoria jest poprawna, do przeniesienia moʻai potrzeba 50-150 osób. Najnowsze badania wykazują na podstawie dowodów z zapisów archeologicznych, że posągi były przywiązywane linami z dwóch stron i zmuszane do „chodzenia” poprzez przechylanie ich z boku na bok przy jednoczesnym ciągnięciu do przodu. Podczas „chodzenia” moʻai używano również śpiewu. Koordynacja i spójność były niezbędne, więc rozwinęli śpiew, w którym rytm pomagał im ciągnąć w precyzyjnie określonym momencie.
Orginalne historie opowiadają, jak różni ludzie używali boskiej mocy, by nakazać posągom chodzić. Najwcześniejsze relacje mówią, że król o imieniu Tuu Ku Ihu poruszał nimi z pomocą boga Makemake, podczas gdy późniejsze historie mówią o kobiecie, która żyła samotnie na górze, nakazując im chodzić według własnej woli. Naukowcy obecnie popierają teorię, że główną metodą było „chodzenie” moʻai w pozycji pionowej (niektórzy zakładają, że poprzez proces kołysania), ponieważ ułożenie ich w pozycji leżącej na saniach (metoda używana przez mieszkańców Wyspy Wielkanocnej do przenoszenia kamieni w latach 60. XIX wieku) wymagałoby szacunkowo 1500 osób do przeniesienia największego moʻai, jaki udało się wznieść. W 1998 r. Jo Anne Van Tilburg zasugerowała, że mniej niż połowa tej liczby mogłaby to zrobić, umieszczając sanie na nasmarowanych rolkach. W 1999 r. nadzorowała eksperyment polegający na przeniesieniu dziewięciotonowego moʻai. Replikę załadowano na sanie zbudowane w kształcie ramy A, które umieszczono na rolkach. 60 osób ciągnęło za kilka lin w dwóch próbach holowania moʻai. Pierwsza próba nie powiodła się, gdy rolki się zaklinowały. Druga próba zakończyła się sukcesem, gdy gąsienice zostały wbite w ziemię. Było to na płaskim terenie i użyto drewna eukaliptusowego, a nie rodzimych palm.
W 1986 r. Pavel Pavel, Thor Heyerdahl i Muzeum Kon-Tiki eksperymentowali z pięciotonowym moʻai i dziewięciotonowym moʻai. Za pomocą liny wokół głowy posągu i drugiej wokół podstawy, przy użyciu ośmiu pracowników dla mniejszego posągu i 16 dla większego, „prowadzili” moʻai do przodu, obracając i kołysząc go z boku na bok; jednak eksperyment został zakończony przedwcześnie z powodu uszkodzenia podstaw posągów przez odpryski. Pomimo wczesnego zakończenia eksperymentu, Thor Heyerdahl oszacował, że ta metoda dla 20-tonowego posągu na terenie Wyspy Wielkanocnej pozwoliłaby na pokonanie 320 stóp (100 m) dziennie. Inni badacze doszli do wniosku, że prawdopodobnie nie był to sposób, w jaki przenoszono moʻai, ze względu na zgłaszane uszkodzenia podstawy spowodowane ruchem „tasowania”.
Mniej więcej w tym samym czasie archeolog Charles Love eksperymentował z 10-tonową repliką. Jego pierwszy eksperyment wykazał, że kołysanie posągu w celu chodzenia było zbyt niestabilne na odległość większą niż kilkaset metrów. Następnie odkrył, że umieszczając posąg w pozycji pionowej na dwóch saniach na szczycie walców z bali, 25 mężczyzn było w stanie przenieść posąg na odległość 150 stóp (46 m) w ciągu dwóch minut. W 2003 r. dalsze badania wykazały, że ta metoda mogłaby wyjaśnić rzekomo regularnie rozmieszczone otwory po słupach (jego badania nad tym twierdzeniem nie zostały jeszcze opublikowane), gdzie posągi były przenoszone po nierównym terenie. Zasugerował, że doły zawierały pionowe słupy po obu stronach ścieżki, tak że gdy posąg przechodził pomiędzy nimi, były one używane jako wsporniki dla słupów, aby pomóc pchać posąg w górę zbocza bez wymogu dodatkowych ludzi ciągnących za liny i podobnie, aby spowolnić go na zboczu w dół. Słupy mogły również działać jako hamulec w razie potrzeby.
Based on detailed studies of the statues found along prehistoric roads, archaeologists Terry Hunt and Carl Lipo have shown that the pattern of break breakage, form and position of statues is consistent with an „upright” hypothesis for transportation. Hunt i Lipo twierdzą, że kiedy posągi zostały wyrzeźbione w kamieniołomie, rzeźbiarze pozostawili ich podstawy szerokie i zakrzywione wzdłuż przedniej krawędzi. Wykazali oni, że posągi ustawione wzdłuż drogi mają środek masy, który powoduje, że posąg pochyla się do przodu. Gdy posąg przechyla się do przodu, kołysze się na boki wzdłuż swojej zakrzywionej przedniej krawędzi i robi „krok”. Duże płatki są widoczne jako odłamane od boków podstaw. Twierdzą oni, że kiedy posąg został „odprowadzony” w dół drogi i zainstalowany w krajobrazie, szeroka i zakrzywiona podstawa została wyrzeźbiona w dół. Wszystkie te dowody wskazują na praktykę transportu w pozycji pionowej.
Ostatnie eksperymentalne odtworzenia dowiodły, że jest w pełni możliwe, iż moʻai były dosłownie przenoszone z kamieniołomów do ich ostatecznych pozycji dzięki pomysłowemu wykorzystaniu lin. Zespoły robotników pracowały nad kołysaniem moʻai tam i z powrotem, tworząc ruch kroczący i utrzymując moʻai w pozycji pionowej. Jeśli to prawda, można wywnioskować, że upadki moʻai były wynikiem tego, że zespoły balanserów nie były w stanie utrzymać posągu w pozycji pionowej, a ponowne podniesienie posągu po przewróceniu go było prawdopodobnie niemożliwe. Jednak debata na ten temat trwa nadal.
Kult BirdmanEdit
Początkowo mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej mieli głównego wodza lub pojedynczego przywódcę. Przez lata poziomy władzy zmieniały się od jedynych wodzów do klasy wojowników znanych jako matatoʻa. Symbolem matato była terantropijna postać pół-ptaka i pół-człowieka, której odrębny charakter łączyło święte miejsce Orongo. Nowy kult wywołał walki plemion o kult przodków. Tworzenie moʻai było jednym ze sposobów, w jaki wyspiarze oddawali cześć swoim przodkom; w okresie rozkwitu kultu ptaka istnieją dowody sugerujące, że zaprzestano budowy moʻai.
„Jednym z najbardziej fascynujących widoków w Orongo są setki petroglifów wyrzeźbionych z wizerunkami ptaszników i Makemake. Wyrzeźbione w litym bazalcie, oparły się wiekom surowej pogody. Sugeruje się, że wizerunki te przedstawiają zwycięzców konkursu na ptasznika. Na wyspie, głównie w okolicach Orongo, znaleziono ponad 480 petroglifów z wizerunkami ptaków.” Orongo, miejsce uroczystości kultu, było niebezpiecznym krajobrazem, który składał się z „wąskiego grzbietu pomiędzy 1000-stopowym (300 m) spadkiem do oceanu po jednej stronie i głębokim kraterem po drugiej”. Uważana za święte miejsce Orongo, Mata Ngarau była miejscem, gdzie kapłani-ptasiarze modlili się i śpiewali o udane polowanie na jajka. „Celem konkursu dla ptaszników było zdobycie pierwszego jajka w sezonie z przybrzeżnej wysepki Motu Nui. Zawodnicy schodzili po stromych klifach Orongo i płynęli do Motu Nui, gdzie oczekiwali na przylot ptaków. Zdobywszy jajo, zawodnik płynął z powrotem i prezentował je swojemu sponsorowi, który następnie zostawał ogłoszony Birdmanem na ten rok, co stanowiło ważny status.”
Moʻai KavakavaEdit
Te figury są znacznie mniejsze niż bardziej znane kamienne moʻai. Wykonane są z drewna i mają mały, smukły wygląd, co nadaje im smutny wygląd. Uważa się, że figury te zostały wykonane po tym, jak cywilizacja na Rapa Nui zaczęła się załamywać, dlatego też wydają się mieć bardziej wychudzony wygląd.
1722-1868 toppling of the moʻaiEdit
W pewnym momencie po przybyciu Jacoba Roggeveena w 1722 r, wszystkie moʻai, które zostały wzniesione na ahu zostały obalone, a ostatnie stojące posągi zostały zgłoszone w 1838 r. przez Abla Auberta du Petit-Thouars, a do 1868 r. nie było żadnych stojących posągów, poza częściowo zakopanymi na zewnętrznych zboczach Rano Raraku.
Historie ustne zawierają jedną relację o klanie spychającym pojedynczy moʻai w nocy, ale inne odnoszą się do „trzęsącej się ziemi” i istnieją przesłanki, że przynajmniej niektóre z nich upadły z powodu trzęsień ziemi. Niektórzy z moʻai przewrócili się do przodu tak, że ich twarze były ukryte, a często upadali w taki sposób, że łamały im się karki; inni spadali z tyłu swoich platform. Dziś około 50 moʻai zostało ponownie postawionych na swoich ahus lub w muzeach w innych miejscach.
Ludzie Rapa Nui zostali zniszczeni przez handel niewolnikami, który rozpoczął się na wyspie w 1862 roku. W ciągu roku jednostki, które pozostały na wyspie, były chore, ranne i pozbawione przywództwa. Ci, którzy przeżyli najazdy niewolników, mieli nowe towarzystwo w postaci lądujących misjonarzy. Pozostała ludność nawróciła się na chrześcijaństwo. Rdzenni mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej stracili swoją tożsamość, gdyż najpierw ich styl ubierania się, a następnie tatuaże i malowanie ciała zostały zakazane przez nowe chrześcijańskie przepisy. Historia ich przodków została zniszczona (dzieła sztuki, budynki, święte przedmioty), pozostawiając niewiele śladów ich dawnego życia. Następnie zostali oni przymusowo usunięci ze swoich rodzinnych ziem i zmuszeni do zamieszkania na znacznie mniejszej części wyspy, podczas gdy reszta została wykorzystana do celów rolniczych. „W końcu cała czysta krew Rapa Nui wymarła. Aneksja z Chile przyniosła nowe wpływy, a dziś pozostało tylko kilka osób mających powiązania z oryginalną populacją.”
UsuwanieEdit
Jedenaście lub więcej moʻai zostało usuniętych z wyspy i przetransportowanych do miejsc na całym świecie, w tym sześć z trzynastu moʻai, które zostały wyrzeźbione z bazaltu.
