Mudżahedini
Mudżahedini, arab. mujāhidūn, członkowie kilku grup partyzanckich działających w Afganistanie podczas wojny afgańskiej (1979-92), które przeciwstawiały się inwazji wojsk radzieckich i ostatecznie obaliły komunistyczny rząd Afganistanu. Rywalizujące ze sobą frakcje podzieliły się następnie, doprowadzając do powstania jednej z nich, Talibów, oraz przeciwnej koalicji, Sojuszu Północnego. Poniżej omówiono te frakcje podczas wojny afgańskiej i jej następstwa. Omówienie terminu „mudżahedini” w kontekście odrodzenia islamskiego, zob. mudżahedini (islam).
U.S. Department of Defense
Korzenie wojny afgańskiej tkwią w obaleniu centrowego rządu prezydenta Mohammada Dauda Khana w kwietniu 1978 r. przez lewicowych wojskowych dowodzonych przez Nur Mohammada Taraki. Władza została następnie podzielona przez dwie marksistowsko-leninowskie grupy polityczne, które miały niewielkie poparcie społeczne. Nowy rząd nawiązał bliskie stosunki ze Związkiem Radzieckim, rozpoczął bezwzględne czystki wszelkiej krajowej opozycji i rozpoczął szeroko zakrojone reformy rolne i społeczne, które spotkały się z gorzką niechęcią pobożnej muzułmańskiej i w dużej mierze antykomunistycznej ludności.
Powstania przeciwko rządowi powstały wśród różnych grup plemiennych i miejskich, które czerpały z islamu jako jednoczącego źródła inspiracji. Przyjmując retorykę wyzwolenia opracowaną wcześniej przez muzułmańskich myślicieli na subkontynencie indyjskim, grupy te stały się znane jako mudżahedini (po arabsku: mujāhidūn, „ci, którzy angażują się w dżihad”). Wraz z wewnętrznymi walkami i przewrotami w rządzie wśród frakcji marksistowsko-leninowskich, powstanie mudżahedinów przyczyniło się do decyzji Sowietów o inwazji na kraj w grudniu 1979 r., wysłaniu około 30 000 żołnierzy i obaleniu krótkotrwałej prezydentury Hafizullaha Amina. Celem sowieckiej operacji było wsparcie ich nowego, ale słabnącego państwa klienckiego, na którego czele stanął Babrak Karmal, ale w odpowiedzi na to rebelia mudżahedinów wzrosła i rozprzestrzeniła się na wszystkie części kraju. Sowieci początkowo pozostawili stłumienie rebelii armii afgańskiej, ale ta ostatnia była nękana masowymi dezercjami i pozostała w dużej mierze nieskuteczna przez całą wojnę.
Mudżahedini byli początkowo słabo wyposażeni i pozostali zdecentralizowani przez całą wojnę. Posiadając większość terenów wiejskich, używali głównie transportu zwierzęcego przeciwko radzieckiemu transportowi samochodowemu. Jakość ich broni i organizacji bojowej stopniowo się poprawiała, jednak dzięki doświadczeniu oraz dużej ilości broni i innych materiałów wojennych dostarczanych rebeliantom przez Pakistan, przez Stany Zjednoczone i inne kraje. Sieć Haqqani, koordynowana przez jednego z czołowych dowódców mudżahedinów, stała się kluczowym instrumentem tej zagranicznej pomocy. Mudżahedini otrzymywali również pomoc od sympatyzujących z nimi muzułmanów z całego świata, a nieokreślona liczba muzułmańskich ochotników – popularnie zwanych „afgańskimi Arabami”, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego – przyjeżdżała ze wszystkich stron świata, by przyłączyć się do ich działań wojennych. Ci zagraniczni ochotnicy koordynowali swoje działania między sobą i z muzułmanami w swoich ojczyznach poprzez własną sieć, znaną jako Al-Kaida (po arabsku: al-Qāʿidah, „baza”). W 1986 r. zdobycie przez mudżahedinów od Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii znacznej liczby pocisków ziemia-powietrze, które wystrzeliwano z ramienia, umożliwiło mudżahedinom zakwestionowanie sowieckiej kontroli w powietrzu – był to znaczący czynnik w wycofaniu się Sowietów na początku 1989 r.
Mudżahedini, pomimo wspólnej sprawy przez całą wojnę, pozostali rozdrobnieni politycznie. Po zakończeniu wojny utworzono krótkotrwały rząd tymczasowy, sponsorowany przez kilka frakcji mudżahedinów. Prezydent Burhanuddin Rabbani, przywódca Stowarzyszenia Islamskiego (Jamʿiyyat-e Eslāmī), jednej z głównych frakcji, odmówił odejścia z urzędu pod koniec 1994 r. zgodnie z porozumieniem o podziale władzy zawartym przez nowy rząd. Inne grupy wśród mudżahedinów, w szczególności Partia Islamska (Ḥezb-e Eslāmī), kierowana przez Gulbuddina Hekmatyara, otoczyły Kabul i rozpoczęły ostrzał miasta artylerią i rakietami. Ataki te trwały z przerwami przez kilka następnych lat, gdy tereny poza Kabulem pogrążały się w chaosie.
Erik de Castro-Reuters/Newscom
W międzyczasie, nowo zmaterializowani Talibowie (Pashto: „Uczniowie”), purytańska grupa islamska kierowana przez byłego dowódcę mudżahedinów, Mohammada Omara, zaczęła systematycznie przejmować kontrolę nad krajem, zajmując Kabul w 1996 roku. Talibowie – wspierani przez ochotników z różnych islamskich grup ekstremistycznych, którzy schronili się w Afganistanie, a wśród których wielu było Arabami afgańskimi pozostałymi po wcześniejszym konflikcie – wkrótce kontrolowali wszystkie obszary z wyjątkiem niewielkiej części północnego Afganistanu, który znajdował się w rękach luźnej koalicji sił mudżahedinów, znanej jako Sojusz Północny. Walki trwały w impasie do 2001 roku, kiedy to amerykańskie siły specjalne, w odpowiedzi na niewydanie przez Talibów przywódców Al-Kaidy po atakach na Stany Zjednoczone z 11 września, rozpoczęły serię operacji wojskowych w Afganistanie, które odsunęły Talibów od władzy na początku grudnia (zob. Wojna w Afganistanie). Sojusz Północny rozpadł się następnie na kilka frakcji, z których wiele zostało wchłoniętych przez nowy rząd Afganistanu utworzony w 2004 r.
.