Program Fragile X | Najczęściej zadawane pytania

1. Czy zrobiłam coś, co spowodowało wystąpienie zespołu kruchego X? Nie. Nic, co zrobiłaś przed ciążą, w czasie ciąży lub po urodzeniu dziecka, nie spowodowało wystąpienia zespołu kruchego X. Zespół kruchego X ma podłoże genetyczne, co oznacza, że jest spowodowany zmianą w genie, w tym przypadku w genie FMR1. Zmiana ta powoduje, że gen nie działa tak, jak powinien, co prowadzi do problemów występujących w zespole kruchego X.
Ponieważ zespół kruchego X jest chorobą genetyczną, może być przekazywany dalej, a Ty jesteś narażona na ryzyko urodzenia kolejnego dziecka z zespołem kruchego X. Ważne jest, aby wiedzieć, że nie ma się kontroli nad tym, czy ta zmiana zostanie przekazana dziecku, czy nie. Ponadto inni członkowie rodziny również mogą być narażeni na ryzyko posiadania dzieci z zespołem kruchego X, dlatego ważne jest, aby poinformować ich o diagnozie dziecka.
2. Co powoduje zespół kruchego X? Wyjaśnienie, jak dochodzi do zespołu kruchego X, nie jest łatwe ze względu na sposób dziedziczenia. Na początek porozmawiajmy ogólnie o genach i chromosomach. Geny to instrukcje, które mówią naszemu organizmowi, jak ma pracować i składają się z DNA. Dziedziczymy dwie kopie wszystkich naszych genów: jedną kopię od naszej matki i jedną od naszego ojca. DNA jest upakowane w większe struktury zwane chromosomami, a każdy chromosom zawiera od setek do tysięcy genów. Większość ludzi ma 23 pary chromosomów, czyli w sumie 46 chromosomów. Pierwsze 22 pary są takie same u mężczyzn i kobiet i są nazywane autosomami. 23. para, zwana chromosomami płciowymi, jest różna u mężczyzn i kobiet. Kobiety mają dwa chromosomy „X”, a mężczyźni jeden chromosom „X” i jeden „Y”.
Fragile X jest spowodowana zmianą w genie FMR1 na chromosomie X, która powoduje, że nie działa on prawidłowo. Każdy ma 6-10 genów, które nie działają tak, jak powinny, ale na ogół nie powoduje to problemu. Jednak zmiana w genie FMR1 powoduje różnicę. Ta zmiana (zwana również mutacją) w genie FMR1 jest złożona i zachodzi na przestrzeni wielu pokoleń.
Gen FMR1 zawiera sekcję powtarzającego się DNA, która u większości populacji ma długość zaledwie 10-40 powtórzeń. U osób z zespołem kruchego X ten powtarzający się region rozrósł się do ponad 200 powtórzeń. Kiedy długość powtórzenia jest większa niż 200, określa się to jako pełną mutację lub ekspansję. Przy takim rozmiarze gen FMR1 nie może funkcjonować, a białko FMR1 nie może być produkowane. To właśnie niezdolność komórek do wytwarzania tego białka jest odpowiedzialna za zespół kruchego X.
Ogólnie rzecz biorąc, każdy człowiek otrzymuje dwie kopie każdego genu. W przypadku genu FMR1 jest nieco inaczej, ponieważ znajduje się on na chromosomie „X”. Ponieważ mężczyźni mają tylko jeden chromosom „X”, mają tylko jedną kopię genu FMR1. Jeśli mają pełną mutację, ich jedna kopia genu FMR1 nie działa i można zaobserwować objawy zespołu kruchego X. Ponieważ kobiety mają dwa chromosomy „X” i dwie kopie genu FMR1, jeśli dziewczynka odziedziczy pełną mutację, druga kopia genu zazwyczaj działa, więc dziewczynki z pełną mutacją nadal są w stanie wytwarzać białko FMR1. To dlatego dziewczynki zwykle mają mniej objawów zespołu kruchego X niż chłopcy.
Ogólnie spodziewamy się zobaczyć pełną mutację w każdej komórce osoby z zespołem kruchego X. Czasami jednak u osoby z zespołem kruchego X może występować tak zwana mozaikowatość. Istnieją dwa rodzaje mozaicyzmu w zespole kruchego X: mozaicyzm wielkości powtórzeń i mozaicyzm metylacyjny. W przypadku mozaicyzmu z powtórzeniami, u danej osoby niektóre komórki mają pełną mutację, a niektóre komórki mają premutację. W mozaicyzmie metylacyjnym wszystkie komórki mają pełną mutację, ale wzór metylacji może nie być taki sam we wszystkich komórkach. Niektóre badania wykazały, że osoby z mozaikowatością wielkości powtórzeń lub metylacji mogą być mniej dotknięte chorobą niż osoby, które nie mają mozaikowatości.
3. Co to jest metylacja? Metylacja jest procesem, w którym grupa chemiczna, zwana grupą metylową, zostaje dodana do DNA. Gdy do DNA zostanie dodana wystarczająca ilość grup metylowych, gen zostaje wyłączony. Kiedy grupy metylowe są usuwane, gen zostaje włączony. Jest to normalny proces i wiele z naszych genów jest kontrolowanych przez metylację. Jednak w zespole kruchego X metylacja genu FMR1 powoduje wyłączenie genu, podczas gdy powinien on być włączony. Kiedy FMR1 jest wyłączony, jego białko nie jest wytwarzane, co powoduje pojawienie się cech charakterystycznych dla zespołu kruchego X.
Gdy ktoś z zespołem kruchego X ma mozaicyzm metylacji, nie wszystkie komórki będą miały gen FMR1 wyłączony przez metylację. Niektóre komórki mogą mieć częściowo wyłączony gen FMR1, a niektóre mogą mieć włączony gen FMR1.
4. Słyszałam, że tylko chłopcy mają zespół kruchego X. Dlaczego moja córka też go ma? Dlaczego moja córka też go ma?
Dziewczynki również mogą mieć zespół kruchego X, mimo że mają dwa chromosomy „X”. Powodem tego jest fakt, że mają one pełną ekspansję na jednym chromosomie i normalną sekcję powtórzenia (w większości przypadków) na drugim chromosomie. Kopia z pełną ekspansją nie wytwarza żadnego białka FMR1, podczas gdy druga kopia (normalna sekcja powtórzenia) wytwarza białko. Mimo, że pewne białko jest wytwarzane, może być go za mało, dlatego możemy zaobserwować cechy charakterystyczne dla zespołu kruchego X. Jednakże, ponieważ część białka jest wytwarzana, dziewczynki z zespołem kruchego X są na ogół mniej dotknięte chorobą niż chłopcy.
5. Czy istnieje lekarstwo?
Na chwilę obecną nie ma lekarstwa na zespół kruchego X. Leczenie zespołu kruchego X odbywa się poprzez terapie, takie jak edukacja specjalna, terapia mowy i języka oraz terapia zajęciowa. Leki mogą być pomocne w radzeniu sobie z nadpobudliwością, krótką uwagą i innymi problemami behawioralnymi lub emocjonalnymi. W celu określenia najlepszego sposobu postępowania dla Twojego dziecka, zalecana jest kompleksowa ocena.

Członkowie rodziny i planowanie rodziny

6. Czy moi bracia i siostry mogą mieć dzieci z zespołem kruchego X?
W przypadku mam, tak, Twoje rodzeństwo, a także kuzyni są w grupie ryzyka posiadania dzieci z zespołem kruchego X. W przypadku ojców jest to możliwe, ale mało prawdopodobne. Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze, powtarzający się region w genie FMR1 rozszerza się z pokolenia na pokolenie. Istnieje pośrednia ekspansja, zwana premutacją fragile X, która ma długość około 60-200 powtórzeń. Osoby z taką długością powtórzeń nazywane są nosicielami premutacji i nie mają objawów związanych z zespołem kruchego X. Jednakże, premutacja jest niestabilna i w przyszłych pokoleniach może ulec rozszerzeniu do pełnej mutacji. Z powodów, które nie są dobrze poznane, ekspansja zazwyczaj występuje tylko wtedy, gdy premutacja jest dziedziczona od matki.
Gdy para ma dziecko z zespołem kruchego X, wiemy, że matka jest nosicielką premutacji, ponieważ premutacja zazwyczaj rozszerza się do pełnej mutacji, gdy jest dziedziczona od matki. Ponieważ mama odziedziczyła premutację po jednym ze swoich rodziców, jej rodzeństwo i kuzyni są również narażeni na ryzyko bycia nosicielami premutacji i posiadania dzieci z zespołem kruchego X. Badanie rodziców mamy, aby ustalić, po kim odziedziczyła premutację, może nam powiedzieć, która strona jej rodziny jest zagrożona urodzeniem dzieci z zespołem kruchego X.
Z ojcami sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Tatusiowie mogą mieć normalną długość powtórzeń (10-40 powtórzeń) lub sami być nosicielami premutacji. Jedynym sposobem, aby to ustalić, jest badanie DNA. Ogólnie rzecz biorąc, badania nie są przeprowadzane, chyba że w rodzinie występuje kruchość X. Jeśli badanie zostanie przeprowadzone i okaże się, że tata jest nosicielem premutacji, jego rodzeństwo i kuzyni są narażeni na ryzyko posiadania dzieci z zespołem kruchego X.
7. Jeśli jestem nosicielem premutacji, czy coś mi grozi?
W przeciwieństwie do wielu zaburzeń genetycznych, bycie nosicielem zwiększa ryzyko wystąpienia pewnych problemów medycznych.
Kobiety, które są nosicielami premutacji, są narażone na ryzyko przedwczesnej menopauzy lub utraty miesiączki przed 40 rokiem życia. Przedwczesna menopauza występuje u około 6% kobiet w populacji ogólnej. U kobiet będących nosicielkami premutacji kruchego X wskaźnik ten wzrasta do około 20%. Nawet jeśli menopauza wystąpi po 40 roku życia, u kobiet, które są nosicielkami premutacji kruchego X, wiek wystąpienia menopauzy może być średnio o 6-8 lat wcześniejszy. Może to być poważny problem, jeśli jesteś po trzydziestce i planujesz mieć kolejne dziecko. Jeśli obecnie starasz się o dziecko i masz problemy z niepłodnością, przedwczesna menopauza może być tego przyczyną. Ponadto, niektóre z możliwości zmniejszenia ryzyka urodzenia kolejnego dziecka z zespołem kruchego X, takie jak zapłodnienie in vitro z GTP, mogą być mniej realne z powodu przedwczesnej menopauzy. Jeśli jest Pani nosicielką premutacji, powinna Pani omówić to ryzyko ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu oraz ginekologiem-położnikiem, zwłaszcza jeśli planuje Pani posiadanie większej liczby dzieci.
Mężczyźni, którzy są nosicielami premutacji, są narażeni na wystąpienie schorzenia znanego jako zespół ataksji z drżeniem kruchego X (FXTAS). FXTAS charakteryzuje się stopniowo nasilającym się drżeniem zamiarowym oraz trudnościami z chodzeniem i utrzymaniem równowagi. Może być również związany z demencją charakteryzującą się utratą pamięci, problemami z formułowaniem planów, trudnościami z koncentracją uwagi i trudnościami z określeniem, co jest właściwe, a co nie. Mogą być również obecne inne objawy neurologiczne. Wydaje się, że FXTAS dotyka przede wszystkim starszych mężczyzn będących nosicielami premutacji, u których objawy pojawiają się w wieku 50-60 lat. Ostatnie badania wykazały również, że u niektórych kobiet będących nosicielkami premutacji również może wystąpić FXTAS, ale nie tak często jak u mężczyzn będących nosicielami premutacji.
8. Chcę mieć więcej dzieci. Czy jest jakiś sposób, aby stwierdzić, czy będę miała kolejne dziecko z zespołem kruchego X?
Mając dziecko z zespołem kruchego X, jest się w grupie zwiększonego ryzyka urodzenia drugiego dziecka z tą chorobą. Dostępna jest jednak diagnostyka prenatalna. Można wykonać biopsję kosmówki (CVS) w 10-12 tygodniu ciąży lub amniopunkcję w 14-18 tygodniu ciąży. W przypadku CVS wstępny wynik jest dostępny już w pierwszym trymestrze, chociaż badanie potwierdzające ostateczny wynik jest często dostępne dopiero w drugim trymestrze. Ponadto, niektóre wyniki analizy CVS mogą być czasami trudne do zinterpretowania. Aby uzyskać więcej szczegółów na temat przyczyn tych problemów, porozmawiaj ze swoim doradcą genetycznym. W przypadku amniopunkcji wyniki są zazwyczaj dostępne po około 4 tygodniach od wykonania zabiegu. Nawet w przypadku zdiagnozowania pełnej mutacji u mężczyzny lub kobiety, nie jest możliwe określenie, jakie trudności może on lub ona mieć.
Dostępne są inne opcje zmniejszające ryzyko, w tym zapłodnienie in vitro (IVF) z preimplantacyjną diagnostyką genetyczną (PGD), IVF z dawczynią komórki jajowej oraz adopcja. Podobnie jak w przypadku CVS, wyniki PGD mogą być czasami trudne do zinterpretowania i mogą wymagać badań potwierdzających. Decyzja o skorzystaniu z jednej z tych opcji jest bardzo indywidualna i to, co może być właściwe dla jednej pary, nie jest właściwe dla innej. Nie ma właściwej odpowiedzi. Opcje te można dokładniej omówić z lekarzem lub doradcą genetycznym.