Prozodia (językoznawstwo)

Intonacja ma wiele percepcyjnie znaczących funkcji w języku angielskim i innych językach, przyczyniając się do rozpoznawania i rozumienia mowy.

GrammarEdit

Uważa się, że prozodia pomaga słuchaczom w analizowaniu ciągłej mowy i w rozpoznawaniu słów, dostarczając wskazówek na temat struktury składniowej, granic gramatycznych i typu zdania. Granice pomiędzy jednostkami intonacyjnymi są często związane z granicami gramatycznymi lub składniowymi; są one zaznaczane przez takie cechy prozodyczne jak pauzy i zwolnienia tempa, jak również „reset wysokości dźwięku”, kiedy poziom wysokości dźwięku mówcy powraca do poziomu typowego dla początku nowej jednostki intonacyjnej. W ten sposób potencjalne dwuznaczności mogą zostać rozwiązane. Na przykład, zdanie „Zaprosili Boba i Billa, a Al został odrzucony” jest dwuznaczne, gdy jest napisane, chociaż dodanie przecinka po „Bob” lub „Bill” usunie dwuznaczność zdania. Ale kiedy zdanie jest czytane na głos, wskazówki prozodyczne, takie jak pauzy (dzielące zdanie na części) i zmiany w intonacji zredukują lub usuną dwuznaczność. Przesunięcie granicy intonacyjnej w przypadkach takich jak w powyższym przykładzie będzie miało tendencję do zmiany interpretacji zdania. Wynik ten został stwierdzony w badaniach przeprowadzonych zarówno w języku angielskim, jak i bułgarskim. Badania nad rozpoznawaniem słów w języku angielskim wykazały ważną rolę prozodii.

FocusEdit

Intonacja i akcent współpracują ze sobą w celu podkreślenia ważnych słów lub sylab dla kontrastu i skupienia uwagi. Jest to czasami określane jako funkcja akcentowa prozodii. Dobrze znanym przykładem jest wieloznaczne zdanie „Nigdy nie powiedziałem, że ukradła mi pieniądze”, w którym następuje siedem zmian znaczenia w zależności od tego, które z siedmiu słów jest wyróżnione wokalnie.

DiscourseEdit

Protodia odgrywa rolę w regulacji interakcji konwersacyjnej i w sygnalizowaniu struktury dyskursu. David Brazil i jego współpracownicy badali, jak intonacja może wskazywać, czy informacja jest nowa czy już ustalona; czy mówca jest dominujący czy nie w rozmowie; i kiedy mówca zaprasza słuchacza do wniesienia wkładu w rozmowę.

EmotionEdit

Prozodia jest również ważna w sygnalizowaniu emocji i postaw. Kiedy jest to mimowolne (jak wtedy, gdy głos jest pod wpływem niepokoju lub strachu), informacja prozodyczna nie ma znaczenia językowego. Jednakże, kiedy mówca zmienia swoją mowę celowo, na przykład w celu zasygnalizowania sarkazmu, zazwyczaj wykorzystuje się w tym celu cechy prozodyczne. Najbardziej użyteczną cechą prozodyczną w wykrywaniu sarkazmu jest obniżenie średniej częstotliwości fundamentalnej w stosunku do innych wypowiedzi, co oznacza humor, neutralność lub szczerość. Podczas gdy wskazówki prozodyczne są ważne w wykrywaniu sarkazmu, ważne są również wskazówki kontekstowe i wspólna wiedza.

Prozodia emocjonalna została uznana przez Charlesa Darwina w książce The Descent of Man za poprzedzającą ewolucję ludzkiego języka: „Nawet małpy wyrażają silne uczucia w różnych tonacjach – gniew i zniecierpliwienie niskimi, – strach i ból wysokimi tonami”. Native speakerzy słuchający aktorów czytających neutralny emocjonalnie tekst podczas projekcji emocji poprawnie rozpoznawali szczęście 62% czasu, złość 95%, zaskoczenie 91%, smutek 81% i neutralny ton 76%. Kiedy baza danych tej mowy została przetworzona przez komputer, cechy segmentalne pozwoliły na rozpoznanie szczęścia i złości w ponad 90%, podczas gdy suprasegmentalne cechy prozodyczne pozwoliły na rozpoznanie tylko 44%-49%. Odwrotna sytuacja miała miejsce w przypadku zaskoczenia, które zostało rozpoznane tylko w 69% przypadków przez cechy segmentalne i w 96% przypadków przez prozodię suprasegmentalną. W typowej rozmowie (bez udziału głosu aktora) rozpoznawanie emocji może być dość niskie, rzędu 50%, co utrudnia postulowaną przez niektórych autorów złożoną funkcję interrelacyjną mowy. Jednakże, nawet jeśli emocjonalna ekspresja poprzez prozodię nie zawsze może być świadomie rozpoznana, ton głosu może nadal wywierać podświadome efekty w rozmowie. Ten rodzaj ekspresji nie wynika z efektów językowych lub semantycznych, a zatem może być izolowany od tradycyjnej treści językowej. Stwierdzono, że zdolność przeciętnej osoby do dekodowania implikatur konwersacyjnych prozodii emocjonalnej jest nieco mniej dokładna niż tradycyjna zdolność rozróżniania wyrazu twarzy; jednakże specyficzna zdolność dekodowania różni się w zależności od emocji. Ustalono, że emocje te są wszechobecne w różnych kulturach, ponieważ są one wykorzystywane i rozumiane w różnych kulturach. Różne emocje i ich ogólne eksperymentalne wskaźniki identyfikacji są następujące:

• Gniew i smutek: Wysoki wskaźnik dokładnej identyfikacji
• Strach i szczęście: Średni wskaźnik dokładnej identyfikacji
• Odraza: Słaby wskaźnik dokładnej identyfikacji

Prozodia wypowiedzi jest używana przez słuchaczy do podejmowania decyzji o emocjonalnym wpływie sytuacji. To, czy dana osoba dekoduje prozodię jako pozytywną, negatywną, czy neutralną, odgrywa rolę w sposobie, w jaki dana osoba dekoduje wyraz twarzy towarzyszący wypowiedzi. Gdy wyraz twarzy zbliża się do neutralnego, interpretacja prozodyczna wpływa na interpretację wyrazu twarzy. Badanie przeprowadzone przez Marca D. Pella wykazało, że słuchacze potrzebują 600 ms informacji prozodycznej, by móc zidentyfikować afektywny ton wypowiedzi. Przy długościach poniżej tej wartości, nie było wystarczającej ilości informacji dla słuchaczy, aby przetworzyć emocjonalny kontekst wypowiedzi.

Język dzieckaEdit

Unikalne cechy prozodyczne zostały zauważone w mowie kierowanej przez niemowlę (ang. infant-directed speech, IDS) – znanej również jako baby talk, child-directed speech (CDS) lub „motherese”. Dorośli, szczególnie opiekunowie, rozmawiający z małymi dziećmi, mają tendencję do naśladowania dziecięcej mowy poprzez używanie wyższej i bardziej zmiennej wysokości dźwięku, jak również przesadnego akcentowania. Uważa się, że te cechy prozodyczne pomagają dzieciom w przyswajaniu fonemów, segmentacji słów i rozpoznawaniu granic frazowych. I chociaż nie ma dowodów na to, że mowa kierowana przez niemowlę jest niezbędna do przyswojenia języka, te specyficzne cechy prozodyczne zostały zaobserwowane w wielu różnych językach.

AprosodiaEdit

Aprosodia jest nabytą lub rozwojową wadą w rozumieniu lub generowaniu emocji przekazywanych w języku mówionym. Aprozodii często towarzyszy niezdolność do właściwego wykorzystania różnic w mowie, szczególnie z deficytami w zdolności do dokładnego modulowania wysokości dźwięku, głośności, intonacji i rytmu tworzenia słów. Jest to czasami obserwowane u osób z zespołem Aspergera.

Zaangażowane regiony mózguEdit

Wytwarzanie tych niewerbalnych elementów wymaga nienaruszonych obszarów motorycznych twarzy, ust, języka i gardła. Obszar ten jest związany z obszarami Brodmanna 44 i 45 (obszar Broca) lewego płata czołowego. Uszkodzenie obszarów 44/45, szczególnie w prawej półkuli, powoduje aprosodię motoryczną, z zaburzeniem niewerbalnych elementów mowy (wyraz twarzy, ton, rytm głosu).

Zrozumienie tych niewerbalnych elementów wymaga nienaruszonego i prawidłowo funkcjonującego obszaru okołosylwialnego prawej półkuli, szczególnie obszaru Brodmanna 22 (nie mylić z odpowiadającym mu obszarem w lewej półkuli, który zawiera obszar Wernickego). Uszkodzenie prawego dolnego zakrętu czołowego powoduje zmniejszenie zdolności do przekazywania emocji lub akcentu głosem lub gestem, a uszkodzenie prawego górnego zakrętu skroniowego powoduje problemy ze zrozumieniem emocji lub akcentu w głosie lub gestach innych osób. Prawy obszar Brodmanna 22 pomaga w interpretacji prozodii, a jego uszkodzenie powoduje aprosodię sensoryczną, w wyniku której pacjent nie jest w stanie zrozumieć zmian w głosie i mowie ciała.