Schizma

Słowa schizma i schizmatyk znalazły swoje najcięższe zastosowanie w historii chrześcijaństwa, na oznaczenie rozłamów w obrębie kościoła, denominacji lub ciała religijnego. W tym kontekście, „schizmatyk”, jako rzeczownik, oznacza osobę, która tworzy lub podżega do rozłamu w kościele lub osobę, która jest członkiem Kościoła odłamowego; jako przymiotnik, „schizmatyk” odnosi się do idei i działań, które są uważane za prowadzące do lub stanowiące schizmę, a ostatecznie do odejścia od tego, co użytkownik tego słowa uważa za prawdziwy Kościół chrześcijański. Słowa tego używano do określenia zarówno zjawiska rozłamu w grupach chrześcijańskich w ogóle, jak i pewnych znaczących rozłamów historycznych w szczególności.

Można dokonać rozróżnienia między herezją a schizmą. Herezja to odrzucenie doktryny, którą Kościół uważał za podstawową. Schizma to odrzucenie komunii z władzami Kościoła, przy czym nie każde zerwanie komunii musi dotyczyć doktryny, jak wynika z przykładów takich jak schizma zachodnia i zerwanie komunii między patriarchą Bartłomiejem I z Konstantynopola a arcybiskupem Christodoulosem z Aten w 2004 roku. Jednakże, gdy z jakiegokolwiek powodu ludzie odchodzą od komunii, mogą powstać dwie odrębne jednostki kościelne, z których każda, lub przynajmniej niektórzy jej członkowie, mogą oskarżyć drugą (inne) o herezję.

W prawie kanonicznym Kościoła rzymskokatolickiego akt schizmy, podobnie jak akt apostazji czy herezji, automatycznie pociąga za sobą karę ekskomuniki dla osoby, która się go dopuszcza. Jak mówi kanon 1312 §1 1° Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, kara ta ma mieć charakter leczniczy, aby doprowadzić do przywrócenia jedności. Teologia rzymskokatolicka uznaje schizmatyków formalnych za pozostających poza Kościołem, rozumiejąc przez „schizmatyków formalnych” „osoby, które znając prawdziwą naturę Kościoła, osobiście i świadomie popełniły grzech schizmy”. Inaczej przedstawia się sytuacja tych, którzy od dzieciństwa byli wychowywani w grupie nie będącej w pełnej komunii z Rzymem, ale wyznającej ortodoksyjną wiarę: uważa się ich za niedoskonałych, choć nie w pełni, członków Kościoła. Ten zniuansowany pogląd odnosi się przede wszystkim do Kościołów wschodnich, a jeszcze bardziej do Wschodniego Kościoła Prawosławnego.

Pierwszy Sobór Nicejski (A.D. 325) dokonał rozróżnienia między schizmą a herezją. Uznał on ariańskie i nietrynitarne nauki za heretyckie i wykluczył ich zwolenników z Kościoła. Zajęto się również schizmą między Piotrem z Aleksandrii a Melecjuszem z Likopolis, uznając ich spór za kwestię dyscypliny, a nie wiary.

Rozłamy, do których doszło na soborach w Efezie (A.D. 431) i Chalcedonie (A.D. 451), były postrzegane jako kwestie herezji, a nie tylko schizmy. Tak więc Wschodni Kościół Prawosławny i Wschodnie Prawosławie uważają się wzajemnie za heretyckie, a nie ortodoksyjne, z powodu odrzucenia przez Wschodni Kościół Prawosławny i przyjęcia przez Wschodni Kościół Prawosławny Konfesji Chalcedońskiej o dwóch naturach (ludzkiej i boskiej) Chrystusa. Jednakże pogląd ten został zakwestionowany w niedawnej dyskusji ekumenicznej pomiędzy tymi dwoma grupami, klasyfikując sprawę Chalcedonu jako kwestię schizmy, a nie herezji.

W swojej rozszerzonej i ostatecznej formie (prawdopodobnie pochodzącej z Pierwszego Soboru Konstantynopolitańskiego w 381 r., choć znanej jedynie z Akt Soboru Chalcedońskiego siedemdziesiąt lat później), to, co powszechnie nazywa się Wyznaniem Nicejskim, deklaruje wiarę w Jeden Święty Kościół Katolicki i Apostolski. Niektórzy, którzy akceptują to wyznanie, wierzą, że powinni być zjednoczeni w jednym Kościele lub grupie Kościołów pozostających ze sobą w komunii. Inni, którzy akceptują to wyznanie wiary, uważają, że nie mówi ono o widzialnej organizacji, ale o wszystkich ochrzczonych, którzy wyznają wiarę chrześcijańską, określanych jako „Christendom”. Niektóre kościoły uważają się za Jedyny Święty Katolicki i Apostolski Kościół. Na przykład, Kościół Rzymskokatolicki rości sobie prawo do tego tytułu i uważa Wschodni Kościół Prawosławny za schizmatycki, podczas gdy Wschodni Kościół Prawosławny również rości sobie prawo do tego tytułu i uważa, że Kościół Katolicki jest schizmatycki. Niektóre Kościoły protestanckie wierzą, że również reprezentują Jeden Święty Kościół Katolicki i Apostolski i uważają, że Kościoły katolicki i prawosławny są w błędzie, podczas gdy inne nie oczekują zjednoczenia wszystkich Kościołów chrześcijańskich na ziemi. Zobacz też: Jeden prawdziwy Kościół i Wielka Apostazja.

Grupy protestanckie, pozbawione silniejszych tradycyjnych autorytetów-struktur (powiedzmy) rzymskiego katolicyzmu lub wschodniego prawosławia, a także często rozdzierane przez podziały polityczno-narodowe (czasami wynikające z cuius regio, eius religio), wykazują wysoki stopień rozszczepialności, który wysiłki ekumeniczne mogą tylko zintensyfikować.

Schizmy występowały szczególnie często wśród anabaptystów, do tego stopnia, że podziały dotyczące nawet drobnych szczegółów doktryny i teologii są powszechne, a uczeni nazwali to zjawisko Täuferkrankheit lub „chorobą anabaptystów”. Podkreślając w pełni dobrowolne członkostwo w kościele, bez ustalonego autorytetu struktury hierarchicznej, anabaptyści, zwłaszcza mennonici, doświadczyli dziesiątek schizm, w wyniku których powstały dziesiątki różnych niezrzeszonych kościołów mennonickich.

Obecny spór z uznanym ryzykiem schizmy dla Wspólnoty Anglikańskiej dotyczy odpowiedzi na homoseksualizm.

W 2018 r. prawosławie wschodnie doznało schizmy, schizmy moskiewsko-konstantynopolitańskiej 2018 pomiędzy Stolicą Apostolską Prawosławia Wschodniego, Ekumenicznym Patriarchatem Konstantynopola i Rosyjskim Kościołem Prawosławnym w kwestii przyznania przez Konstantynopol autokefalii Ukraińskiemu Kościołowi Prawosławnemu.