‘Baardige’ vrouwelijke hagedissen schrikken mannetjes af, maar hebben geheime voordelen
WEST PALM BEACH, FLORIDA-Een eeuw geleden bestond de cast van circusfiguren vaak uit baarddames, vrouwen met onmiskenbaar mannelijk gezichtshaar. Oostelijke omheiningshagedissen hebben hun eigen bebaarde dames. De mannetjes hebben opvallende blauwe vlekken op hun onderkant, en veel vrouwtjes hebben kleinere, lichtere blauwe vlekken op hun borst en hals. Vrouwelijke hagedissen vinden het blauw in potentiële partners heel sexy, dus heeft de evolutie de voorkeur gegeven aan lichtere vlekken. Maar mannelijke hagedissen worden afgeschrikt door blauwe vrouwtjes, dus is het een raadsel waarom vrouwtjes überhaupt blauw hebben.
Tracy Langkilde heeft een paar aanwijzingen. Als biologe aan de Pennsylvania State University, University Park, hebben zij en haar collega’s onderzocht welke invloed blauwheid heeft op vrouwelijke hagedissen. Hoewel het blauw zijn enkele nadelen heeft, lopen vrouwtjes met een baard sneller en hebben ze jongen die beter overleven dan die van niet-blauwe soortgenoten, meldde Langkilde deze week op de jaarlijkse bijeenkomst van de Society for Integrative and Comparative Biology.
“Het is een zeer welsprekende studie, belangrijk voor ons begrip van waarom mannetjes en vrouwtjes verschillend zijn,” zegt Erica Westerman, een evolutionair bioloog aan de Universiteit van Chicago in Illinois die niet bij het werk betrokken was.
In elke soort zijn mannetjes en vrouwtjes opgebouwd uit dezelfde set genetische instructies en zouden er dus, in theorie, hetzelfde uit moeten zien. Maar dat is niet zo. Om te begrijpen hoe dit zogenaamde seksuele dimorfisme ontstaat, wendde Langkilde zich tot de oostelijke hekhagedis (Sceloporus undulatus), een 15 centimeter lang reptiel dat leeft op rotsen en boomstronken in het oosten van de Verenigde Staten. “Ons werk suggereert dat eigenschappen verschillende kosten en baten kunnen hebben voor de twee seksen,” legt ze uit.
Langkilde’s eerdere studies en ander werk toonden aan dat de blauwe vlekken op de onderkant van mannetjes badges van mannelijkheid zijn die vrouwtjes aanspreken. In 2013 ontdekten zij en haar collega’s dat mannetjes liever paren met niet-blauwe vrouwtjes. Als blauwe vrouwtjes paren, leggen ze ongeveer twee weken langzamer hun eieren en wegen hun legsels minder dan de legsels van niet-blauwe vrouwtjes. Langkilde vroeg zich af of mannetjes deze vrouwtjes als partner mijden vanwege deze tekortkomingen. “Niet alle eigenschappen zijn goedaardig voor het geslacht dat ze niet nodig heeft,” beaamt Simon Lailvaux, een integratief evolutionair bioloog aan de Universiteit van New Orleans in Louisiana, die niet bij de studie betrokken was. “Studies als deze vertellen ons wat die kosten specifiek voor vrouwtjes zijn.”
Nu hebben Langkilde en haar collega’s deze vrouwtjes van dichterbij bekeken, niet alleen in het lab maar ook in het veld. Ze vermoedden dat hoge testosteronniveaus de blauwe vlekken en voortplantingsproblemen veroorzaken, dus gaven ze zwangere niet-blauwe vrouwtjes dit hormoon. En inderdaad, de behandelde vrouwtjes legden hun eieren later dan de onbehandelde vrouwtjes, en de daaruit voortgekomen jongen waren kleiner en overleefden minder goed dan de jongen van onbehandelde vrouwtjes, meldt het team van Langkilde.
Maar de onderzoekers ontdekten ook dat blauwe vrouwtjes sneller sprinten, met snelheden van 1,5 meter per seconde vergeleken met de 1,2 meter per seconde die niet-blauwe vrouwtjes halen. En meer van de in het veld gevangen jongen met blauwe moeders overleefden na 2 maanden in het lab dan jongen van niet-blauwe moeders. “Deze resultaten wijzen op nog niet eerder gerapporteerde, mogelijke fitheidsvoordelen voor baardagamen,” aldus Langkilde. Bovendien kunnen mannetjes blauwe vrouwtjes verwarren met andere mannetjes, waardoor die vrouwtjes minder worden lastiggevallen door al te gretige vrijers, die zo vaak het hof kunnen maken dat ze de andere activiteiten van het vrouwtje verstoren. Gezien het feit dat 70% van de vrouwtjes in sommige hagedissenpopulaties blauw dragen, “kan er een onverklaarbare afweging zijn tussen de kosten (vertraagde voortplanting) en de baten (hogere overlevingskansen van het nageslacht) voor vrouwtjes met mannelijke kenmerken, die het bestaan van deze kenmerken kan verklaren,” schrijft Peter Zani, een integratief bioloog aan de Universiteit van Wisconsin, Stevens Point, die niet bij het onderzoek betrokken was, in een e-mail.
“Pogingen om evolutionaire compromissen te begrijpen zijn van belang voor een brede groep biologen,” voegt Zani toe. Dergelijk werk kan ons inderdaad meer over onszelf vertellen, zegt Westerman. “Het is moeilijk om de kosten en baten te bestuderen van vrouwtjes met kwaadaardige eigenschappen in onze eigen soort, maar er zijn misschien voordelen die we nog niet begrijpen.”