De leprechaun: onschuldige verzamelaar of boosaardige vrek?

In het groen gekleed en met een pot vol goud in de hand, prijkt de grijnzende leprechaun op de versieringen van Saint Patrick’s Day en op dozen Amerikaanse ontbijtgranen. Een gekke, moorddadige versie van deze Ierse fee is te zien geweest in films. Oudere teksten en mondelinge geschiedenissen geven een gevarieerd beeld van het kereltje, hoewel de meeste erop lijken te wijzen dat hij geen vrolijke grappenmaker is met wie je graag zou ontbijten. Laten we deze raadselachtige en toch beroemde figuur eens nader bekijken.

Waar komen leprechauns vandaan?

Sommige bronnen zeggen dat leprechauns, net als alle andere feeën, uit de Andere Wereld komen, het land van de goden. Anderen zeggen dat leprechauns en hun elfenfamilies zijn voortgekomen uit gevallen engelen. Eén theorie schrijft een ongeoorloofde verbintenis tussen een fee en een mens toe aan het ontstaan van de leprechaun; verwekt in opstand tegen de edicten van de kerk, was zo’n kind voorbestemd om klein, mager, en niet helemaal menselijk te zijn. In zijn verzameling Keltische overleveringen uit 1888 schreef D.R. McAnally dat de vader van de leprechaun een boze geest was en zijn moeder een ontaarde fee, maar toch was hij noch geheel goed noch geheel slecht. Aangezien algemeen wordt aangenomen dat er geen vrouwelijke leprechauns bestaan, wordt het aan de verbeelding overgelaten of en hoe leprechauns meer van hun soort verwekken.

De leprechaun: feeënschoenmaker en distilleerder van sterke drank. Afbeelding uit Croker, T. C. (1862) Fairy Legends and Traditions of the South of Ireland. Bron

What’s in a name?

De herkomst van de leprechauns is niet het enige dat over hen in twijfel wordt getrokken. Hoe ze aan hun naam komen is ook een beetje een mysterie. De Oxford English Dictionary en folklorist William Butler Yeats noemen de Ierse uitdrukking “leath bhrogan,” wat “éénschoenmaker” betekent, als een mogelijke bron, aangezien de leprechaun “over het algemeen werd gezien werkend aan één enkele schoen”. Vanwege de korte gestalte van de leprechauns, zijn de oude Ierse woorden luchorpán (kleine man) of luacharmán (pygmee) andere mogelijke oorsprongen voor hun bijnaam. De Element Encyclopedia of Magical Creatures suggereert dat de naam van de leprechauns is afgeleid van die van de Ierse god Lugh, en dat ze daarom bekend zouden moeten staan als “lu-chorpán” of “Lugh-lichamen”. Omdat de Welshe versie van deze god (Lleu) een van de “drie gouden schoenmakers” is, zou dit de neiging van de leprechauns kunnen verklaren om schoeisel te maken.

Groene kleren, rode kleren en gouden grappen

Heden ten dage worden leprechauns meestal afgebeeld in dapper groen. Vóór 1900 droegen ze echter rode jasjes, broeken en petten – vaak in een erbarmelijke staat van netheid. Met ongekamd, vettig haar en een weerzinwekkende geur (veroorzaakt door de gewoonte pijpen te roken gevuld met vogelpoep of wat dan ook voorhanden was), lijkt het schepsel dat schrijvers van voor de twintigste eeuw beschreven als een verdorde, slungelige, slecht gehumeurde onheilbrenger weinig op de vrolijke, bierdrinkende kerel van de moderne popcultuur.

Een groen geklede “moderne” leprechaun © FAL Source

Hygiëne en welwillendheid ten spijt, hebben veel mensen geprobeerd een van deze kleine bedriegers te vangen, in de overtuiging dat hij hen drie wensen, een gouden munt of een hele pot goud zou moeten geven. Zeldzaam is het verhaal van iemand die daadwerkelijk een leprechaun vangt, en nog zeldzamer is het verhaal van iemand die erin slaagt zijn fortuin te bemachtigen, want als je je ogen maar een fractie van een seconde van het kereltje afwendt, leidt dat onvermijdelijk tot de plotselinge verdwijning van zowel leprechaun als schat. Folkloristen melden dat als een leprechaun ooit een muntje uitdeelde in ruil voor vrijheid, het geld niet lang nadat de sterveling het opeiste in as of dode bladeren veranderde. Evenzo hebben degenen die gebruik maakten van de drie wensen van een leprechaun ofwel waanzin ofwel bittere spijt geoogst. Zoektochten naar de legendarische pot met goud, begraven aan het einde van de regenboog, lopen uit op niets dan teleurstelling.

De manier waarop kabouters aan hun goud komen is ook een discutabel onderwerp. Natuurlijk zou zijn positie als schoenmaker van de feeën hem ruimschoots inkomsten verschaffen, want feeën verpesten vaak hun schoenen tijdens vurige danspartijen. Afhankelijk van de streek waar hij vandaan komt, kan een leprechaun ook geld verdienen door te werken als metaalsmid, bouwvakker, muzikant, of distilleerder van sterke drank. Bovendien geloven sommigen dat de leprechauns de plunderingen van de Ierse Vikingen en de schatkisten van lang gestorven koningen hebben geërfd.

Hoewel de leprechauns dan wel pennywise harde werkers zijn, modelburgers zijn ze allerminst. Ze hebben een voorliefde voor het ontvoeren van ongedoopte baby’s en verkopen die aan het andere elfenvolk. Hun hatelijke aard wordt gemakkelijk geprovoceerd wanneer huiseigenaren verzuimen voedsel, drank of tabak voor hen achter te laten. Hun wraakzuchtige streken omvatten het bederven van melk, het dumpen van de aardappelmand, het laten overkoken van potten, het op de grond gooien van baby’s en het vervangen van de poteen van een huisvader (alcohol die in Ierland traditioneel van aardappelen wordt gemaakt) door water (nadat ze de sterke drank zelf hebben gedronken). Sommigen hebben zelfs vervloekt dat kinderen achterstevoren spreken!

Als de leprechaun dus noch goed noch slecht is, wat voor goeds doet hij dan? Dit is een mysterie dat misschien alleen een andere fee kan beantwoorden. Afgezien van het vreemde verslag van een leprechaun die helpt in een huis waar hij goed wordt behandeld, is er weinig gezegd dat zijn reputatie zou kunnen versterken.

Solitair en gierig, de favoriete metgezel van de leprechaun is zijn goud. Bron

Een waarschuwend verhaal

Als, zoals McAnnally meer dan een eeuw geleden rapporteerde, leprechauns “niet beschouwd worden als geschikte metgezellen voor fatsoenlijke feeën,” en als ze inderdaad “de grootste leugenaars ter wereld zijn,” dan moeten wij stervelingen ons niet door de mogelijkheid van rijkdom laten verleiden om ons met hen te associëren. Als men vanuit de heg het verraderlijke getik van zijn hamer op een schoen hoort, doet men er misschien goed aan om door te lopen en deze ondeugende fee te mijden. Misschien is het beter dat de gierige kabouter een eenzaam schepsel is dat er de voorkeur aan geeft zich afzijdig te houden van de maatschappij in een grot, hol, holle boom, vervallen kerk of afbrokkelend kasteel.

In de loop der tijd is de reputatie van de leprechaun als boosaardige, hebzuchtige oppotter geslonken en is de grijnzende geluksbrenger uit de reclamewereld overgebleven. Zijn duivelse eigenschappen zijn grotendeels vergeten en de moderne mens ziet de kabouter nu als een vrolijke, met klavertjes versierde beroemdheid, waarmee hij zijn duistere imago goed kan verhullen. De les die de leprechaun nooit zal leren, is er een waar mensen van kunnen profiteren: Hebzucht leidt tot een slecht karakter en een eenzaam leven.

Aanbevolen boeken van #FolkloreThursday

De volgende twee tabbladen veranderen de inhoud hieronder.

• Bio
• Laatste berichten

Carrie Anne Noble is een Amerikaanse speculatieve fictieschrijfster die een grote voorliefde heeft voor sprookjes, egels, en thee. Ze leerde leprechauns goed kennen toen ze haar recent gepubliceerde, met leprechauns gevulde roman The Gold-Son schreef. Haar debuutroman, The Mermaid’s Sister, won de Amazon Breakthrough Novel Award for YA Fiction in 2014 en de 2016 Realm Award voor Speculative Novel of the Year. Volg haar op Twitter @noblebat en Instagram. Je kunt ook haar website bezoeken.

Laatste berichten van Carrie Anne Noble (bekijk alle)

• De Leprechaun: Onschuldige oppotter of boosaardige vrek? – 5 oktober 2017