De majesteit van de beuk – De hazelaar

Stelt u zich de glorie van het Engelse platteland in de zomer eens voor: zacht glooiende velden, grazende kuddes vee, loofbosschages en houtduiven die lui koeren in de middagzon.

Deze landelijke idylle zou onvolledig zijn zonder ten minste één beuk, of beter nog, een hele rij beuken, waarvan de takken koele, diepe schaduwen werpen op de grond eronder.

De Fagus sylvatica, de gewone of Europese beuk, zou rond 4000 v. Chr. op de Britse eilanden zijn aangekomen; mogelijk is hij hier zelfs gebracht door de eerste mensen die deze eilanden na de laatste ijstijd koloniseerden. In termen van inheemse boomsoorten is dat een vrij late aankomst! De beuk wordt beschouwd als een inheemse boom van Zuidoost-Engeland en de Midlands, en is later genaturaliseerd in Noord-Engeland en Schotland.

De beuk, een boom met ondiepe wortels, geeft de voorkeur aan goed doorlatende grond, ofwel kalksteen, krijt of zandleem; en hij houdt van warme zomers. Wanneer beuken hun volle hoogte bereiken, wat kan oplopen tot 140 voet, zijn ze gevoelig voor windschade. Je zult niet veel beuken vinden die gedijen op een onbeschutte Schotse heide, maar er staan enkele prachtige oude exemplaren in de valleien van Perthshire.

Beukenboom in het vroege voorjaar

De knoppen zijn koperachtig van kleur, lang en slank; Ze barsten open tussen half april en begin mei, en dezelfde boom kan zijn knoppen elk jaar op precies dezelfde dag openen.

Beukenbomen hebben de neiging zichzelf wetmatigheden op te leggen wat betreft de planten die naast – of onder – hun takken groeien. Het bladerdak dat ze vormen is zeer dicht, waardoor de bosbodem vanaf het late voorjaar van zonlicht wordt beroofd; en het bladafval heeft veel tijd nodig om af te breken, wat een extra afschrikmiddel is voor planten die de grond eronder zouden kunnen koloniseren.

Burnham Beeches door A Perkins via Wikimedia Commons

De soorten die deze omstandigheden kunnen verdragen, produceren echter enkele van de meest spectaculaire schermen van de natuur. Blauwklokjes bloeien eind april of begin mei, voordat de beukenbladeren de tijd hebben gehad om zich volledig te openen; ze veranderen de bosbodem in een oogverblindende azuurblauwe zee en vullen de lucht met hun geur. De witte kopjes van de klaverzuring en de bosanemoon prijken in het gedempte zonlicht, voordat de grond in diepe schaduw wordt gehuld. Deze donkere onderwereld is dan het domein van specialisten zoals vogelnestorchis, breedbladige helleborine, wintergroen en gele ster van Bethlehem.

Houtzuring

Vaak te vinden naast bluebells, bloeit de gele aartsengel in april en mei

Een beukenbos heeft geen gebrek aan wilde dieren. Ze herbergen veel vlindersoorten, waaronder het grizzled skipper, de hertog van Bourgondië en de witte admiraal; en ze bieden ideale omstandigheden voor een grote verscheidenheid aan andere insecten en schimmels. Houtzangers zingen vanuit de bladertakken, terwijl spechten en boomklevers op zoek gaan naar insectenlarven in de gladde grijze schors.

Beukenbomen zijn een prachtig gezicht in de zomer, met hun felgroene bladeren en sierlijke takken; maar ze zijn prachtig in de herfst, gloeiend met levendige tinten goud en brons.

Kenmore in Perthshire, met herfstbeuken

De kleine, driehoekige vruchten staan bekend als “beukennootjes” of “beukenmast”; Deze zijn eetbaar en hebben een zoete smaak. Van oudsher mochten varkens de beukenmast begrazen, en het is ook een welkome voedselbron voor herten, eekhoorns en muizen. De vruchtenoogst varieert sterk van jaar tot jaar: een vruchtbaar seizoen wordt een “mastjaar” genoemd. Na de herfst kan een deel van de dode bladeren de hele winter aan de boom blijven zitten, een kenmerk dat bekend staat als marcescentie.

Beukenbomen kunnen een verrassend lange levensduur hebben: sommige hakhoutbossen zijn meer dan duizend jaar oud. De aanwezigheid van grote aantallen klokjes is een teken dat het om een oud bos gaat, dat dateert van minstens 1600 of eerder.

De vroege Kelten vereerden een beukengod die Fagus werd genoemd; de boom werd beschouwd als een symbool van voorspoed. De gewoonte om wensstaven aan een beukenboom te binden kan worden teruggevoerd op oude Keltische gebruiken, en op een gevallen tak werden wensen geschreven die de feeënkoningin in overweging zou nemen. Bluebell bossen werden met ontzag en een zekere mate van angst bekeken, omdat men dacht dat ze betoverd waren; en wee de bezoeker die de pieptoon van een bluebell hoorde. Zijn dagen waren geteld!

Meiklour beukenhaag

Meikleour heg (door Jonathan Billinger via Wikimedia)

Beukenbomen kunnen een dichte heg vormen, en er is er geen spectaculairder dan de Meikleour beukenheg in Perthshire. Hij is officieel erkend als ’s werelds hoogste en langste haag, 580 yards lang en 120 voet hoog.

De haag werd in 1745 geplant door de plaatselijke landeigenaar Robert Murray Nairne. Nairne was een sympathisant van de Jacobieten en hij zou datzelfde jaar nog aan zijn eind komen op het slagveld van Culloden.

Olke tien jaar wordt de heg geknipt en gemeten, een klus waar vier mannen naar verluidt in totaal zes weken voor nodig hebben. Ze gebruiken handgesnoeide apparatuur en een hydraulische lift.

Bronnen:

• The Woodland Trust
• www.woodlands.co.uk
• Royal Forestry Society
• Natural England
• The Wildlife Trusts