Dreef de mens ‘hobbit’-soorten tot uitsterven?

JIM WATSON/AFP/Getty Images

De verkleinde schedel van de ‘hobbit’-soort, H. floresiensis (midden).

Homo floresiensis, de mysterieuze en kleine soort die in 2003 in Indonesië werd gevonden, is tienduizenden jaren ouder dan aanvankelijk werd gedacht – en is mogelijk door de moderne mens tot uitsterven gedreven.

Toen onderzoekers H. floresiensis, die zij de bijnaam ‘hobbit’ gaven, ontdekten in de Liang Bua-grot op het eiland Flores, concludeerden zij dat de skeletresten van deze soort maar liefst 11.000 jaar oud waren. Maar latere opgravingen die meer gesteente en sediment rond de overblijfselen hebben gedateerd, suggereren nu dat de hobbits 50.000 jaar geleden uit de grot verdwenen waren, volgens een studie gepubliceerd in Nature op 30 maart1.

Dat is rond de tijd dat moderne mensen door Zuidoost-Azië en Australië trokken. “Ik kan niet geloven dat het louter toeval is, gebaseerd op wat we verder weten dat er gebeurt als moderne mensen een nieuw gebied betreden,” zegt Richard Roberts, een geochronoloog aan de Universiteit van Wollongong, Australië. Hij merkt op dat de Neanderthalers verdwenen kort nadat de vroege moderne mens vanuit Afrika in Europa arriveerde. Roberts leidde de studie samen met archeoloog Thomas Sutikna (die ook hielp bij het coördineren van de opgraving in 2003), en Matthew Tocheri, een paleoantropoloog aan de Lakehead University in Thunder Bay, Canada.

Dating game

Het eerste hobbit fossiel, bekend als LB1, werd gevonden in 20032 onder ongeveer 6 meter vuil en rots. De fragiele botten waren te kostbaar voor radiokoolstofdatering, dus verzamelde het team houtskool in de buurt, in de veronderstelling dat die in dezelfde tijd was ontstaan als de botten. Die houtskool was maar liefst 11.000 jaar oud, meldden de onderzoekers destijds3, 4. “Op de een of andere manier hadden deze kleine mensen het overleefd op dit eiland, 30.000 jaar nadat de moderne mens arriveerde,” zegt Roberts. “We krabden ons achter de oren. Het klopte niet.”

Het hobbit-team is doorgegaan met het opgraven van Liang Bua – vooral op zoek naar meer resten van hominidae, maar ook om de geologie van de enorme grot beter te begrijpen. En de meer recente opgravingen hebben aangetoond dat de houtskool zich bevond in een sectie waar oudere sedimenten waren weggesleten en vervangen door veel jonger gesteente.

Met behulp van verschillende methoden dateerde het team nieuw opgegraven gesteente en vuil dat zich had opgehoopt in dezelfde sedimentlaag als de homineresten, en ontdekte dat deze tussen de 100.000 en 60.000 jaar oud zijn. Eerder opgegraven stenen werktuigen, waarvan onderzoekers denken dat ze door H. floresiensis zijn gemaakt, werden gedateerd op 190.000 tot 50.000 jaar oud.

Liang Bua Team

Archeologische opgravingen in uitvoering in Liang Bua, een grot op het Indonesische eiland Flores, waar de Homo floresiensis werd ontdekt.

De oudere dateringen lossen het mysterie op van hoe hobbits tienduizenden jaren naast de mens leefden: dat deden ze niet. Maar andere vragen blijven bestaan. Onderzoekers hebben weinig aanwijzingen over de evolutionaire relatie van H. floresiensis met andere oude menselijke verwanten, en of ze paarden met mensen of andere soorten is een open vraag.

Menselijke fout

Roberts zegt dat de eigenaardige geologie van Liang Bua moeilijk zou zijn opgevallen toen de eerste hobbitbotten werden gevonden op de laatste dagen van het veldseizoen van 2003. “Denk ik dat we beter werk hadden kunnen leveren? Niet met wat we op dat moment wisten,” zegt hij. “We zijn nu 10 jaar verder, en we weten veel meer en we hebben veel meer opgegraven.”

Tom Higham, een archeologisch wetenschapper aan de Universiteit van Oxford, UK, zegt dat het nieuwste dateringswerk overtuigend is. “Deze resultaten liggen verleidelijk dicht bij het vroegste bewijs voor moderne mensen in de regio, wat zou kunnen wijzen op een oorzakelijk verband met de daaropvolgende verdwijning van H. floresiensis,” voegt Higham toe.