Fotodynamische therapie

Tekst: Miiskin

Photodynamische therapie (PDT) is een behandeling die vooral wordt toegepast bij oppervlakkige vormen van huidkanker. PDT is doeltreffend bij de behandeling van actinische keratosen en oppervlakkige basaalcelcarcinomen. Het kan ook worden gebruikt voor de behandeling van kleine, dunne, nodulaire basaalcelcarcinomen met een laag risico buiten het hoofd-halsgebied.

Huidlaesies die geschikt zijn voor fotodynamische therapie

PDT wordt soms ook off-label gebruikt voor gezichtsverjonging en voor de behandeling van milde tot matige acne. Verschillende andere aandoeningen zijn ook onderzocht en kunnen reageren op PDT, zoals psoriasis, wratten, mycosis fungoides en extramammaire ziekte van Paget.

Wat is PDT en hoe werkt het?

PDT maakt gebruik van fotosensibiliserende stoffen, zuurstof en licht, om een fotochemische reactie tot stand te brengen die kankercellen selectief vernietigt. Fotosensibiliserende stoffen zijn geneesmiddelen die plaatselijk, oraal of intraveneus in het lichaam worden toegediend. In het lichaam concentreren zij zich in kankercellen en worden alleen actief wanneer licht van een bepaalde golflengte wordt gericht op het gebied waar de kanker zit. De fotodynamische reactie tussen de fotosensibiliserende stof, licht en zuurstof doodt de kankercellen.

Fotosensibiliserende middelen

Methylaminolevulinezuurcrème

• Geregistreerd voor gebruik in NZ voor de behandeling van actinische keratosen en oppervlakkig basaalcelcarcinoom
• Gebruikt met rood licht of daglicht
• Cutane fotosensitiviteit verdwijnt binnen 24 uur na toepassing

Aminolevulinezuurhydrochloride topische oplossing

• Geregistreerd in de VS voor de behandeling van actinische keratosen
• Gebruikt met blauw licht

BF-200 ALA gel

• Geregistreerd in de VS voor de behandeling van actinische keratosen
• Nano-emulsieformulering met 10% aminolaevulinezuurhydrochloride
• Gebruikt met rood licht, BF-RhodoLED

Porfimeer-natrium

• Niet geregistreerd voor gebruik in NZ
• Intraveneus toegediend
• Veroorzaakt gegeneraliseerde cutane fotoactiviteit die maanden kan duren

Benzoporfyrinederivaat monoacide ring A

• Tweede-generatie fotosensibilisatoren die momenteel worden geëvalueerd

Tin ethyl etiopurpurinLutetium texaphyrin

Lichtbronnen

Lichtbronnen die bij PDT worden gebruikt, zijn onder meer laser- of nietlaserlicht.

Laserlicht heeft de voordelen dat het:

• Monochromatisch (precies één kleur/golflengte die overeenkomt met de piekabsorptie van de fotosensibiliserende stof)
• Coherent (in staat om lichtgolven te richten op een specifieke plaats)
• Intensief (hoge bestralingssterkte waardoor kortere behandelingstijden mogelijk zijn).

Laserlicht is geschikt voor kleine huidlaesies, terwijl niet-laserlicht beter is voor de behandeling van grote huidlaesies omdat het verlichtingsveld groter is. Niet-laserlicht dat polychromatisch licht uitzendt, is ook geschikt bij gebruik van verschillende fotosensibilisatoren met verschillende absorptiemaxima.

Natuurlijk daglicht wordt met succes gebruikt als lichtbron voor de behandeling van actinische keratosen.

Waarvoor wordt PDT gebruikt?

PDT wordt momenteel gebruikt of onderzocht als behandeling voor de volgende huidaandoeningen:

• Actinische keratosen in het gezicht en op de hoofdhuid
• Basaalcelcarcinomen
• Intraepidermaal plaveiselcarcinoom (plaveiselcelcarcinoom in situ, Bowen disease)
• Squameus celcarcinoom
• Mycosis fungoides (cutaan T-cel lymfoom)
• Kaposi sarcoom
• Psoriasis
• Virale wratten.

Hoe wordt PDT gegeven?

Stadium 1

• Photosensibiliserend geneesmiddel wordt op de laesie aangebracht. De huid kan van tevoren voorzichtig worden geschraapt (curettage) of naaldjes worden gegeven om de hoeveelheid van het geneesmiddel die wordt geabsorbeerd te vergroten.
• Wacht enige tijd (meestal tussen 3 en 6 uur) zodat het geneesmiddel zich in de kankercellen kan concentreren.

Stadium 2

• Laserlicht of niet-laserlicht wordt rechtstreeks op het behandelde gebied geschenen.
• De behandeling duurt meestal tussen 5 en 45 minuten.
• Het behandelde gebied wordt afgedekt met een verband.
• Afhankelijk van het type laesie dat wordt behandeld en de fotosensibiliserende chemische stof die wordt gebruikt, kan 7-10 dagen later een 2e behandelingscyclus worden gegeven.

Stadium 3

• Er treedt een zonnebrandreactie op, die meestal binnen 4 tot 8 weken geneest.

Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van PDT?

Bijwerkingen van PDT zijn te wijten aan het feit dat het behandelde gebied gevoelig is voor licht. De lichtgevoeligheid duurt meestal ongeveer 24 uur (afhankelijk van het specifieke middel). Bijwerkingen kunnen zijn:

• Brandend/prikkelend gevoel
• Zwelling en roodheid
• Korstvorming
• Jeuk
• Peeling en blaren
• Huidinfecties.

Het behandelde gebied moet met een verband worden beschermd tegen blootstelling aan licht. Voor of tijdens fase 2 van de procedure kan een plaatselijk verdovingsmiddel, zoals lignocaïne (lidocaïne) spray, op het behandelde gebied worden aangebracht om de pijn te verlichten.

De behandelde huidlaesie kan blaren en zweren gaan vertonen wanneer de kankercellen afsterven. Het kan enkele weken duren voordat dit genezen is. De littekenvorming is over het algemeen minimaal (maar kan matig zijn). Verlies van pigmentatie kan soms optreden en kan blijvend zijn.

Hoewel fotosensibiliserende geneesmiddelen zich concentreren in kankercellen, kunnen ze ook gezonde cellen gevoeliger maken voor licht. Dit is geen probleem wanneer fotosensibiliserende crèmes worden gebruikt, omdat deze op de plaats van behandeling worden aangebracht. Het is een groter probleem wanneer fotosensibiliserende geneesmiddelen via de mond worden toegediend of intraveneus worden geïnjecteerd. Deze patiënten kunnen alle delen van hun lichaam gevoelig voor licht vinden en moeten voorzorgsmaatregelen nemen om zich gedurende de nodige tijd (dagen of weken, afhankelijk van het gebruikte fotosensibiliserende geneesmiddel) tegen licht te beschermen.