Gian Lorenzo Bernini, David
Gianlorenzo Bernini, David, 1623, marmer, 5 voet, 7 inches hoog (Galleria Borghese, Rome)
Gian Lorenzo Bernini, David, 1623-24, marmer, 170 cm (Galleria Borghese, Rome) (foto: Salvador Fornell CC BY-NC-ND 2.0)
Empathie
Bernini’s David is als een major league werper die zich klaarmaakt om een fastball van 95 mijl per uur te gooien. De werper verzamelt al zijn kracht voor elke worp en zet alles op alles wat hij in zich heeft.
Barokke kunst wil dat we ons met het beeld kunnen verhouden in ons lichaam, niet alleen in ons hoofd. Bernini’s David gebruikt de ruimte om zich heen – hij reikt tot in de ruimte van de toeschouwer. Bernini’s David is er niet op uit – zoals Michelangelo’s David – om van ons gescheiden te blijven. Als we naar Bernini’s David kijken, beginnen we onmiddellijk te voelen wat David voelt. Deze empathie is heel belangrijk voor de barokkunst.
Diagonalen
In de Hoog-Renaissance zagen we de compositie in de vorm van een piramide-een zeer stabiele vorm. Maar in de Barok zien we composities in de vorm van diagonale lijnen, zoals in Bernini’s David.De diagonale lijn suggereert onmiddellijk beweging en energie en drama – heel anders dan de onbeweeglijkheid van de piramidevorm.
Drie Davids
Donatello toont ons een vroeg moment in de Renaissance – het begin van het Humanisme, toen kunstenaars voor het eerst contrapposto en de schoonheid van de oude Griekse en Romeinse beeldhouwkunst ontdekten. Zijn jonge Davidsfiguur symboliseert de Republiek Florence, die zichzelf – net als David – als gezegend door God beschouwde. Donatello toont David zegevierend staand op het hoofd van Goliath.
Michelangelo’s David is van een ideale schoonheid. David overdenkt zijn aanstaande gevecht met Goliath, starend naar zijn vijand. Terwijl Bernini ons een minder ideale, en meer echte David laat zien – een die, met Gods hulp, actief tegen Goliath vecht (misschien zoals de kerk zelf zich voelde toen zij tegen Luther streed).
Links: Donatello, David, ca. 1440, brons, 158 cm (Bargello, Florence) (foto: Patrick CC BY-SA 2.0); rechts: Michelangelo, David, 1501-04, marmer, 518 cm (Galleria dell’Accademia, Florence) (foto: Rico Heil, CC BY-SA 3.0)
De weg naar God
Michelangelo lijkt ons te vragen om de ongelooflijke schoonheid van David te aanschouwen, en door het aanschouwen van schoonheid (de schoonheid van de mens, Gods grootste schepping), leren we God kennen. Anderzijds is er bij Bernini’s David geen tijd voor contemplatie, er is alleen tijd om uit de weg te gaan – onze reactie zit in ons lichaam, niet in ons verstand.
Gian Lorenzo Bernini, drie gezichten op David, 1623-24, marmer, 170 cm (Galleria Borghese, Rome)
De weg naar God in de barok is directer, emotioneler, lichamelijker, en dat heeft natuurlijk te maken met de omstreden positie van de Kerk, die de gelovigen direct wilde aanspreken.