Japans ‘onsen’: Elke dag een warm bad houdt artsen weg
25.12.2020
Onderzoek toont aan dat Japanners langer leven, gezonder zijn en een betere kwaliteit van leven hebben vanwege één simpele gewoonte: Bijna 80% van alle Japanners neemt een lange, hete badbeurt.
Shinya Hayasaka, arts en professor aan de Tokyo City University, bestudeert al meer dan twee decennia de gezondheidsvoordelen van het nemen van een bad of het ontspannen in een “onsen” natuurlijke warmwaterbron. En de wetenschap achter een traditie die tot een soort kunstvorm is verheven, lijkt erg aan zijn kant te staan.
“Ongeveer 20 jaar geleden nam een verpleegster die thuis badzorg verleende aan een oudere patiënt contact met me op om advies te vragen,” vertelde Hayasaka aan DW. “Ze was bezorgd omdat de patiënt vaak een hoge bloeddruk had, en het was moeilijk om er zeker van te zijn dat het veilig was om een bad te nemen.
“Op dat moment was er geen wetenschappelijk onderzoek gedaan om die vraag te beantwoorden, en ik vond dat er wetenschappelijk onderbouwd bewijs nodig was,” zei hij.
Hayasaka’s eerste paper werd gepubliceerd in The Journal of Epidemiology in mei 1991. Het ging over de noodzaak van zorgvuldig toezicht op ouderen die een warm bad namen, maar al snel breidde hij zijn onderzoek uit naar de Japanse cultuur van een dagelijkse duik.
Natuurlijke ‘onsen’ warmwaterbronnen
Famisch vulkanisch, heeft Japan ongeveer 27.000 natuurlijke warmwaterbronnen die in de oudheid vrijwel iedereen toegang gaven tot warm water en baden vestigden als een belangrijk onderdeel van de nationale cultuur. Religie heeft ook een rol gespeeld, met veel tempels die badfaciliteiten aanbieden aan de lokale bevolking als een vorm van liefdadigheid. Ook in een aantal boeddhistische soetra’s worden regelmatige baden aanbevolen.
… was het refrein van een populair Duits deuntje uit de jaren vijftig. Warm water, blauwe luchten en eindeloze zonneschijn lokten miljoenen Duitsers naar de stranden van de Noordzee. Wie geen strand in de buurt had, ging zwemmen in de dichtstbijzijnde steengroeve, het meer of het openbare zwembad. Mensen zijn al duizenden jaren in de ban van water en elk tijdperk heeft zijn eigen badcultuur gehad.
De vroege Romeinen waren al grote fans van openbare baden, zoals de hier getoonde reconstructie van een kuuroord uit die periode. Afwisselend in warme, warme en koude baden werkten de Romeinse mannen en vrouwen zich in het zweet, of bevroren ze – in aparte ruimten, natuurlijk. De Romeinse thermen dienden in de eerste plaats voor persoonlijke hygiëne, maar ze waren ook een ontmoetingsplaats voor roddels, ontspanning – en zaken.
Na de val van het Romeinse rijk raakten de kuuroorden in verval. Maar de mensen in de Middeleeuwen waren geenszins bang voor water. In badhuizen, zoals dit, klommen mensen in bad, hoewel de katholieke kerk overmatig baden als zondig veroordeelde. Net als in Rome was het badhuis een plaats van ontmoeting en vermenging. En soms was het een broeinest van zonde waar mannen en vrouwen samenkwamen.
Water is niet zomaar water. Mineraalwaterbronnen waren een grote trekpleister voor de welgestelden in de 15e eeuw die op zoek waren naar een snellere genezing van hun kwalen. “Veel helpt veel” was het motto in die tijd en kuurgasten brachten lange uren door in speciale baden. Veel eten, veel drinken en uitgebreid feesten vulden het gezondheidsregime aan. De geestelijkheid fronste haar wenkbrauwen over zoveel uitbundigheid.
In de loop der eeuwen stapten de badgasten echter uit hun badkuip en gingen naar zee. Heiligendamm aan de Baltische kust was in 1793 Duitslands eerste zoutwater kuuroord in de open lucht en bestaat nog steeds. Het was een trekpleister voor gasten uit de hele wereld, waaronder een Russische tsaar. Heiligendamm was een dure bestemming die alleen de rijken zich konden veroorloven. De rest van de bevolking zwom in meren of rivieren.
Het duurde niet lang voordat er meer kuuroorden aan zee verrezen. Het werd echter als onkuis beschouwd als vrouwen in de buurt van mannen baden. Een oplossing was de door paarden getrokken badkar. Deze bracht de gast van het strand in het water, waar een vrouw dan ongezien in het verfrissende schuim kon glijden. Veel steden die niet aan zee lagen, begonnen ook met het opzetten van openbare badhuizen langs rivieren.
“Mannelijke elegantie in de Ahlbeck Spa voor mannen” is te zien op deze foto van het eiland Usedom. Het Oostzee-resort was in het begin van de 20e eeuw een zomerverblijf dat steeds meer mensen zich konden veroorloven. Maar, er waren hier geen vrouwen. De dames hadden hun eigen gebied verderop aan het strand. Pas in de jaren 1920 mochten getrouwde stellen in Duitsland samen baden.
Het duurde niet lang daarna voordat baden een populair tijdverdrijf werd. Rond 1900 waren er in veel steden al openbare zwembaden die bijna iedereen zich kon veroorloven. Voor wie niet wilde betalen was er altijd wel een plaatselijk zwembad in de buurt, zoals het Wannmeer in Berlijn. Zwemmen werd een sport voor de massa: “Iedere Duitser zou een keer per week een bad moeten nemen”, adviseerde een dermatoloog rond 1870.
Voorstanders van naaktzwemmen waren een schokkende ontwikkeling. De happy-go-lucky skinny-dippers, die meer dan een halve eeuw voor de back-to-nature hippiebeweging uitkwamen, ontketenden een storm van protest onder de hoeders van de openbare zeden. Zweeds baden, zoals het in Duitsland werd genoemd, verscheen voor het eerst rond 1900 en werd verondersteld te werken tegen verwijfd gedrag.
Duitsers die na de Tweede Wereldoorlog in het communistische Oost-Duitsland woonden, wilden ook graag zwemmen – en niet alleen in de Oostzee. Maar, in tegenstelling tot hun West-Duitse neven, mochten zij niet in het Westen op vakantie. Het Balatonmeer in Hongarije was het alternatief. De Oost-Duitsers brachten altijd conserven mee, anders zou de reis voor hen te duur zijn geweest.
Iedereen gaat tegenwoordig zwemmen. Op veel stranden zitten mensen opeengepakt als sardientjes. Maar verlaten baaien bestaan nog steeds – als ze tenminste niet als ‘geheim’ in de nieuwsmedia zijn aangekondigd. En thuis is er natuurlijk altijd nog het openbare zwembad, dat meestal niet zo vol zit als veel van de stranden in Spanje. Maar wat je voorkeur ook is, ergens is er wel een badcultuur voor jou.
Zelfs tot in de jaren zestig hadden de meeste Japanse huizen echter geen badkamer en kwamen gezinnen samen bij de openbare baden in de buurt, waardoor het een sociale gebeurtenis werd. Zelfs vandaag de dag, nu vrijwel elk huis een badkamer heeft, zijn er nog steeds enkele openbare baden.
“Er zijn drie belangrijke gezondheidsvoordelen van regelmatig baden: warmte, drijfvermogen en hydrostatische druk,” zei Hayasaka. “Een goede persoonlijke hygiëne en netheid zijn natuurlijk ook goed voor de gezondheid, maar die kun je net zo goed krijgen door te douchen. Voor de andere drie moet je jezelf echter onderdompelen in heet water.”
Het eerste voordeel komt van het verhogen van de temperatuur van het lichaam, waarbij Hayasaka vaststelt dat het water minstens 38 Celsius (ongeveer 100 Fahrenheit) moet zijn.
“Weken in warm water zorgt ervoor dat de slagaders zich ontspannen en uitzetten, waardoor de bloedsomloop wordt gestimuleerd,” aldus Hayasaka.
“Het bloed brengt zuurstof en voeding naar alle cellen in je lichaam – volgens sommige schattingen wel 37 biljoen – en voert kooldioxide en andere afvalproducten af.
“Het is deze stimulans van de bloedsomloop die verantwoordelijk is voor het herstellende gevoel dat je krijgt als je in bad ligt, alsof de opgehoopte vermoeidheid van de dag wegdrijft op een wolk van stoom,” voegde hij eraan toe.
Warmte verzacht ook pijn, en het opwarmen van het lichaam vermindert de gevoeligheid van zenuwen, wat kan dienen om rugpijn, stijve schouders en andere diverse pijnen te verlichten. Warmte verzacht ook de collageenrijke ligamenten die de gewrichten omgeven, waardoor ze soepeler worden en gewrichtspijn wordt verlicht, aldus Hayasaka.
Een goede nachtrust
Er zit ook waarheid in het oude adagium dat een duik in een bad kan helpen om een goede nachtrust te garanderen, zo blijkt uit het onderzoek, omdat het drijfvermogen van het lichaam de spieren ontlast en ze laat ontspannen.
“Wanneer je ondergedompeld bent in een bad, zorgt het water dat je lichaam omringt voor het derde grote voordeel: het oefent hydrostatische druk uit op elk deel van je lichaam,” zei Hayasaka. “
De verborgen hotspots van IJsland
Een studie die Hayasaka samen met onderzoekers van de Chiba University uitvoerde, was gericht op de gezondheidsvoordelen voor 14.000 ouderen gedurende drie jaar. Opmerkelijk genoeg concludeerde de studie dat mensen die elke dag een warm bad nemen 30% minder kans hebben om verpleegkundige zorg nodig te hebben dan mensen die twee keer per week of minder vaak een bad nemen.
Een andere studie die eerder dit jaar door wetenschappers in Osaka werd voltooid, volgde het welzijn van 30.000 mensen gedurende 20 jaar en stelde vast dat het risico op ernstige ziekten, zoals een beroerte of hartaanval, bijna 30% lager is bij mensen die elke dag een bad nemen.
Verlaagd risico op een beroerte
De studies van de professor wijzen uit dat een regelmatig bad het risico op een beroerte of hartaanval vermindert, omdat warmte de bloedvaten verwijdt, waardoor de bloeddruk daalt en de endotheelfunctie van de bloedvaten verbetert.
Hij voegt eraan toe dat sommige studies ook hebben aangetoond dat in bad blijven ook de mentale efficiëntie kan verbeteren en de kans op dementie kan verminderen, een bevinding die Hayasaka wijt aan een betere bloeddoorstroming in de hersenen.
De gemiddelde Japanse vrouw kan verwachten 87,45 jaar oud te worden en een man 81,41 jaar oud. Een Duitse vrouw wordt gemiddeld 83,3 jaar en een man 78,6 jaar. Het aantal Japanners van 100 jaar of ouder overschreed dit jaar voor het eerst de 80.000, waarbij vrouwen iets meer dan 88% van het totaal voor hun rekening namen.
Experts uit een breed scala van medische disciplines zijn het eens met de bevindingen van Hayasaka.
“De toename van de perifere circulatie en de stimulatie van het parasympatische zenuwstelsel is uitstekend voor de gezondheid van onze vasculaire en neurologische systemen,” zei Michael A. Persky, een oor-, neus- en keelspecialist gevestigd in Los Angeles.
“Ik ben het er ook mee eens dat warmte helpt bij het verlichten van pijn in onze gewrichten, pezen, ligamenten en spieren, wat resulteert in een algehele verlichting van benauwdheid van het lichaam,” vertelde hij aan DW. “Onderdompeling in warm water is kalmerend voor zowel het lichaam als de geest en persoonlijk maak ik wanneer mogelijk gebruik van onze warme jacuzzi.”
Japanse badhuizen overspoeld met post-lockdown klanten
‘Krachtige behandeling’
Dr. Jenelle Kim is oprichter van JBK Wellness Labs, gevestigd in San Diego, en beoefenaar van traditionele Oosterse medicijnen.
“Weken, met name in kruidenbaden die de juiste formuleringen van kruideningrediënten bevatten die de circulatie van bloed en qi verbeteren , kan een van de meest krachtige behandelingen zijn voor de geest en het lichaam,” vertelde ze DW. “Immers, onze huid is ons grootste orgaan, en bij het weken in een warm bad worden al onze poriën geopend en klaar om de eigenschappen van ingrediënten zoals kruiden die in het water zijn geïnfuseerd te accepteren en te absorberen.”
Kim zegt dat infusies, samen met elementen zoals magnesium, calcium, natrium, sulfaten en anderen die van nature voorkomen in warm bronwater, kunnen fungeren als “een krachtige methode van thuisbehandeling voor het kalmeren van de geest, het kalmeren van spieren en gewrichten, het verbeteren van de spijsvertering en het opnieuw in evenwicht brengen van het lichaam in het algemeen.”
Helaas, zegt Hayasaka, betekent de steeds gehaaster wordende levensstijl van de Japanners dat veel mensen eerder een douche nemen dan dat ze zich ontspannen in een bad aan het eind van een lange dag, met recente studies die aangeven dat slechts 40% van de mensen nu elke dag een bad neemt.
En de gevolgen van een verschuiving weg van traditie omwille van moderniteit zijn potentieel ernstig, beaamt hij, en zullen onder meer een stijging van het aantal hartaanvallen en beroertes in Japan inhouden.
Julian Ryall (Tokio)