Loodvergiftiging en gezondheid

Belangrijke bronnen van milieuverontreiniging zijn mijnbouw, smelten, fabricage en recycling en, in sommige landen, het voortgezette gebruik van loodhoudende verf, gelode benzine en gelode vliegtuigbrandstof. Meer dan driekwart van het wereldwijde loodverbruik is bestemd voor de fabricage van lood-zuur-batterijen voor motorvoertuigen. Lood wordt echter ook in veel andere producten gebruikt, bijvoorbeeld in pigmenten, verf, soldeer, gebrandschilderd glas, loodkristalglaswerk, munitie, keramisch glazuur, juwelen, speelgoed en in sommige cosmetica en traditionele geneesmiddelen. Drinkwater dat via loden leidingen of met loodsoldeer verbonden leidingen wordt geleverd, kan lood bevatten. Een groot deel van het lood in de wereldwijde handel wordt nu verkregen door recycling.

Jonge kinderen zijn bijzonder kwetsbaar voor de toxische effecten van lood en kunnen ernstige en blijvende nadelige gevolgen voor hun gezondheid ondervinden, met name voor de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel. Ook bij volwassenen veroorzaakt lood schade op lange termijn, waaronder een verhoogd risico op hoge bloeddruk en nierbeschadiging. Blootstelling van zwangere vrouwen aan hoge loodgehaltes kan leiden tot miskramen, doodgeboorten, vroeggeboorten en een laag geboortegewicht.

Bronnen en blootstellingsroutes

Mensen kunnen aan lood worden blootgesteld via beroeps- en milieubronnen. Dit gebeurt voornamelijk door:

• inademing van looddeeltjes die ontstaan bij het verbranden van loodhoudende materialen, bijvoorbeeld bij smelten, recycling, het ontlakken van loodhoudende verf en het gebruik van loodhoudende benzine of loodhoudende vliegtuigbrandstof; en
• inslikken van met lood verontreinigd stof, water (uit loodhoudende leidingen) en voedsel (uit met lood geglazuurde of met lood gesoldeerde houders).

Een andere bron van blootstelling is het gebruik van bepaalde soorten ongereguleerde cosmetica en geneesmiddelen. Zo zijn hoge loodgehaltes gemeld in bepaalde soorten kohl, alsook in sommige traditionele geneesmiddelen die worden gebruikt in landen als India, Mexico en Vietnam. Consumenten moeten er daarom op letten alleen gereguleerde producten te kopen en te gebruiken.

Jonge kinderen zijn bijzonder kwetsbaar voor loodvergiftiging, omdat zij 4-5 keer zoveel lood uit een bepaalde bron binnenkrijgen als volwassenen. Bovendien hebben de aangeboren nieuwsgierigheid van kinderen en hun leeftijdsadequate hand-tot-mondgedrag tot gevolg dat zij loodhoudende of met lood beklede voorwerpen, zoals verontreinigde grond of stof en schilfers van rottende loodhoudende verf, in de mond stoppen en inslikken. Deze blootstellingsroute wordt versterkt bij kinderen met een psychologische stoornis die pica wordt genoemd (aanhoudend en dwangmatig verlangen om niet-voedselproducten te eten), die bijvoorbeeld loodhoudende verf van muren, deurposten en meubilair kunnen afbijten en opeten. Blootstelling aan met lood verontreinigde grond en stof, afkomstig van het recyclen van batterijen en mijnbouw, heeft geleid tot massale loodvergiftiging en meervoudige sterfgevallen bij jonge kinderen in Nigeria, Senegal en andere landen.

Als lood eenmaal in het lichaam terechtkomt, wordt het verspreid naar organen als de hersenen, de nieren, de lever en de botten. Het lichaam slaat lood op in de tanden en de botten, waar het zich na verloop van tijd ophoopt. Lood dat in botten is opgeslagen, kan tijdens de zwangerschap in het bloed worden geremobiliseerd, waardoor de foetus wordt blootgesteld. Ondervoede kinderen zijn gevoeliger voor lood omdat hun lichaam meer lood opneemt als andere voedingsstoffen, zoals calcium of ijzer, ontbreken. Kinderen die het grootste risico lopen zijn de zeer jonge kinderen (met inbegrip van de zich ontwikkelende foetus) en de economisch achtergestelde.

Gezondheidseffecten van loodvergiftiging bij kinderen

Blootstelling aan lood kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van kinderen. Bij hoge blootstellingsniveaus tast lood de hersenen en het centrale zenuwstelsel aan en veroorzaakt coma, stuiptrekkingen en zelfs de dood. Kinderen die een ernstige loodvergiftiging overleven, kunnen een mentale achterstand en gedragsstoornissen oplopen. Bij lagere blootstellingsniveaus die geen duidelijke symptomen veroorzaken, is het nu bekend dat lood een spectrum van schade aan meerdere lichaamssystemen veroorzaakt. Met name kan lood de ontwikkeling van de hersenen van kinderen aantasten, wat kan leiden tot een lager intelligentiequotiënt (IQ), gedragsveranderingen zoals een verminderde aandachtsspanne en meer antisociaal gedrag, en een lager opleidingsniveau. Blootstelling aan lood veroorzaakt ook bloedarmoede, hoge bloeddruk, nierfunctiestoornissen, immunotoxiciteit en toxiciteit voor de voortplantingsorganen. Aangenomen wordt dat de neurologische en gedragsmatige effecten van lood onomkeerbaar zijn.

Er is geen “veilige” bloedloodconcentratie bekend; zelfs bloedloodconcentraties van slechts 5 µg/dL kunnen in verband worden gebracht met een verminderde intelligentie bij kinderen, gedragsproblemen en leerproblemen. Naarmate de blootstelling aan lood toeneemt, neemt ook het scala en de ernst van de symptomen en effecten toe.

Het is bemoedigend dat de succesvolle geleidelijke afschaffing van gelode benzine in de meeste landen, samen met andere maatregelen ter bestrijding van lood, heeft geleid tot een aanzienlijke daling van de loodconcentraties in het bloed van de bevolking. Er is nu nog maar één land dat nog steeds gelode benzine gebruikt (1). Er moet echter meer worden gedaan aan de geleidelijke afschaffing van loodhoudende verf: tot nu toe heeft slechts 37% van de landen wettelijk bindende controles op loodhoudende verf ingevoerd (2)

Ziektelast door blootstelling aan lood

Het Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) schatte dat blootstelling aan lood in 2017 wereldwijd verantwoordelijk was voor 1,06 miljoen sterfgevallen en 24,4 miljoen verloren gezonde levensjaren (disability-adjusted life years (DALY’s)) als gevolg van langetermijneffecten op de gezondheid. De last was het grootst in landen met lage en middeninkomens. De IHME schatte ook dat blootstelling aan lood in 2016 verantwoordelijk was voor 63,2% van de wereldwijde last van idiopathische ontwikkelingsgerelateerde verstandelijke beperkingen, 10,3% van de wereldwijde last van hypertensieve hartziekten, 5,6% van de wereldwijde last van de ischemische hartziekten en 6.2% van de mondiale last van beroerten (3).

Reactie van de WHO

De WHO heeft lood aangewezen als een van de tien chemische stoffen die aanleiding geven tot grote bezorgdheid over de volksgezondheid en waarvoor maatregelen van de lidstaten nodig zijn om de gezondheid van werknemers, kinderen en vrouwen in de vruchtbare leeftijd te beschermen.

De WHO heeft via haar website een scala aan informatie over lood beschikbaar gesteld, waaronder informatie voor beleidsmakers, technische richtsnoeren en pleitbezorgingsmaterialen.

De WHO werkt momenteel aan richtsnoeren voor de preventie en behandeling van loodvergiftiging, die beleidsmakers, volksgezondheidsautoriteiten en gezondheidswerkers zullen voorzien van empirisch onderbouwde richtsnoeren voor de maatregelen die zij kunnen nemen om de gezondheid van kinderen en volwassenen te beschermen tegen blootstelling aan lood.

Omdat loodhoudende verf in veel landen een voortdurende bron van blootstelling is, heeft de WHO zich aangesloten bij het Milieuprogramma van de Verenigde Naties om de Global Alliance to Eliminate Lead Paint te vormen. Dit is een samenwerkingsinitiatief om de inspanningen te concentreren en te katalyseren teneinde de internationale doelstellingen te bereiken om te voorkomen dat kinderen worden blootgesteld aan lood uit loodhoudende verf en om de beroepsmatige blootstelling aan dergelijke verf tot een minimum te beperken. De algemene doelstelling is het bevorderen van de geleidelijke stopzetting van de fabricage en verkoop van loodhoudende verf en uiteindelijk het wegnemen van de risico’s die dergelijke verf met zich meebrengt.

De Global Alliance to Eliminate Lead Paint is een belangrijk middel om bij te dragen tot de tenuitvoerlegging van paragraaf 57 van het “Plan of Implementation” van de Wereldtop inzake duurzame ontwikkeling en van Resolutie II/4B van de Strategic Approach to International Chemicals Management (SAICM), die beide betrekking hebben op de geleidelijke stopzetting van het gebruik van loodhoudende verf.

De WHO is ook partner in een door de Global Environment Facility gefinancierd project dat ten doel heeft ten minste 40 landen te steunen bij de invoering van wettelijk bindende controles op loodhoudende verf. (4)

De geleidelijke afschaffing van loodhoudende verf tegen 2020 is een van de prioritaire acties voor regeringen die zijn opgenomen in de routekaart van de WHO ter versterking van de betrokkenheid van de gezondheidssector bij de strategische aanpak van het internationale beheer van chemische stoffen met het oog op de 2020-doelstelling en daarna. Deze routekaart is door de zeventigste Wereldgezondheidsvergadering goedgekeurd bij besluit WHA70(23).

Het uitbannen van loodverf zal bijdragen aan de verwezenlijking van de volgende doelstellingen voor duurzame ontwikkeling:

• 3.9: Tegen 2030 het aantal sterfgevallen en ziekten ten gevolge van gevaarlijke chemische stoffen en lucht-, water- en bodemverontreiniging en -verontreiniging aanzienlijk verminderen; en
• 12.4: Tegen 2020 het milieuvriendelijke beheer van chemische stoffen en alle afvalstoffen gedurende hun hele levenscyclus verwezenlijken, in overeenstemming met overeengekomen internationale kaders, en het vrijkomen ervan in lucht, water en bodem aanzienlijk verminderen om de nadelige gevolgen voor de menselijke gezondheid en het milieu tot een minimum te beperken.

(1) Geleidelijke uitbanning van loodhoudende benzine wereldwijd (2019)
Nairobi: United Nations Environment Programme; 2019.
(2) Global Health Observatory: Regelgeving en controles op loodverf.
Geneva: Wereldgezondheidsorganisatie; 2019
(3) Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). GBD Compare.
Seattle, WA: IHME, University of Washington; 2017.
(4) SAICM GEF Project – Lead in Paint Component