Moai
De beelden werden gebeeldhouwd door de Polynesische kolonisten van het eiland, meestal tussen circa 1250 en 1500. De moʻai stelden niet alleen overleden voorouders voor, maar werden, toen ze eenmaal op ahu waren geplaatst, ook beschouwd als de belichaming van machtige levende of voormalige stamhoofden en als belangrijke statussymbolen van de afstamming. Elke moʻai had een bepaalde status: “Hoe groter het beeld dat op een ahu werd geplaatst, hoe meer mana het opperhoofd had die het had besteld.” De wedstrijd om het grootste beeld was altijd wijdverbreid in de cultuur van de Paaseilanders. Het bewijs hiervoor wordt geleverd door de verschillende afmetingen van de moʻai.
Klare beelden werden naar ahu gebracht, meestal aan de kust, en daar neergezet, soms met pukao, rode stenen cilinders, op hun hoofd. Het maken en vervoeren van Moʻai moet zeer kostbaar zijn geweest; niet alleen het eigenlijke beeldhouwen kostte veel moeite en middelen, maar het eindproduct werd ook nog eens naar de uiteindelijke locatie gesleept en daar neergezet.
De groeves in Rano Raraku lijken abrupt te zijn verlaten, De steengroeven in Rano Raraku lijken abrupt te zijn verlaten, met een stapel stenen gereedschappen en veel voltooide moʻai buiten de groeve die op transport wachten en bijna net zoveel onvoltooide beelden die nog ter plaatse zijn als er op ahu zijn geplaatst. In de negentiende eeuw leidde dit tot de veronderstelling dat het eiland het overblijfsel was van een gezonken continent en dat de meeste voltooide moʻai zich onder de zee bevonden. Dat idee is al lang ontkracht, en nu begrijpt men dat:
- Sommige beelden waren rotstekeningen en nooit bedoeld om af te maken.
- Sommige beelden waren incompleet omdat, wanneer men insluitingen tegenkwam, de beeldhouwers een gedeeltelijk beeld lieten staan en aan een nieuw begonnen. Tufsteen is een zacht gesteente met af en toe brokken veel harder gesteente erin.
- Enkele voltooide beelden op Rano Raraku werden daar permanent geplaatst en niet tijdelijk geparkeerd in afwachting van verwijdering.
- Sommige waren inderdaad onvoltooid toen het tijdperk van de standbeeldenbouw ten einde liep.
AmbachtsliedenEdit
Het is niet precies bekend welke groep in de gemeenschappen verantwoordelijk was voor het beeldhouwen. Mondelinge overleveringen suggereren dat de moʻai werden gesneden door ofwel een vooraanstaande klasse van professionele beeldsnijders die in status vergelijkbaar waren met hooggeplaatste leden van andere Polynesische ambachtsgilden, of, als alternatief, door leden van elke clan. Uit de mondelinge geschiedenissen blijkt dat de steengroeve van Rano Raraku was onderverdeeld in verschillende territoria voor elke clan.
TransportEdit
Omdat het eiland grotendeels boomloos was tegen de tijd dat de Europeanen het eiland voor het eerst bezochten, was de verplaatsing van de beelden lange tijd een mysterie; pollenanalyse heeft nu vastgesteld dat het eiland bijna volledig bebost was tot 1200 na Chr. Het boompollen verdween uit de gegevens tegen 1650.
Het is niet precies bekend hoe de moʻai over het eiland werden verplaatst. Eerdere onderzoekers veronderstelden dat voor het proces vrijwel zeker menselijke energie, touwen en mogelijk houten sleden (sleeën) en/of rollers nodig waren, evenals geëgaliseerde paden over het eiland (de Paaseilandwegen). Een andere theorie suggereert dat de moʻai bovenop boomstammen werden geplaatst en naar hun bestemming werden gerold. Als die theorie juist is, zouden er 50 tot 150 mensen nodig zijn om de moʻai te verplaatsen. De meest recente studie toont aan de hand van de archeologische gegevens aan dat de beelden aan twee kanten met touwen werden vastgebonden en dat ze moesten “lopen” door ze van links naar rechts te kantelen terwijl ze naar voren werden getrokken. Er werd ook gezongen terwijl de moʻai aan het “lopen” waren. Coördinatie en samenhang waren essentieel, dus ontwikkelden ze een lied waarin het ritme hen hielp op het juiste moment te trekken.
Orale geschiedenissen vertellen hoe verschillende mensen goddelijke macht gebruikten om de beelden te bevelen te lopen. Volgens de oudste verhalen bewoog een koning, Tuu Ku Ihu genaamd, ze met de hulp van de god Makemake, terwijl latere verhalen vertellen over een vrouw die alleen op de berg woonde en ze naar haar hand zette. Geleerden ondersteunen momenteel de theorie dat de belangrijkste methode was dat de moʻai rechtop werd “gelopen” (sommigen veronderstellen door een schommelend proces), aangezien het neerleggen op een slee (de methode die door de Paaseilanders werd gebruikt om stenen te verplaatsen in de jaren 1860) naar schatting 1500 mensen zou hebben vereist om de grootste moʻai die met succes was opgericht te verplaatsen. In 1998 suggereerde Jo Anne Van Tilburg dat minder dan de helft van dat aantal het zou kunnen doen door de slee op gesmeerde rollers te plaatsen. In 1999 begeleidde zij een experiment om een negen ton wegende moʻai te verplaatsen. Een replica werd geladen op een slee in de vorm van een A-frame dat op rollen werd geplaatst en 60 mensen trokken aan verschillende touwen in twee pogingen om de moʻai te slepen. De eerste poging mislukte toen de rollers vastliepen. De tweede poging slaagde toen de rupsbanden in de grond werden verankerd. Dit was op vlak terrein en er werd gebruik gemaakt van eucalyptushout in plaats van de inheemse palmbomen.
In 1986 experimenteerden Pavel Pavel, Thor Heyerdahl en het Kon-Tiki-museum met een moʻai van vijf ton en een moʻai van negen ton. Met een touw rond het hoofd van het beeld en een ander rond de basis, met behulp van acht arbeiders voor het kleinere beeld en 16 voor het grotere, “liepen” ze de moʻai vooruit door het te draaien en te wiegen van links naar rechts; het experiment werd echter vroegtijdig beëindigd vanwege schade aan de basis van het beeld door afbrokkeling. Ondanks het vroege einde van het experiment schatte Thor Heyerdahl dat deze methode voor een 20 ton wegend standbeeld over het terrein van Paaseiland 320 voet (100 m) per dag zou opleveren. Andere geleerden concludeerden dat het waarschijnlijk niet de manier was waarop de moʻai werden verplaatst, vanwege de gerapporteerde schade aan de basis veroorzaakt door de “schuifelende” beweging.
Omstreeks dezelfde tijd experimenteerde archeoloog Charles Love met een 10-tons replica. Uit zijn eerste experiment bleek dat het schommelen van het beeld om het te laten lopen te onstabiel was over meer dan een paar honderd meter. Hij ontdekte toen dat door het beeld rechtop te zetten op twee sledes boven op rollenblokken, 25 mannen in staat waren het beeld in twee minuten 150 voet (46 m) te verplaatsen. In 2003 wees verder onderzoek uit dat deze methode de veronderstelde regelmatig geplaatste paalgaten kon verklaren (zijn onderzoek naar deze bewering is nog niet gepubliceerd) waar de beelden over ruwe grond werden verplaatst. Hij suggereerde dat de gaten rechtopstaande palen bevatten aan weerszijden van het pad, zodat wanneer het standbeeld ertussen door ging, deze werden gebruikt als uitkraging voor palen om het standbeeld een helling op te helpen duwen zonder dat er extra mensen aan de touwen hoefden te trekken en op dezelfde manier om het af te remmen op de neerwaartse helling. De palen konden ook als rem dienen wanneer dat nodig was.
Op basis van gedetailleerde studies van de standbeelden die langs prehistorische wegen zijn gevonden, hebben archeologen Terry Hunt en Carl Lipo aangetoond dat het patroon van breuk, vorm en positie van de standbeelden consistent is met een “rechtop” hypothese voor transport. Hunt en Lipo beweren dat toen de beelden in een steengroeve werden uitgehouwen, de beeldhouwers hun bases breed en gebogen lieten langs de voorste rand. Zij toonden aan dat standbeelden langs de weg een massamiddelpunt hebben dat het standbeeld naar voren doet overhellen. Als het beeld voorover helt, schommelt het zijwaarts langs de gebogen voorrand en neemt een “stap”. Er zijn grote schilfers van de zijkanten van de sokkels afgebroken. Zij beweren dat toen het beeld eenmaal over de weg was “gelopen” en in het landschap was geplaatst, de brede en gebogen sokkel was uitgehakt. Al deze bewijzen wijzen op een rechtopstaand transport.
Recente experimentele reconstructies hebben aangetoond dat het heel goed mogelijk is dat de moʻai letterlijk van hun steengroeven naar hun uiteindelijke posities werden gelopen door ingenieus gebruik van touwen. Teams van arbeiders zouden hebben gewerkt om de moʻai heen en weer te wiegen, waardoor de loopbeweging ontstond en de moʻai rechtop bleef staan. Als dit juist is, kan worden geconcludeerd dat de gevallen moʻai het resultaat waren van het feit dat de teams van balancers niet in staat waren om het beeld rechtop te houden, en het was vermoedelijk niet mogelijk om de beelden weer op te tillen als ze eenmaal omver waren geworpen. Het debat gaat echter verder.
Vogelman cultEdit
Oorspronkelijk hadden de Paaseilanders een opperhoofd of een enkele leider. In de loop van de jaren veranderde het machtsniveau van opperhoofden in een krijgersklasse die matatoʻa werd genoemd. De therianthropische figuur van een half vogel en half mens was het symbool van de matatoʻa; het uitgesproken karakter verbond de heilige plaats Orongo. De nieuwe cultus gaf aanleiding tot gevechten tussen stammen over de verering van het voorgeslacht. Het maken van de moʻai was een van de manieren waarop de eilandbewoners hun voorouders eerden; tijdens het hoogtepunt van de vogelman-cultus zijn er aanwijzingen dat er geen moʻai meer werden gemaakt.
“Een van de meest fascinerende bezienswaardigheden bij Orongo zijn de honderden petroglyphs die zijn uitgehouwen met afbeeldingen van vogelmannen en Makemake. Ze zijn in massief basalt uitgehouwen en hebben eeuwenlang de barre weersomstandigheden doorstaan. Er wordt gesuggereerd dat de afbeeldingen winnaars van de vogelmannenwedstrijd voorstellen. Er zijn meer dan 480 vogelman-afbeeldingen gevonden op het eiland, vooral rond Orongo.” Orongo, de plaats van de cultusfeesten, was een gevaarlijk landschap dat bestond uit een “smalle bergkam tussen een 300 meter hoge val in de oceaan aan de ene kant en een diepe krater aan de andere kant”. Mata Ngarau werd beschouwd als de heilige plek van Orongo en was de plaats waar de priesters van de vogelmannen baden en zongen voor een succesvolle eierzoektocht. “Het doel van de vogelmannenwedstrijd was het eerste ei van het seizoen te bemachtigen op het voor de kust gelegen eilandje Motu Nui. De deelnemers daalden af van de steile kliffen van Orongo en zwommen naar Motu Nui waar ze wachtten op de komst van de vogels. Na een ei te hebben bemachtigd, zwom de deelnemer terug en presenteerde het aan zijn sponsor, die vervolgens werd uitgeroepen tot vogelman voor dat jaar, een belangrijke statuspositie.”
Moʻai KavakavaEdit
Deze figuren zijn veel kleiner dan de bekendere stenen moʻai. Ze zijn gemaakt van hout en hebben een klein, slank aspect, waardoor ze een droevig uiterlijk hebben. Men denkt dat deze figuren zijn gemaakt nadat de beschaving op Rapa Nui begon in te storten, vandaar dat ze een meer uitgemergeld uiterlijk lijken te hebben.
1722-1868 omverwerpen van de moʻaiEdit
Op een gegeven moment na de aankomst van Jacob Roggeveen in 1722, werden alle moʻai die op de ahu waren opgericht, omvergeworpen. De laatste staande beelden werden in 1838 gemeld door Abel Aubert du Petit-Thouars, en in 1868 waren er geen rechtopstaande beelden meer, afgezien van de gedeeltelijk begraven beelden op de buitenste hellingen van Rano Raraku.
Oral histories include one account of a clan pushing down a single moʻai in the night, but others refer to the “earth shaking”, and there are indications that at least some of them fell down due to earthquakes. Sommige van de moʻai vielen voorover zodat hun gezichten verborgen bleven, en vielen vaak zo dat hun nek brak; anderen vielen van de achterkant van hun platform. Vandaag de dag zijn ongeveer 50 moʻai herbouwd op hun ahus of in musea elders.
Het Rapa Nui volk werd vervolgens verwoest door de slavenhandel die in 1862 op het eiland begon. Binnen een jaar waren de individuen die op het eiland waren achtergebleven ziek, gewond en ontbrak het hen aan leiderschap. De overlevenden van de slavenrooftochten kregen nieuw gezelschap van landende missionarissen. De overgebleven bevolking bekeerde zich tot het Christendom. De inheemse Paaseilanders verloren hun identiteit, want eerst hun kledingstijl en vervolgens hun tatoeages en lichaamsschilderingen werden verboden door de nieuwe christelijke voorschriften. De geschiedenis van hun voorouders werd vernietigd (kunstwerken, gebouwen, heilige voorwerpen), waardoor er weinig overbleef van hun vroegere leven. Vervolgens werden zij gedwongen hun geboortegrond te verlaten en moesten zij op een veel kleiner deel van het eiland gaan wonen, terwijl de rest werd gebruikt voor landbouw. “Uiteindelijk stierf al het zuivere Rapa Nui bloed uit. Annexatie met Chili bracht nieuwe invloeden, en vandaag de dag zijn er nog maar enkele individuen over die banden hebben met de oorspronkelijke bevolking.”
Verwijdering
Elf of meer moʻai zijn van het eiland verwijderd en naar locaties over de hele wereld getransporteerd, waaronder zes van de dertien moʻai die uit basalt zijn gehouwen.
