Tuatara
feiten
Tuatara’s zijn de enige overgebleven leden van de orde Sphenodontia, die in het tijdperk van de dinosauriërs, zo’n 200 miljoen jaar geleden, goed vertegenwoordigd was met vele soorten. Alle soorten behalve de tuatara namen af en stierven uiteindelijk zo’n 60 miljoen jaar geleden uit.
Tuatara’s zijn daarom van enorm internationaal belang voor biologen. Ze worden internationaal en in Nieuw-Zeeland erkend als soorten die actief moeten worden beschermd.
De tuatara is een enkele soort Sphenodon punctatus. Een tweede soort, Sphenodon guntheri, werd in 1989 erkend, maar in 2009 stopgezet toen uit onderzoek bleek dat de tuatara het beste als één soort kan worden beschreven.
Beschrijving
Tuatara’s zijn Nieuw-Zeelands grootste reptielen, met volwassen mannetjes die tot ongeveer een halve meter lang worden en tot 1,5 kg wegen als ze volgroeid zijn.
Het mannetje heeft een opvallende kuif van stekels langs de nek en over de rug, die hij kan uitwaaieren om vrouwtjes aan te trekken of bij gevechten met andere mannetjes.
Hun dieet bestaat voornamelijk uit ongewervelde dieren zoals kevers, weta, wormen, miljoenpoten en spinnen, en de rest bestaat uit hagedissen, zeevogeleieren en -kuikens en soms zelfs hun eigen jongen.
De kleur van tuatara’s varieert van olijfgroen tot bruin tot oranjerood, en ze kunnen in de loop van hun leven van kleur veranderen. Ze vervellen één keer per jaar.
Tuatara’s zijn ongewone reptielen omdat ze van koel weer houden. Ze overleven niet boven de 25 graden Celsius, maar kunnen wel onder de 5 graden leven, door zich in holen te verschuilen.
Tuatara’s hebben een van de traagste groeisnelheden van alle reptielen, en ze blijven groeien tot ze ongeveer 35 jaar oud zijn. De gemiddelde levensduur van een tuatara is ongeveer 60 jaar, maar ze worden waarschijnlijk wel 100 jaar.
Eilandwoningen
Tuatara’s leefden ooit op het hele vasteland van Nieuw-Zeeland, maar hebben in het wild alleen overleefd op 32 eilanden voor de kust.
Deze eilanden zijn vrij van knaagdieren en andere geïntroduceerde zoogdierroofdieren, die op eieren en jongen jagen en concurreren om ongewerveld voedsel.
De eilanden worden gewoonlijk bewoond door kolonies broedende zeevogels. Deze zeevogels dragen bij tot de vruchtbaarheid en de rijkdom van de ongewervelde en hagedissenfauna die de tuatara nodig heeft om te overleven.
De recente vooruitgang op het gebied van het in gevangenschap uitbroeden en grootbrengen van tuatara’s heeft het mogelijk gemaakt de soort te transloceren naar nog eens vier eilanden die vermoedelijk in het verleden door hen werden bewoond. Ook de mogelijkheid om knaagdieren van eilanden uit te roeien heeft deze inspanningen versterkt.
Gedreigde diersoorten
Ratten
Er zijn drie soorten ratten in Nieuw-Zeeland. De kiore komen hier al minstens 1000 jaar voor. Ze wegen ongeveer 100 gram en lijken op grote muizen. Volwassen tuatara’s kunnen samenleven met kiore, maar het lijkt erop dat tuatara’s uiteindelijk uitsterven waar kiore aanwezig zijn.
Er zijn verschillende aanwijzingen dat de kiore nestrovers zijn geweest – ze hebben zowel eieren als kleine broedsels meegenomen. Omdat het trage broeders zijn, kunnen de tuatara’s hun verliezen niet goedmaken.
Er waren waarschijnlijk weinig of geen tuatara’s meer op het Noorder- en Zuidereiland tegen de tijd dat Europese kolonisten in Nieuw-Zeeland aankwamen
De grotere Noorse ratten wegen tot 450 g. Noorse ratten en scheepsratten (tot 200 g) arriveerden in Nieuw-Zeeland met Europese bezoekers en kolonisten. Deze ratten eten en vernietigen alles wat voorhanden is, en worden vruchtbare fokkers als er voedsel in overvloed is.
Ratten worden beschouwd als de ernstigste bedreiging voor het voortbestaan van tuatara’s, omdat ze gemakkelijk worden vervoerd als verstekelingen op boten en meestal de eerste uitheemse dieren zijn die onopgemerkt op nieuwe plaatsen aankomen.
Ianden met ratten hebben weinig nachtelijke ongewervelden of reptielen. Zelfs de ratten zijn voor hun voedsel aangewezen op zaden, vruchten en ander plantaardig materiaal, omdat er weinig anders is.
Muizen
Muizen zijn minder verwoestend, maar brengen ook schade toe aan natuurgemeenschappen door zaden en kleine insecten op te eten die inheemse reptielen en vogels normaal gesproken eten.
Habitatvernietiging
Omdat tuatara’s alleen op eilanden overleven, zijn ze erg kwetsbaar voor veranderingen in de habitat van de eilanden (zoals branden).
Poaching
De tuatara was een van Nieuw-Zeelands eerste inheemse diersoorten die in 1895 volledig bij wet werd beschermd. Voor die tijd werden honderden exemplaren overzee verscheept voor musea en privécollecties. Stroperij is nog steeds een probleem, hoewel het door de wettelijke bescherming en de afgelegen ligging van de tuatara is afgenomen.
Geringe genetische diversiteit
Een minder voor de hand liggende, maar zeer belangrijke bedreiging voor het voortbestaan van de tuatara is de geringe genetische diversiteit van de soort. Een geringe diversiteit heeft gevolgen voor de mate waarin de dieren opgewassen zijn tegen toekomstige klimaatveranderingen en ook voor de levensvatbaarheid van nieuw gevestigde populaties.
Een geringe genetische diversiteit wordt vaak in verband gebracht met kwetsbaarheid voor nieuwe ziekteverwekkers en bijvoorbeeld een gering voortplantingssucces. Deze lage genetische diversiteit is nu verspreid over kleine en geïsoleerde eilanden, waardoor het vermogen om het hoofd te bieden aan toekomstige milieuveranderingen nog verder afneemt.
Onze werkzaamheden
Wetenschappelijk onderzoek is bijzonder relevant voor het behoud van tuatara’s, en onlangs is vastgesteld hoe veranderingen in de incubatietemperatuur van de eieren van invloed zijn op het geslacht van de uitgekomen kuikens.
Beschermingsinitiatieven zijn gericht op het knaagdiervrij houden van bestaande leefgebieden en het herintroduceren van de tuatara op nieuwe, knaagdiervrije eilanden.
Dieren in gevangenschap spelen een belangrijke rol bij natuurbehoud, educatie en onderzoek. Dieren zijn te zien op enkele van deze locaties, zoals het Southland Museum, Willowbank in Christchurch, Natureland in Nelson, de dierentuinen van Wellington en Auckland, en diverse andere instellingen.
DOC heeft een herstelplan voor het behoud van tuatara’s en een plan voor hun beheer in gevangenschap opgesteld.
- Tuatara-herstelplan (PDF, 632K)
- Tuatara-beheerplan en handleiding voor het houden van tuatara’s in gevangenschap (PDF, 769K)