Uranus (mythologie)

In de Griekse mythologie is Uranus de personificatie van de hemel en de allereerste koning van de goden. Hij was de zoon en echtgenoot van Gaia, Moeder Aarde, met wie hij de oorspronkelijke bewoners van het universum verwekte, waaronder de Titanen. Dit oerpaar is dan ook de stamvader van het merendeel van de goden die later in het Griekse pantheon verschenen. Mythologisch gezien is Uranus het beroemdst vanwege zijn usurpatie door Cronus, zijn machtigste zoon en leider van de Titanen. Hoewel Uranus werd vereerd als Vader Hemel, genoot hij weinig betekenis in de populaire Griekse religie. Zijn equivalent in de Romeinse mythologie was Caelus, de oorspronkelijke hemelgod in die mythologische traditie.

Etymologie

Het theoniem “Uranus” is de gelatiniseerde vorm van Ouranos (Οὐρανός), het Griekse woord voor “hemel”. De meest waarschijnlijke etymologie voor dit woord is van het Proto-Griekse worsanos, dat zelf weer is afgeleid van de proto-Indo-Europese wortel wers-: “bevochtigen, druppelen,” verwijzend naar de regen die passend verbonden is met hemelse godheden. Uranus’ Romeinse equivalent Caelus is gebaseerd op een soortgelijke taalkundige basis, aangepast van caelum, het Latijnse woord voor “hemel”. Onder andere Robert Graves heeft gesuggereerd dat de naam Ouranos verwant zou kunnen zijn aan die van een andere eens verheven godheid in de Indo-Europese lijn, de Vedische Varuna, gebaseerd op fonologische gelijkenis. Deze theorie is echter alom verworpen.

Mythologie

Schepping van het Universum

Zoals in veel andere mythologische systemen, vatten de Grieken het oeruniversum op als bestaande uit twee goddelijke voortplantingsentiteiten – de aarde en de hemel. Hesiod vertelt in Theogonie dat de aarde, die als moederfiguur wordt gepersonifieerd en Gaia wordt genoemd, uit zichzelf uit de Chaos is ontstaan. Zij baarde toen Uranus, de hemel, zodat hij haar kon bedekken. In de nachten die volgden liet Uranus zich trouw op de aarde zakken om de liefde te bedrijven met Gaia en haar te overspoelen met vruchtbare regen.

Andere bronnen suggereren echter een andere afstamming van Ouranos. Cicero beweert in De Natura Deorum (“De aard van de goden”) dat Uranus een afstammeling is van de oude goden Aether (de “bovenhemel”) en Hemera (de dag). Volgens de Orphische Hymnen was Uranus de zoon van Nyx, de personificatie van de nacht.

Uranus verwekte talrijke nakomelingen bij Gaia, met name zes zonen en zes dochters die overeenkwamen met verschillende elementen van de fenomenale wereld, die later bekend zouden worden als de Titanen. Zij waren: Cronus (de leider van de Titanen), zijn vrouw Rhea (moeder van de Olympiërs), Oceanus (de “wereld-oceaan” die het universum omgeeft), zijn vrouw Tethys (moeder van de rivieren), Hyperion (de zon, volgens Homerus), zijn vrouw Theia, Coeus (de intelligentste Titaan), zijn vrouw Phoebe, Mnemosyne (de vrouwelijke personificatie van het geheugen), Iapetus (vader van Prometheus), Themis (moeder van de Horae) en Crius, die geen andere functie schijnt te hebben gehad dan de lijst aan te vullen. Uranus en Gaia schiepen ook de honderdhandige, vijftigkoppige reuzen bekend als de Hecatonchires (Briareus, Cottus en Gyes bij naam), en de eenogige reuzen bekend als de Cyclopen (Brontes, Steropes en Arges).

Uranus Usurped

De Castratie van Uranus: fresco van Giorgio Vasari en Cristofano Gherardi, ca. 1560 (Sala di Cosimo I, Palazzo Vecchio, Florence)

Uranus was onmiddellijk vervuld van wrok over de kinderen die Gaia hem schonk. Hij zette de Hecatonchires en de Cyclopen gevangen in Tartarus, de onderwereld in het binnenste van Moeder Aarde, waar ze haar enorm veel pijn deden. Woedend vormde Gaia een enorme sikkel van vuursteen, zodat zij en haar kinderen hun wraak konden orkestreren. Ze verzamelde haar zonen en vroeg hen hun tirannieke vader te doden. Allen wilden niet meewerken, uit angst voor Uranus’ macht. De enige uitzondering was Kronos, en Gaia gaf hem de sikkel en plaatste hem voor een hinderlaag. Toen Uranus die avond Gaia ontmoette voor hun gebruikelijke vrijpartij, viel Kronos hem aan met de sikkel, sneed zijn testikels af en smeet ze vervolgens in zee. Uranus kermde van de pijn en Cronus bevrijdde zijn gevangen broers. Het was door deze daad dat Uranus zijn kinderen de naam Titanes Theoi, oftewel “Spannende Goden”, gaf.

De druppels bloed (of, volgens sommige bronnen, sperma) die van Uranus op de Aarde terechtkwamen in de nasleep van zijn castratie schiepen de Gigantes (Alcyoneus, Athos, Clytias, Enceladus en Echion), evenals de drie wrekende Furiën of Erinyen (Alecto, Megaera en Tisiphone), de Meliae, een groep essenboomnimfen, en volgens sommigen de Telchinen (bewoners van het eiland Rhodos). Uit de vitale vloeistoffen die in de oceaan vielen, groeide een andere dochter, Aphrodite, de godin van schoonheid en lust, die naar de kust dreef met de afgehakte geslachtsdelen van Uranus als vlot. Sommigen zeggen dat de bebloede sikkel waarmee Uranus was gecastreerd in de aarde werd begraven, waar hij de geboorte van de fabelachtige Phaeacische stam teweegbracht.

Na zijn castratie daalde de hemel niet langer om de aarde ’s nachts te bedekken, maar bleef hij op zijn plaats, en kwam er een einde aan het scheppingsverhaal van het universum. Cronus werd koning van het heelal in plaats van zijn vader, en Rhea werd zijn koningin. De nieuwe koning van de goden zou echter in dezelfde problemen komen als zijn vader en werd zelf snel machtswellustig. Kort nadat Uranus was afgezet, zette Cronus de Hecatonchires en de Cyclopen opnieuw gevangen in de Tartarus, samen met de Gigantes, waar zij werden bewaakt door de draak Campe. Op dat moment voorspelden Uranus en Gaia dat Cronus op zijn beurt was voorbestemd om door zijn eigen zoon ten val te worden gebracht, en dus probeerde de paranoïde Titanische opperheer dit lot te vermijden door zijn kinderen te verslinden zodra ze waren geboren. Rhea, die hoopte haar volgende kind te redden, kwam haar ouders om raad vragen. Uranus en Gaia waren niet huiverig om deel te nemen aan het lot dat zij hun eigen zoon hadden voorspeld, en dus stuurden zij Rhea naar Kreta toen zij opnieuw zwanger werd. Hier baarde zij Zeus, die opgroeide om Kronos ten val te brengen, waarmee de voorspelling van Uranus en zijn gemalin in vervulling ging.

Erfenis

Uranus bleef meestal beperkt tot die van een overwonnen god uit een lang vervlogen tijd. Behalve als vader van de eerste goden van de Griekse mythologie, lijkt Uranus geen andere belangrijke rol te hebben gespeeld in de oude Griekse religie. In feite werd Uranus bijna volledig in niet-antropomorfe termen opgevat, afgezien van de vermelding van zijn genitaliën in de mythe die de schepping van Aphrodite beschrijft. Dienovereenkomstig had Uranus geen vast type in de Griekse kunst, en er bestaan weinig iconografische voorstellingen van de God. Uranus was eenvoudigweg de hemel, die door de Ouden werd opgevat als een overkoepelende koepel of dak van brons, op zijn plaats gehouden (of om een as gedraaid) door de Titaan Atlas.

Ondanks het feit dat Uranus vrijwel niet voorkomt in de populaire Griekse verering en iconografie, is hij niet zonder invloed gebleven op de Westerse wereld. In het bijzonder werd Uranus de naam van de zevende planeet vanaf de zon in ons zonnestelsel. De oude Grieken en Romeinen kenden slechts vijf “rondzwervende sterren” (Grieks: πλανεται, planetai): Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Met dit in gedachten werd, na de ontdekking van een zesde planeet in de achttiende eeuw, de naam Uranus gekozen als de logische aanvulling op de reeks bekende planeten, aangezien Mars (Ares) in het Grieks) de zoon van Jupiter was, (Grieks: Zeus) de zoon van Saturnus, en Saturnus (Grieks: Cronus) de zoon van Uranus. Hiermee is Uranus de enige planeet in het zonnestelsel die genoemd is via een Grieks theoniem in tegenstelling tot zijn Romeinse mythologische equivalent.

Noten

• Avery, Catherine B. (ed.). The New Century Handbook of Greek Mythology and Legend. New York: Appleton Century-Crofts, 1972. ISBN 0390669466
• Burkert, Walter. Greek Religion. Oxford: Blackwell, 1985. ISBN 0631112413
• Graves, Robert. De Griekse Mythen. Harmondsworth, UK: Penguin Books, 1990. ISBN 0-14-001026-2
• Guthrie, W. K. G. Greeks and their Gods. Londen: Methuen & Co, 1962.
• Kerenyi, Karl. The Gods of the Greeks. Londen: Thames and Hudson, 1951. ISBN 0500270481
• Rose, H. J. A Handbook of Greek Mythology, 2nd ed. Londen: Methuen & Co. 1933. ISBN 0415046017
• Ruck, Carl A. P. The World of Classical Myth. Durham, NC: Carolina Academic. 1994. ISBN 0-89089-575-9

Alle links opgehaald op 21 april 2020.

• Theoi Project, Ouranos verwijzingen naar Uranus in de klassieke literatuur.