Wat is multipel myeloom?

Kanker ontstaat wanneer cellen uit de hand beginnen te groeien. Cellen in bijna elk deel van het lichaam kunnen kanker worden, en zich naar andere gebieden verspreiden. Voor meer informatie over het ontstaan en de verspreiding van kanker, zie Wat is kanker?

Multipel myeloom is een vorm van plasmacelkanker. Normale plasmacellen worden in het beenmerg gevonden en zijn een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. Het immuunsysteem bestaat uit verschillende soorten cellen die samenwerken om infecties en andere ziekten te bestrijden. Lymfocyten (lymfcellen) zijn een van de belangrijkste soorten witte bloedcellen in het immuunsysteem en omvatten T-cellen en B-cellen. Lymfocyten bevinden zich op veel plaatsen in het lichaam, zoals in lymfeklieren, het beenmerg, de darmen en de bloedbaan.

Wanneer B-cellen reageren op een infectie, rijpen ze en veranderen ze in plasmacellen. Plasmacellen maken de antilichamen (ook wel immunoglobulinen genoemd) die het lichaam helpen ziektekiemen aan te vallen en te doden. Plasmacellen bevinden zich voornamelijk in het beenmerg. Beenmerg is het zachte weefsel binnenin de botten. Naast plasmacellen huisvest het normale beenmerg ook andere bloedcellen, zoals rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes.

Als plasmacellen kanker worden en uit de hand lopen, spreekt men in het algemeen van multipel myeloom. De plasmacellen maken een abnormaal eiwit (antilichaam) dat bekend staat onder verschillende namen, waaronder monoklonaal immunoglobuline, monoklonaal eiwit (M-eiwit), M-spike, of paraproteïne.

Er zijn echter ook andere plasmacelaandoeningen waarbij ook sprake is van abnormale plasmacellen, maar die niet voldoen aan de criteria om actief multipel myeloom te worden genoemd. Deze andere plasmacelaandoeningen omvatten:

Monoklonale gammopathie van onzekere betekenis (MGUS)
Smolderend multipel myeloom (SMM)
Solitair plasmacytoom
Lichteketenamyloïdose.

Multipel myeloom kenmerken

Laag bloedbeeld

Bij multipel myeloom kan de overgroei van plasmacellen in het beenmerg de normale bloedvormende cellen verdringen, wat leidt tot een laag bloedbeeld.

Dit kan bloedarmoede (een tekort aan rode bloedcellen) veroorzaken. Mensen met bloedarmoede worden zwak en moe.
Multipel myeloom kan er ook toe leiden dat het aantal bloedplaatjes in het bloed laag wordt (trombocytopenie genoemd). Dit kan leiden tot meer bloedingen en blauwe plekken.
Een andere aandoening die zich kan ontwikkelen is leukopenie (een tekort aan normale witte bloedcellen). Dit kan leiden tot problemen bij het bestrijden van infecties.

Bot- en calciumproblemen

Myeloomcellen interfereren ook met cellen die helpen de botten sterk te houden. Botten worden voortdurend opnieuw gevormd om ze sterk te houden. Twee soorten botcellen werken samen om de botten gezond en sterk te houden:

Osteoclasten breken oud bot af
Osteoblasten leggen nieuw bot aan

Myeloomcellen maken een stof die de osteoclasten vertelt om het bot sneller op te lossen. Dus oud bot wordt afgebroken zonder dat er nieuw bot voor in de plaats komt, waardoor de botten zwak worden en gemakkelijk breken. Botbreuken zijn een groot probleem bij mensen met myeloma. Deze toename van de botafbraak kan ook het calciumgehalte in het bloed doen stijgen. Problemen die worden veroorzaakt door hoge calciumspiegels worden besproken in Tekenen en symptomen van multipel myeloom.

Infecties

Aangeboren plasmacellen kunnen het lichaam niet beschermen tegen infecties. Zoals eerder gezegd, produceren normale plasmacellen antilichamen die ziektekiemen aanvallen. Bij multipel myeloom verdringen de myeloomcellen de normale plasmacellen, zodat geen antilichamen tegen de infectie kunnen worden gemaakt. De antistof die door de myelomacellen wordt gemaakt, helpt niet om infecties te bestrijden. Dat komt omdat de myelomacellen gewoon veel kopieën van dezelfde plasmacel zijn – die allemaal kopieën van dezelfde exacte (of monoklonale) antistof maken.

Nierproblemen

Myelomacellen maken een antistof die schadelijk kan zijn voor de nieren, wat kan leiden tot nierschade en zelfs nierfalen.

Andere plasmacelaandoeningen

Monoklonale gammopathie

Een monoklonale gammopathie ontstaat wanneer plasmacellen te veel kopieën van hetzelfde antilichaam maken. Het wordt meestal gevonden bij een routine-bloedtest wanneer naar andere aandoeningen wordt gezocht. Hoewel mensen met multipel myeloom een monoklonale gammopathie hebben, heeft niet iedereen met monoklonale gammopathie multipel myeloom. Het kan ook bij andere ziekten voorkomen, zoals Waldenstrom macroglobulinemia en sommige lymfomen. Het kan ook voorkomen bij een aandoening die bekend staat als monoklonale gammopathie van onbepaalde betekenis (MGUS), die geen problemen veroorzaakt zoals multipel myeloom dat doet. Sommige mensen met MGUS zullen echter uiteindelijk multipel myeloom of andere ziekten ontwikkelen.

Monoklonale gammopathie van onbepaalde betekenis

Bij monoklonale gammopathie van onbepaalde betekenis (MGUS) maken abnormale plasmacellen veel kopieën van hetzelfde antilichaam (een monoklonaal eiwit genoemd). Deze plasmacellen vormen echter geen echte tumor of massa en veroorzaken geen van de problemen die bij multipel myeloom worden gezien. MGUS heeft meestal geen invloed op de gezondheid van een persoon. Het veroorzaakt geen zwakke botten, hoge calciumniveaus, nierproblemen of lage bloedwaarden. Het wordt meestal gevonden wanneer bij een routine-bloedonderzoek een hoog eiwitgehalte in het bloed wordt gevonden en verder onderzoek uitwijst dat het eiwit een monoklonaal antilichaam is. Bij MGUS kan het aantal plasmacellen verhoogd zijn, maar ze maken nog steeds minder dan 10% uit van de cellen in het beenmerg.

MGUS wordt niet beschouwd als kanker, maar het wordt soms pre-maligne genoemd omdat sommige mensen met MGUS uiteindelijk kanker zullen ontwikkelen zoals multipel myeloom, lymfoom, of amyloïdose. Elk jaar ontwikkelt ongeveer 1% van de mensen met MGUS een van deze ziekten. Het risico is hoger bij mensen bij wie de eiwitspiegels bijzonder hoog zijn. Patiënten met MGUS hoeven niet te worden behandeld, maar ze worden nauwlettend in de gaten gehouden om te zien of ze een ziekte krijgen die wel moet worden behandeld, zoals multipel myeloom.

Solitaire plasmacytomen

Een plasmacytoom is een soort abnormale plasmacelgroei die kankerverwekkend is. In plaats van vele tumoren op verschillende plaatsen zoals bij multipel myeloom, is er slechts één tumor, vandaar de naam solitair plasmacytoom.

Een solitair plasmacytoom ontwikkelt zich vaak in een bot. Wanneer een plasmacytoom in andere weefsels begint (zoals de longen of andere organen), wordt het een solitair extramedullair of extraosseus plasmacytoom genoemd. Solitaire plasmacytomen worden meestal behandeld met bestralingstherapie. Soms kan chirurgie worden toegepast. Zolang er later geen andere plasmacytomen worden gevonden, zijn de vooruitzichten voor de patiënt meestal uitstekend. Aangezien veel mensen met een solitair plasmacytoom echter een multipel myeloom zullen ontwikkelen, worden deze mensen nauwlettend in de gaten gehouden voor tekenen van deze ziekte.

Smolderend multipel myeloom (SMM)

Smolderend multipel myeloom (SMM) is een vroeg of asymptomatisch (geen symptomen) myeloom dat geen problemen veroorzaakt. Mensen met smoldering myeloom hebben enkele tekenen van multipel myeloom, zoals een van de volgende:

Een grote hoeveelheid plasmacellen in het beenmerg
Een hoog gehalte aan monoklonale immunoglobuline (monoklonaal eiwit) in het bloed
Een hoog gehalte aan lichte ketens (kleine eiwitsegmenten ook wel Bence Jones-eiwit genoemd) in de urine.

Maar ze hebben normale bloedwaarden, normale calciumspiegels, normale nierfunctie, geen bot- of orgaanschade en geen tekenen van amyloïdose.

Mensen met smeulend multipel myeloom hebben niet meteen behandeling nodig, omdat het vele maanden tot jaren kan duren voordat de ziekte actief (symptomatisch) myeloom wordt. Sommige mensen hebben een zeer langzame ziekte die nooit een actief myeloom wordt. SMM is een gebied waar actief onderzoek wordt verricht. Er zijn SMM met hoogrisico-kenmerken waardoor ze een grotere kans hebben om in actief myeloom te veranderen en er worden studies uitgevoerd om te zien of ze als “actief” myeloom moeten worden geclassificeerd of dat ze eerder met de behandeling moeten beginnen. Mensen met SMM worden ook nauwlettend in de gaten gehouden voor tekenen van myeloom.

Lichte keten amyloïdose

Lichte keten amyloïdose is ook een aandoening van abnormale plasmacelgroei, maar met lagere hoeveelheden abnormale plasmacellen in het beenmerg in vergelijking met multipel myeloom.

Monoklonale eiwitten (antilichamen) zijn opgebouwd uit samengevoegde eiwitketens – 2 korte lichte ketens en 2 langere zware ketens. Bij lichte keten amyloïdose maken abnormale plasmacellen te veel lichte ketens aan, die korter zijn en minder wegen dan de zware ketens. De lichte ketens hopen zich op in weefsels als een abnormaal eiwit dat amyloïd wordt genoemd.

De ophoping van amyloïd in bepaalde organen kan deze organen vergroten en de werking ervan aantasten. Als amyloïd zich bijvoorbeeld ophoopt in het hart, kan dat een onregelmatige hartslag veroorzaken en ertoe leiden dat het hart groter en zwakker wordt. Een zwak hart kan leiden tot een aandoening die congestief hartfalen wordt genoemd, met symptomen als kortademigheid en zwelling in de benen. Amyloïd in de nieren kan ervoor zorgen dat de nieren slecht werken. Dit veroorzaakt in een vroeg stadium misschien geen klachten, maar de slechte nierfunctie kan wel worden vastgesteld bij bloedonderzoek. Als het erger wordt, kan het leiden tot nierfalen. Zie tekenen en symptomen van multipel myeloom.

Andere namen voor lichte keten amyloïdose zijn AL en primaire amyloïdose.

Lichteketenamyloïdose is slechts een van de ziekten waarbij amyloïd zich ophoopt en problemen veroorzaakt. Amyloïdose kan ook worden veroorzaakt door een genetische (erfelijke) ziekte die familiaire amyloïdose wordt genoemd. Langdurige (chronische) infectie en/of ontsteking kan ook amyloïdose veroorzaken. Dit staat bekend als secundaire of AA amyloïdose. Deze andere vormen van amyloïdose worden hier niet behandeld.

Waldenstrom macroglobulinemia (WM)

De kankercellen bij mensen met WM lijken op die van multipel myeloom en non-Hodgkin lymfoom (NHL). Multiple myeloom wordt beschouwd als een kanker van plasmacellen, en non-Hodgkin-lymfoom als een kanker van lymfocyten. WM-cellen hebben kenmerken van zowel plasmacellen als lymfocyten.

WM-cellen maken grote hoeveelheden van een bepaald type antilichaam (immunoglobuline M, of IgM), dat bekend staat als een macroglobuline. Elk antilichaam (eiwit) dat door de WM-cellen wordt gemaakt is hetzelfde, en wordt daarom een monoklonaal eiwit genoemd, of gewoon een M-eiwit. De ophoping van dit M-proteïne in het lichaam kan leiden tot veel van de symptomen van WM, waaronder overmatige bloedingen, problemen met het gezichtsvermogen en problemen met het zenuwstelsel. Hoewel WM een monoklonale gammopathie heeft en soms wordt gegroepeerd onder andere plasmacelaandoeningen, wordt het beschouwd als een soort NHL. Een andere naam voor WM is lymfoplasmacytair lymfoom. De behandeling van WM omvat geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van multipel myeloom en NHL.

Voor meer details, zie Waldenstrom Macroglobulinemia.