Wie was Pontius Pilatus?

Pontius Pilatus was de Romeinse prefect (gouverneur) van Judea rond 26-37 na Christus en is het meest bekend als voorzitter van het proces tegen Jezus, zoals beschreven in de Bijbel.

“In de christelijke traditie wordt Pontius Pilatus voor altijd geassocieerd met één gebeurtenis,” schreef Warren Carter, een professor in het Nieuwe Testament aan de Brite Divinity School in Fort Worth, Texas, in zijn boek “Pontius Pilate: Portraits of a Roman Governor” (Liturgical Press, 2003). Pilatus “gebruikte zijn macht op leven en dood als gouverneur om Jezus van Nazareth te executeren in Jeruzalem rond het jaar 30.”

Ondanks zijn bijbelse roem is er weinig bekend over Pilatus. Slechts een klein aantal historische verslagen en artefacten die dateren uit de buurt van zijn leven zijn bewaard gebleven.

“Met deze beperkte informatie kunnen we geen biografie van Pilatus schrijven, niet in zijn hoofd kruipen, niet begrijpen hoe hij in elkaar zat,” schreef Carter. “We hebben eenvoudigweg geen basisinformatie over hem, laat staan iets dat ons in staat zou stellen zijn psychologische opbouw en werking te begrijpen.”

Eeuwen na het leven van Pilatus ontwikkelden sommige christenen een positief beeld van de prefect, waarbij een paar kerken hem zelfs als heilige erkenden. Maar de overgeleverde geschriften uit de eerste eeuw vertellen over een prefect die bereid was ongewapende demonstranten met dodelijk geweld te lijf te gaan en die een bloedbad leidde dat zo erg was dat hij naar Rome werd teruggeroepen.

Historische verslagen

De overgeleverde geschriften zeggen bijna niets over het leven van Pilatus voordat hij prefect van Judea werd of nadat hij naar Rome werd teruggeroepen.

“Op basis van informatie over andere gouverneurs en over hoe het Romeinse keizerlijke systeem de controle handhaafde, kunnen we redelijkerwijs raden dat Pilatus waarschijnlijk een soort militaire carrière had waarin hij zich hoogstwaarschijnlijk op een of andere manier onderscheidde als officier,” schreef Carter. “We kunnen er ook vrij zeker van zijn dat hij tot de bovenlaag van de Romeinse samenleving behoorde, dat zijn familie rijk was.”

Het Boek Matteüs beweert dat de vrouw van Pilatus een droom had over Jezus. “Terwijl Pilatus op de stoel van de rechter zat, stuurde zijn vrouw hem deze boodschap: ‘Heb niets te maken met die onschuldige man, want ik heb vandaag in een droom veel geleden vanwege hem.'” Matteüs 27:19.

De oude schrijvers Philo (20 v.Chr.-A.D. 50) en Josephus (A.D. 37-100) beschreven beiden incidenten waarbij Pilatus de Joden beledigde. Philo schreef dat Pilatus aan keizer Tiberius gewijde schilden had laten opstellen in het paleis van Herodes, in Jeruzalem. De inwoners van Jeruzalem namen hier aanstoot aan, hoewel historici niet helemaal zeker zijn waarom. Oude Joodse gebruiken staan niet toe dat menselijke afbeeldingen worden vereerd of op grote schaal worden getoond en het is mogelijk dat het prominent tonen van de naam van de keizer werd gezien als een schending van religieuze gebruiken.

Philo beweert dat de inwoners van Jeruzalem protesteerden tegen het tonen van de schilden en brieven stuurden naar de Romeinse keizer Tiberius met het verzoek om de schilden te verwijderen. Tiberius schreef aan Pilatus een brief waarin hij zijn beslissing om de schilden te tonen afkeurde en beval dat ze verwijderd zouden worden. Philo schreef dat Pilatus bang was dat het volk Tiberius zou vertellen over “de omkoperijen, de beledigingen, de berovingen, de wandaden en baldadige verwondingen, de executies zonder proces die voortdurend werden herhaald, de onophoudelijke en uiterst wrede wreedheden” die Pilatus zou hebben begaan. Ondanks zijn angst haalde Pilatus de schilden niet weg, en het is niet bekend of het volk Tiberius op de hoogte bracht van Pilatus’ vermeende wandaden (vertaling door de Engelse classicus F. H. Colson).

Josephus vertelde over een ander, ernstiger incident waarbij in Jeruzalem vlaggen werden getoond met de naam en mogelijk de beeltenis van Tiberius.

In Josephus’ boek “De Joodse Oorlog,” schreef de oude geschiedschrijver dat het tonen van de vlag “grote opwinding veroorzaakte onder de Joden; want zij die in de buurt waren, waren verbaasd over de aanblik, die betekende dat hun wetten met voeten waren getreden – zij staan niet toe dat er een afbeelding in de stad wordt opgericht – en de woedende stadsmenigte werd vergezeld door een enorme toevloed van mensen uit het land” (vertaling door de Engelse classicus G.A. Williamson).

Het volk vroeg om de vlaggen neer te halen. Toen Pilatus weigerde, gingen de mensen naar zijn huis en bleven vijf dagen lang buiten staan, met het gezicht naar de grond (vertaling door Williamson).

Pilatus liet soldaten de demonstranten omsingelen en dreigde hen te doden als ze de vlaggen niet zouden accepteren. “Hierop vielen de Joden, als bij overeenkomst, in een groep op de grond en bogen hun nek, roepend dat zij bereid waren gedood te worden in plaats van de wet te overtreden,” schreef Josephus (vertaling door Williamson).

Josephus beweerde ook dat Pilatus geld uit een heilige schatkist gebruikte om een aquaduct te bouwen, iets wat de Joodse opinie tegen hem nog woedender maakte. Dit maakte het volk woedend en zij gingen naar het tribunaal en schreeuwden tegen Pilatus, schreef Josephus (vertaling door Williamson). Pilatus liet zijn soldaten veel van de demonstranten doodknuppelen, en “het lot van hen die omkwamen deed de menigte zwijgen van ontzetting”, schreef Josephus.

In zijn boek “Oudheden van de Joden” beweert Josephus dat Pilatus een groep Samaritanen (een groep die binnen Israël woont) afslachtte die probeerden de berg Gerizim te beklimmen om te zoeken naar vaten die door Mozes begraven waren. Kort na dit incident werd Pilatus in Judea vervangen door een man genaamd Marcellus en teruggestuurd naar Rome. Wat er na zijn terugkeer in Rome met hem is gebeurd, is niet bekend.

Artefacten

Er zijn geen afbeeldingen van Pilatus bekend, maar onderzoekers hebben wel een paar artefacten ontdekt die met hem in verband worden gebracht. Daaronder zijn bronzen munten die tussen 29 en 32 na Christus in Judea zijn geslagen. De munten hebben aan de ene kant heidense vaten en aan de andere kant ontwerpen die in het oude Jodendom werden gebruikt.

“Het feit dat op één zijde van elke munt altijd een zuiver Joods ontwerp staat, kan erop wijzen dat Pilatus opzettelijk zowel Joodse als Romeinse symbolen afbeeldde in een poging om de poging van Herodes I en zijn opvolgers om Judea verder in het Rijk te integreren, voort te zetten,” schreef Helen Bond, hoofd van de School of Divinity aan de Universiteit van Edinburgh, Schotland, in haar boek “Pontius Pilate in History and Interpretation” (Cambridge University Press, 1998).

Een ander artefact dat in verband wordt gebracht met Pilatus is een inscriptie die in 1961 werd ontdekt in een Romeins theater op de plaats van Caesarea. De inscriptie geeft de naam van Pilatus en vermeldt dat hij prefect van Judea is. Ook staat er de naam van keizer Tiberius op. Van de inscriptie is verder weinig overgebleven.

Een meer onzeker artefact is een koperen vingerring met de inscriptie “van Pilatus”, die werd gevonden in Herodium, een paleis gebouwd voor koning Herodes. De ring werd ontdekt tijdens opgravingen die plaatsvonden tussen 1968 en 1969. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat Pilatus zelf een eenvoudige vingerring van koper droeg, is het mogelijk dat de ring toebehoort aan iemand die een band had met de prefect en besloot zijn achternaam te gebruiken.

Het proces tegen Jezus

Virtueel alles wat bekend is over de rol van Pilatus in het proces tegen Jezus komt uit de Bijbel. Een passage in Josephus’ “Antiquities of the Jews” vermeldt Jezus. Maar veel historici geloven dat de passage niet door Josephus zelf is geschreven, maar later is toegevoegd door een scribent die het boek van de historicus overschreef.

De evangelies van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes geven verschillende verslagen van het proces, maar alle vier zijn zij het er over eens dat Pilatus aarzelde om Jezus te executeren, omdat hij van mening was dat de beklaagde geen overtreding had begaan die kruisiging rechtvaardigde. De vier evangeliën beweren allemaal dat een menigte, waaronder de opperpriesters, Pilatus aanmoedigde om Jezus schuldig te bevinden en hem te kruisigen.

In het evangelie van Matteüs staat dat toen Pilatus er niet in slaagde de menigte ervan te overtuigen dat Jezus onschuldig was, de prefect “water nam en voor de menigte zijn handen wies. ‘Ik ben onschuldig aan het bloed van deze man,’ zei hij. Het is uw verantwoordelijkheid!”” Matteüs 27:24.

De vier evangeliën beweren allemaal dat Pilatus de menigte de keuze bood tussen het vrijlaten van Barabbas, een man die werd beschuldigd van het leiden van een gewelddadige opstand, of Jezus, en de menigte vroeg om Barabbas vrij te laten.

Het evangelie van Johannes beweert dat Jezus en Pilatus tijdens het proces een filosofisch debat voerden. “U zegt dat ik een koning ben. In feite is de reden dat ik geboren ben en op de wereld ben gekomen, dat ik van de waarheid getuig. Iedereen aan de kant van de waarheid luistert naar mij,” zei Jezus. En Pilatus vroeg: “Wat is waarheid?”