関東大震災時の朝鮮人虐殺とその後-虐殺の国家責任と民衆責任
Shōji Yamada 山田昭次
Tokio: Sōshisha 創史社, 2011
Reviewed by Jooeun Noh (PhD candidate, University of Tokyo; HYI Visiting Fellow)
1 września 1923 roku silne trzęsienie ziemi o sile 7,9 magnitudy nawiedziło obszar Kantō w Japonii, który obejmuje Tokio. Fałszywe pogłoski o „koreańskiej rewolcie” (chōsenjin sawagi) – na przykład, że koreańscy mieszkańcy Japonii zamierzają zatruć studnie lub że Koreańczycy mają przy sobie bomby (w rzeczywistości jabłka) – rozeszły się po Tokio, które było w stanie chaosu z powodu wielkiego trzęsienia ziemi. Doprowadziło to do nagłej fali zabójstw Koreańczyków w rejonie katastrofy – z powodu tych pogłosek z rąk grup mścicieli, policji i żołnierzy zginęło ponad 6 tys. Koreańczyków.
Historiografia wielkiego trzęsienia ziemi Kantō koncentrowała się głównie na zagadnieniach dotyczących odbudowy japońskiego społeczeństwa po katastrofie. Jednak od 1945 r. niektórzy zainichi koreańscy badacze w Japonii oraz kilku japońskich badaczy próbowało rzucić światło na inne aspekty trzęsienia ziemi, w tym na masakrę Koreańczyków w 1923 r. i jej celowe ukrywanie przez rząd japoński. Od czasu publikacji książki The Great Kantō Earthquake and Koreans (Kantōdaishinsai to Chōsenjin, Tokyo: Misuzu Shobō, 1963) autorstwa zainichi Tŏksang Kang i Pyŏngdong Kŭm w 40. rocznicę trzęsienia ziemi, kwestia ta zyskała znaczną uwagę zainichi i japońskich naukowców. Badania opublikowane w 80. rocznicę trzęsienia ziemi są godne uwagi, ponieważ trzech wielkich uczonych w tej dziedzinie – Tŏksang Kang, Shōichi Matsuo i Shōji Yamada – opublikowało w tym roku swoje książki. Recenzowana tu praca jest poprawionym i poszerzonym wydaniem książki Yamady z 2003 r.
W swojej książce Yamada nie zajmuje się faktami historycznymi dotyczącymi masakry w 1923 r. Ponieważ, jak wspomniał Yamada w wydaniu z 2003 r., celem tej książki jest rozpoczęcie rozmowy z Japończykami, którzy chcą rozwiązać kwestie odpowiedzialności kolonialnej, skupia się on na odpowiedzialności japońskiego rządu i narodu za masakrę. Wskazuje, że rząd japoński był odpowiedzialny za masakrę na dwa sposoby: po pierwsze, rząd nakłonił Japończyków do zabijania Koreańczyków poprzez rozpowszechnianie fałszywych pogłosek o Koreańczykach i mobilizację policji i żołnierzy w stanie wojennym; po drugie, ukrył nieprawdziwość pogłosek i uniknął odpowiedzialności po masakrze poprzez stłumienie i pobieżne zbadanie procesów karnych. Oferując cenne materiały historyczne, książka ta śledzi, jak te problemy odpowiedzialności rozwinęły się w japońskim społeczeństwie od czasu trzęsienia ziemi.
Szczególnym przedmiotem zainteresowania książki jest kwestia odpowiedzialności Japończyków (minshū) za koreańską masakrę w czasie trzęsienia ziemi. Zgodnie z argumentacją Yamady, japońscy minshū są odpowiedzialni za udział w masakrze i niewezwanie rządu japońskiego do przeprowadzenia śledztwa w 1923 roku i później. Jednym z powodów, dla których Yamada opublikował to poprawione i rozszerzone wydanie w 2011 roku, był ruch pod nazwą „Kantōdaisinsai Chōsenjin Gyakusatsu no Kokka Sekinin o Tō Kai”, zapoczątkowany w 2010 roku przez zainichi Koreańczyków i Japończyków, którzy domagali się, aby rząd wziął odpowiedzialność za masakrę Koreańczyków po trzęsieniu ziemi. Yamada przekonuje, że japońskie minshū są odpowiedzialne za opóźnianie tego ruchu, dlatego w tytule poprawionego wydania umieścił „Pokłosie”.
Wielu młodych Japończyków nie uważa dziś, że za problemy stworzone przez japoński kolonializm przed 1945 rokiem są odpowiedzialni i nie interesują się tymi kwestiami, w tym masakrą z 1923 roku. Podobnie koreańska młodzież również zapomina o historii okresu kolonialnego, a część z nich nie interesuje się tymi kwestiami. Brak zainteresowania młodych pokoleń w obu krajach tymi problemami historycznymi jest głośnym oskarżeniem zarówno Japończyków, jak i Koreańczyków: mianowicie za tę rażącą przepaść w świadomości historycznej między starym pokoleniem, które ucierpiało podczas kolonizacji, a nowym pokoleniem, które nie ma żadnych doświadczeń z kolonializmem.