kanion

KANION TO GŁĘBOKIE, WĄSKIE PRZEJŚCIE WYCIĘTE PRZEZ POWIERZCHNIĘ ZIEMI ze stromymi klifami po obu stronach. Czasami nazywany wąwozem lub jarem, kaniony są często tworzone w regionach górskich, jałowych lub pół-jałowych, gdzie erozja łęgowa jest znacznie większa niż erozja spowodowana ogólnym wietrzeniem. Ich wielkość waha się od arroyo, czyli rowu, do WIELKIEGO KANIONU, o głębokości ponad mili. Kaniony można znaleźć na całym świecie, na dnie oceanu, a nawet na innych planetach. Uważa się, że słowo kanion pochodzi od hiszpańskiego canon, które oznacza „rurę” (od łacińskiego canna – trzcina). Korzeń ten jest opisowo dokładny, ponieważ kaniony często mają kształt rury, wyrzeźbionej przez stały przepływ wody między otaczającymi je ścianami.

Kaniony są formowane i pogłębiane przez erozję z poruszającej się wody i mogą być poszerzane przez osuwiska. Wiele kanionów zostało wyrzeźbionych z Ziemi przez potężne lodowce, niektóre o grubości ponad mili, które potrzebowały milionów lat, by wyciąć sobie drogę przez litą skałę. Ponieważ powierzchnia Ziemi została ukształtowana przez klimat w ciągu eonów, nastąpiły cykle zlodowaceń, po których nastąpiła odwilż, a wiele terenów, które dziś są pustyniami, w pewnym momencie znajdowały się pod wodą, zanurzone pod pradawnymi morzami.

Te starożytne morza zdeponowały osady, które osadziły się w warstwach, a nigdzie te warstwy nie są bardziej widoczne niż na ścianach kanionu. Gdy śniegi topnieją i zbierają się w rzekach, siła wody powoli rzeźbi kanały przez te warstwy, odsłaniając historię ziemi w sedymentacyjnym przekroju Ziemi. Te odsłonięte warstwy stanowią doskonałe żywe laboratorium dla naukowców do badania zmian geologicznych w skorupie ziemskiej. Na przykład na brzegu Wielkiego Kanionu Ziemia ma miejscami tylko 250 milionów lat, natomiast na dnie kanionu najstarsze warstwy mają do 1200 milionów lat.

Jak rzeki erodują w głąb dna kanionu, stają się zakorzenione i nie mogą łatwo zmienić swojego biegu, przez co pogłębiają się dalej i szybciej. Rzeki te stają się coraz głębsze, a ściany kanionu coraz wyższe. Wielki Kanion przecina skorupę ziemską na długości 217 mil (347 km) od początku do końca. Jego średnia szerokość wynosi 10 mil (16 km), a w niektórych miejscach prawie 20 mil (32 km), a głębokość ponad 1 mil (1,6 km). Rzeka Snake i jej Kanion Hells to kolejny przykład zasypania przez rzekę; choć takie kaniony są potężne, nie są największymi na Ziemi. Ten zaszczyt przypada kanionom, które tworzą się na dnie oceanu, zwanym kanionami podmorskimi.

Podmorskie kaniony, ukształtowane przez te same siły, co kaniony na poziomie morza, karłowacieją pod względem wielkości w stosunku do Wielkiego Kanionu. Siła rzek wpadających do oceanu, masywne podwodne osuwiska i spływy błotne łączą się w celu wyrzeźbienia podmorskich kanionów. Jeden z największych z tych kanionów, Wielki Kanion Bahama lub Rów, mierzy 14 000 stóp (4575 m) od krawędzi do podłogi; to dwa razy głębiej niż Wielki Kanion.

Jak imponujące są te liczby, największe kaniony w Układzie Słonecznym nie znajdują się na Ziemi. Na planecie Mars, system kanionów Valles Marineris rozciąga się na ponad 2500 mil (4000 km) od końca do końca – mniej więcej tyle, ile wynosi odległość z Nowego Jorku do San Francisco – i ma głębokość do 6,25 mil (10 km). Naukowcy są zainteresowani kanionami na Marsie, ponieważ mogą one wskazywać na obecność wody w pewnym okresie w historii planety, a obecność wody na Marsie – potwierdzona przez robotyczno-lądowniczą misję NASA z 2004 roku na Czerwoną Planetę – wskazuje na możliwą obecność życia.

Kaniony są ważne z wielu powodów. Ich uderzające piękno oraz różnorodna flora i fauna, które tam kwitną, wzbogacają krajobraz i życie ludzi, którzy ich doświadczają. Mogą one dostarczyć informacji o zmianach klimatu w przeszłości i pomóc w przewidywaniu zmian klimatu w przyszłości. Są one również ważne dla archeologów ze względu na dzieła sztuki i skamieniałości znalezione na ścianach kanionów, a domy na klifach zbudowane w stromych ścianach niektórych kanionów mogą nas uczyć o starożytnych kulturach.