Maghreb

Zatoka Algierska (widok od strony zachodniej).

Marrakesz, widok na Atlas.

Port Essaouira w Maroku

Maghreb (المغرب العربي al-.Maġrib al-ʿArabī; Maghrib (lub rzadziej Moghreb), co w języku arabskim oznacza „miejsce osadzenia” lub „zachód”, to region Afryki na północ od Sahary i na zachód od Nilu, a konkretnie na obszarze gór Atlas. Geopolitycznie obszar ten obejmuje Saharę Zachodnią, Maroko, Algierię, Tunezję, Libię i czasami Mauretanię (która często jest umieszczana w Afryce Zachodniej) – mówiąc prościej, państwa członkowskie Arabskiej Unii Maghrebu plus Sahara Zachodnia. Mieszkaniec lub rzecz z Maghrebu jest nazywany Maghrebianinem lub Maghrebi.

Etymologia

Słowo maghreb jest arabskim terminem dosłownie oznaczającym „miejsce zachodu (słońca)”, a więc „Zachód”. Wywodzi się od rdzenia ghuroob, oznaczającego „ustawiać” lub „być ukrytym”. Jest również używany w sposób podobny do metaforycznego użycia „być zaćmionym”, który jest używany w języku angielskim.

W języku arabskim, ale nie w języku angielskim, Al Maghreb powszechnie odnosi się do Maroka: pełna arabska nazwa Maroka (Al Mamlakah al Maghribīyah) tłumaczy się na „zachodnie królestwo”. Historycznie, Maroko nazywało się Al Maghreb al Aqşá („the Far West”). Angielska nazwa pochodzi od Marruecos, wczesnej hiszpańskiej wymowy dla Marrakeszu.

Kultura i korzenie

Maghrebczycy są mieszanego pochodzenia. Są głównie pochodzenia berberyjskiego i/lub arabskiego; powstała w ten sposób mieszanka jest czasami (szczególnie w Mauretanii) określana jako mauretańska. Handel transsaharyjski przyniósł wielu mieszkańców Afryki Zachodniej, których średni udział w populacji wzrasta w miarę posuwania się na południe. W miastach północnego wybrzeża, odwrotnie, kilka fal imigrantów europejskich miało wpływ na populację – zwłaszcza Moriscos, hiszpańscy muzułmanie, którzy uciekli przed rekonkwistą, Turcy, którzy przybyli z Imperium Osmańskiego, Francuzi, Włosi, Hiszpanie i inni schwytani przez korsarzy. Społeczności żydowskie były historycznie obecne w starszych miastach i wniosły wkład do szerszej puli genów poprzez konwersję. W Algierii, zwłaszcza w okresie kolonizacji francuskiej, wyemigrowała duża mniejszość europejska, „pied noirs”; przeważająca większość z nich wyjechała zaraz po uzyskaniu niepodległości.

Języki berberyjskie są prawie wyłącznie używane w Maghrebie, a pierwotnie były używane na całym jego obszarze. Arabskie dialekty Maghrebu mają wiele wspólnych cech (jak pierwsza osoba liczby pojedynczej z n-), które odróżniają je od dialektów Bliskiego Wschodu i większości Egiptu. Maghreb tradycyjnie używał zachodniej odmiany alfabetu arabskiego, wyróżniającej się umieszczeniem kropki pod fa i pojedynczej nad qaf; od końca XX wieku alfabet ten wyszedł z użycia.

Maghreb w dużej mierze dzieli wspólną tradycję kulinarną; rzeczywiście, został żartobliwie zdefiniowany przez Habiba Bourguibę jako część Afryki Północnej, gdzie kuskus jest podstawowym pożywieniem.

Region jest prawie całkowicie muzułmański w religii, zgodnie z sunnicką szkołą Maliki, chociaż małe społeczności Ibadi pozostają w niektórych obszarach. Silna tradycja czczenia marabutów i grobów świętych jest obecna w całym regionie, wciąż upamiętniana przez mnożenie „Sidi” na każdej mapie regionu, choć tradycja ta znacznie się zmniejszyła w XX wieku. Sieć zaouias tradycyjnie pomagała w rozpowszechnianiu podstawowych umiejętności czytania i pisania oraz wiedzy o islamie w regionach wiejskich.

Tradycyjna architektura miejska regionu jest egzemplifikowana przez liczne casbahs, stare miasta z bielonymi ścianami, wąskimi uliczkami, wielopiętrowymi mieszkaniami zbudowanymi z kamienia, drewna i błota.

Historia

Od końca epoki lodowcowej, kiedy pustynia Sahara wyschła, kontakt między Maghrebem a Afryką Subsaharyjską był bardzo ograniczony przez trudności w pokonaniu pustyni. Tak było do czasów ekspansji arabskiej i rozprzestrzeniania się islamu; nawet wtedy handel transsaharyjski ograniczał się do kosztownych (ale często zyskownych) wypraw karawanowych, handlujących takimi towarami jak sól, złoto, kość słoniowa i niewolnicy.

Początkowo Maghreb zamieszkiwali „kaukascy” Cro-Magnoidzi (Iberomaurusianie) na północy i „czarne” ludy na Saharze. Później, ok. 8000 r. p.n.e., przybyli ze wschodu „kaukascy” użytkownicy północnych języków afroazjatyckich, takich jak berberyjski, co najmniej od czasów kultury kapskiej.

Wiele portów wzdłuż wybrzeża Maghrebu zajmowali Fenicjanie, a zwłaszcza Kartagińczycy; po klęsce Kartaginy wiele z tych portów w naturalny sposób przeszło w ręce Rzymu, który ostatecznie opanował cały Maghreb na północ od gór Atlas, poza niektórymi najbardziej górzystymi regionami, jak marokański Rif.

Arabowie dotarli do Maghrebu we wczesnych czasach Umajjadów, ale ich kontrola nad nim była dość słaba, a różne islamskie „herezje”, takie jak Ibadyci i szyici, przyjęte przez niektórych Berberów, szybko zrzuciły kontrolę kalifa w imię swoich interpretacji islamu. Język arabski upowszechnił się dopiero później, w wyniku inwazji Banu Hilal (rozpętanej, jak na ironię, przez berberyjskich Fatymidów, w ramach kary za porażkę ich klientów zirydów) w 1100 roku. Przez cały ten okres Maghreb wahał się między okazjonalną jednością (jak pod rządami Almohadów i krótko pod rządami Hafsydów) a bardziej powszechnym podziałem na trzy państwa odpowiadające współczesnemu Maroku, zachodniej Algierii oraz wschodniej Algierii i Tunezji.

Po średniowieczu obszar na wschód od Maroka był luźno kontrolowany przez Imperium Osmańskie. Po XIX w. został skolonizowany przez Francję, Hiszpanię, a później Włochy.

Dzisiaj we Francji mieszka ponad dwa i pół miliona Maghrebinów, głównie z Algierii, a także wielu Francuzów pochodzenia maghrebińskiego.

Klienci maghrybijscy w historii Żydów

W X w., gdy środowisko społeczne i polityczne w Bagdadzie stawało się coraz bardziej wrogie Żydom, wielu tamtejszych żydowskich kupców wyjechało do Maghrebu, w szczególności do Tunezji. W ciągu następnych dwóch (trzech?) stuleci, charakterystyczna grupa społeczna kupców w całym świecie śródziemnomorskim stała się znana jako Maghribis, przekazując tę identyfikację z ojca na syna.

Źródło: Avner Greif, ” Contract Enforceability and Economic Institutions in Early Trade: The Maghribi Traders' Coalition”, American Economic Review 82: 128 ( 1994).

Współczesne terytoria Maghrebu

• Algieria
• Ceuta (miasto w Hiszpanii)
• Libia
• Mauretania
• Melilla (miasto w Hiszpanii)
• Maroko
• Tunezja
• Sahara Zachodnia

Średniowieczne regiony Maghrebu

• Ifriqiya
• Djerid
• Sus/ Sousse
• Zab
• Hodna
• Rif
• Maghreb al-Awsat (Maghreb Środkowy)
• Maroko (Maghreb al-Aqsa)
• Tamesna
• Trypolitania