Muzeum Narodowego Banku Belgii

Muzeum Narodowego Banku Belgii nie jest prawdopodobnie pierwszą rzeczą, która przychodzi Ci na myśl, gdy mówisz o muszlach. A jednak, oprócz dużej ilości monet i banknotów posiada ono również ładną kolekcję prymitywnych środków płatniczych. W ramach tej kategorii tradycyjnych pieniędzy, muszla kowry jest jednym z najbardziej znanych przedstawicieli.

Na długo przed naszą erą muszla kowry była znana jako instrument płatniczy oraz symbol bogactwa i władzy. To użycie monetarne trwało aż do XX wieku. Jeśli przyjrzymy się nieco bliżej tym muszlom, absolutnie nie jest zaskakujące, że odmiany takie jak cypraea moneta czy cypraea annulus były uwielbianymi środkami płatniczymi i ostatecznie stały się w niektórych przypadkach ogromną konkurencją dla metalowych walut. Wszystkie cechy pieniądza, tj. trwałość, poręczność lub wygoda, rozpoznawalność i podzielność są zawarte w tych małych muszelkach. W porównaniu z produktami spożywczymi czy piórami, które mogą paść ofiarą szkodników, muszle łatwo znoszą częste manipulacje. Są małe i bardzo łatwe w transporcie, a ich powabna forma i wygląd stanowią doskonałą ochronę przed fałszerstwem. Poza tym, liczenie nie zawsze było absolutnie konieczne. Jako że muszle niemal wszystkie miały ten sam kształt i rozmiar, ważenie często wystarczało do określenia wartości zapłaty.

Zgodnie z lokalnymi preferencjami i umowami, muszle brusznicy mogły być również pakowane lub łączone w większe jednostki. Na rynku bengalskim np. dużych płatności dokonywano w koszach pełnych krowich łusek, z których każdy zawierał ok. 12.000 łusek. Ze względu na swoją osobliwą formę tchórz był również uważany za symbol płodności, co czyniło go niezwykle popularnym wśród wielu ludów.

Tchórz, który jest rdzennym mieszkańcem ciepłych wód Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku, podróżował drogą lądową i morską i stopniowo rozprzestrzeniał się w swoim królestwie. Stała się najczęściej używanym środkiem płatniczym narodów handlowych Starego Świata. Tchórzofretka była akceptowana w dużej części Azji, Afryki, Oceanii i w niektórych rozproszonych miejscach w Europie. O tym użyciu pieniądza informują nas chińskie przedmioty z brązu, z których najstarsze datowane są na XIII wiek p.n.e. Tradycja ta pozostawiła swoje ślady również w pisanym języku chińskim. Uproszczone wizerunki kowry są częścią znaków słów o silnie ekonomicznym znaczeniu, jak np. pieniądze, moneta, kupować, wartość…

Zbieranie muszli kowry i handel nimi stały się prawdziwym przemysłem na Malediwach. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety byli w to zaangażowani i mieli swoje obowiązki. Kobiety tkały maty z liści drzew kokosowych, które kładły na powierzchni wody. Małe mięczaki pokrywały te maty, ale zanim można było je zebrać, maty pozostawiano na plażach do wyschnięcia. Po całkowitym wyschnięciu muszle były gotowe do rozpoczęcia swojego życia jako waluty.

Największa część tej malediwskiej produkcji była eksportowana przez lokalnych marynarzy do głównego centrum dystrybucji w Bengalu. Ważne pytanie: jaka była wartość tego towaru? Dominującą rolę odgrywało tu prawo popytu i podaży, jedno z podstawowych praw ekonomii. Na terenach oddalonych od centrów produkcyjnych i handlowych za kilka krowiaków można było kupić krowę, podczas gdy na samych Malediwach kilkaset tysięcy równało się złotemu dinarowi. Wzdłuż północno-wschodniego szlaku handlowego karawany arabskich kupców wprowadziły krowę w głąb Afryki, ale to Portugalczycy, Anglicy, Francuzi i Holendrzy wypromowali krowę jako walutę w transakcjach handlowych, np. w handlu niewolnikami, złotem i innymi towarami. Masowy import tchórzy wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki spowodował jednak kilka zakłóceń po obu stronach szlaku handlowego: podczas gdy Indie musiały radzić sobie z poważnymi niedoborami w XVII wieku, lokalne waluty afrykańskie straciły na wartości lub nawet całkowicie zniknęły na rzecz tchórzy. Krowianka odgrywała swoją rolę monetarną aż do XX wieku, ale świat finansów nie odwrócił się całkowicie od tej popularnej waluty. Pamięć o niej przechowywana jest m.in. na fasadzie Centralnego Banku Krajów Afryki Zachodniej w Bamako w Mali lub… w muzeach poświęconych pieniądzom.

Ingrid Van Damme
członek zespołu Muzeum

Wspomnienia