Narcyzm

Główny artykuł: Narcystyczne zaburzenie osobowości

EpidemiologiaEdit

W populacji ogólnej rozpowszechnienie w ciągu całego życia szacowane jest na 1%, a w populacjach klinicznych wynosi od 2% do 16%. Od 50% do 75% osób zdiagnozowanych to mężczyźni.

Patofizjologia klinicznaEdit

Dla wielu osób zastanawiające jest to, że narcyz często wykazuje najwyraźniej ogromne poczucie własnej wartości, a społecznie jawi się jako osoba bardzo pewna siebie, wiedząca, czego chce i całkowicie celowa. W rzeczywistości narcyz kamufluje w ten sposób swoją wewnętrzną pustkę, swój prawdziwy brak poczucia własnej wartości. We wczesnym dzieciństwie osoby te często spotykają się z obojętną lub umniejszającą postawą rodziców, co pozostawia w nich poczucie niepewności, które starają się zrekompensować za pomocą przesadnej, nierealistycznej i zawyżonej samooceny (Baumeister, 1996). Niektórzy klinicyści wyjaśniają osobowość narcystyczną na podstawie wczesnego deficytu emocjonalnego wytworzonego przez matkę lub ojca, który jest emocjonalnie zimny, obojętny lub ukrycie agresywny wobec swojego dziecka (Piñuel, 2007). Konsekwencją tego jest to, że osoby narcystyczne muszą nieustannie patrzeć w lustro innych, aby wiedzieć, kim są, a po odkryciu marnego obrazu siebie znajdują potrzebę ukrycia go i zatuszowania. Następnie w ramach rekompensaty rozwijają sztucznie zawyżony obraz aż do patologii. Inteligentni, zdrowi ludzie, którzy są świadomi podstępu, lub którzy są po prostu bardziej wartościowi lub zgrabniejsi od nich, stają się wtedy dla narcyza zagrożeniem dla tego sztucznego obrazu, którym narcyz podtrzymuje swoje poczucie własnej wartości, tak że jego zachowanie wobec nich jest manipulacyjne, a gdy manipulacja nie jest skuteczna – prześladowcze. Przypisuje się to również dzieciństwu z nadmiernym schlebianiem przez rodziców, którzy pustoszą swoją frustrację w ewentualnych talentach dziecka, więc wyrasta ono myśląc, że jest lepsze od innych. Obecnie jest to związane z czynnikami genetycznymi.

Podmioty narcystyczne mają bardzo wrażliwe poczucie własnej wartości, dlatego są bardzo wrażliwe na „oburzenie” krytyki lub frustracji; w związku z tym krytyka może stać się obsesją i sprawić, że poczują się zatopione i puste. Innym symptomem jest pogorszenie ich relacji społecznych w konsekwencji ich pretensjonalności i ciągłej potrzeby podziwu. Innym symptomem jest niezdolność do zaryzykowania czegokolwiek z powodu możliwości frustracji, która się z tym wiąże.

W sferze społecznej narcyzi są rozbitkami. Inni ludzie liczą się dla nich jedynie jako możliwe źródło gratyfikacji, zwracając obraz samych siebie, którego brak ich dręczy i którego pożądają nienasycenie. Z tego powodu zwykle wybierają zawody, które zapewniają im społeczną sławę, uznanie, a nawet rozgłos.

Interpretacja psychoanalitycznaEdit

Z freudowskiego punktu widzenia psychopatologii, strukturyzacja osobowości narcystycznej, implikuje zatrzymanie lub zafiksowanie rozwoju osoby do infantylnych etapów głębokiej gratyfikacji lub w regresji jednostki do tych okresów, za jej niezdolność do tolerowania i stawiania czoła wyzwaniom i niepowodzeniom, jakie nakłada na nią dojrzewanie i życie (por. André Green).

Cechy osobowości narcystycznejEdit

Osobowość narcystyczna charakteryzuje się wspaniałym wzorcem życia, który wyraża się w fantazjach lub sposobach zachowania, które sprawiają, że jednostka nie jest w stanie dostrzec drugiego człowieka. Spojrzenie narcyza na rzeczy jest wzorcem, któremu świat musi się podporządkować. Dla narcyzów świat kieruje się i musi być posłuszny ich własnym poglądom, które uważają za niepodważalne, nieomylne, samogenerujące się. Najbardziej oczywiste i zwyczajne rzeczy, jeśli zdarzają się narcyzowi, muszą być oglądane z podziwem, a on upaja się ich wyrażaniem. W narcyzie jest niewyczerpane pragnienie podziwu i adoracji. Ta potrzeba ubezwłasnowolnia go od możliwości spokojnej refleksji i pogodnej oceny rzeczywistości. Żyją bardziej zainteresowani swoją wydajnością, w sensie efektu teatralnego i zewnętrznego uznania dla ich działań, niż rzeczywistą skutecznością i użytecznością ich działań. Krótko mówiąc, ludzie narcystyczni, nawet jeśli posiadają wysoką inteligencję, jest ona przyćmiona przez tę wspaniałą wizję samych siebie i przez ich głód uznania. Uderzające jest to, jak wielu ludzi, którzy mogliby odnieść sukces, być produktywni i kreatywni, podporządkowuje swoje życie pochlebczej przeciętności. Kiedy narcyzi zajmują stanowiska władzy, otaczają się ludźmi, którzy z powodu własnej kondycji są od nich gorsi, i innymi, którzy będą się z nimi zalecać tylko dla swoich własnych, małostkowych interesów. Odurzeni mową własną nie są zdolni do refleksji i słuchania tego, co krzyczy na nich świat zewnętrzny.

Z drugiej strony osobowość narcystyczna sama w sobie jest formą przetrwania. Widzieliśmy w micie, jak Narcyz jest produktem strasznego czynu. Osobowość narcystyczna rodzi się z przemocy, ze straszliwej traumy, z rany zadanej jednostce we wczesnym stadium rozwoju lub wcześniej, kiedy tą raną jest matka i przekazuje ona dziecku swoją urazę, swój ból, swoją wściekłość i swój strach. Osoba, która doznała traumy, schroniła się we własnym wyobrażeniu o wielkości, które pozwala jej podnieść nadszarpniętą samoocenę i poczuć się trochę lepiej we własnej skórze. Jego nienasycony głód uznania jest zakorzeniony w podziwie i adoracji tych, którzy go otaczają.

Narcysta to osoba, która może odnieść duży sukces, jeśli chodzi o zewnętrzny blichtr. Nie ma wątpliwości co do realności swoich pomysłów, niezależnie od tego, czy są one genialne, czy nie. Widzimy więc, jak ludzie o przeciętnej inteligencji i niskiej kulturze wspinają się na zaskakująco wysokie stanowiska, dla nich myślenie nie istnieje. Nawet najbardziej mdłe idee wyrażane są w duchu mesjanistycznym, zakochują się w ideach innych i czynią je własnymi bez najmniejszej refleksji moralnej czy etycznej. Tym ostatnim udaje się skapitalizować hordę depresyjnych narcyzów, którzy naiwnie wierzą w prawdę głoszoną przez pseudo-nauczyciela. Będą za nim wiernie podążać, bez względu na to, jak bardzo się myli:

Na smutku śpię sam i jeden, smutek jest moim pokojem, a smutek moją walką, pies, który ani mnie nie opuszcza, ani nie milczy, zawsze do swego wiernego, lecz niecierpliwego pana.

Miguel Hernández pisze, portretując ten rodzaj osobowości narcyza depresyjnego, zawsze wiernego, naznaczonego pokonanym smutkiem, który szuka, bardziej chętnie niż z powodzeniem, kogoś, w kogo można wierzyć, kogoś, w kim można ufać, że jest lekarstwem na jego nieszczęścia. Narcyzm karmi się tymi melancholijnymi, pełnymi nadziei samotnościami. Symbioza jest zakończona połowicznym zaspokojeniem, z luką głodu i pragnienia, która nigdy nie jest wypełniona.

Zasób mitologii daje nam obraz do zrozumienia zachowania i mitu Narcyza jest rozstrzygający w strasznej frazie wyroczni: „Dziecko będzie miało długie życie, jeśli nigdy nie obserwuje siebie”. Tak więc to właśnie w nierefleksyjności postać ta może przetrwać. Jednak Narcyz, w ramach kary za swoją bezduszność, zostaje przemieniony w roślinę, która daje bardzo piękne kwiaty, o mdłym zapachu i pozbawione owoców. Mit mówi nam, że w tego typu osobie jest, pomimo jej wyglądu, coś, co bardzo brzydko pachnie.

Kryteria diagnostyczne narcystycznego zaburzenia osobowości (NPD)

W DSM-IV podzielono zaburzenia osobowości na trzy grupy na podstawie podobieństwa objawów. To grupowanie kategoryzuje narcystyczne zaburzenie osobowości w ramach klastra B, (dramatyczne, emocjonalne, lub błędne zaburzenia lub zaburzenia), zaburzeń osobowości. Te zaburzenia osobowości mają wspólne nadmierne poczucie własnej wartości. Tak więc zaburzenie osobowości typu borderline, histrioniczne zaburzenie osobowości i antyspołeczne zaburzenie osobowości są również zaliczane do tej grupy.

Jednakże ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i Behawioralnych, opublikowana przez WHO w Genewie w 1992 roku) uznaje Narcystyczne Zaburzenie Osobowości (NPD) za „zaburzenie osobowości, które nie pasuje do żadnego konkretnego podrozdziału” i przenosi je do kategorii znanej jako „Inne specyficzne zaburzenia osobowości”, która obejmuje również ekscentryczne, „niespokojne”, niedojrzałe, pasywno-agresywne i psychoneurotyczne zaburzenia osobowości.

NPT charakteryzuje się wszechobecnym wzorcem wielkości (w fantazji lub zachowaniu), potrzebą podziwu i brakiem empatii, z początkiem we wczesnej dorosłości i obecne w różnych kontekstach, wskazane przez pięć (lub więcej) z następujących:

Ma wygórowane poczucie własnej ważności
Jest pochłonięty fantazjami o nieograniczonym sukcesie, władzy, błyskotliwości, pięknie lub idealnej miłości
Uważa, że jest wyjątkowy i niepowtarzalny: może być zrozumiany tylko przez innych wyjątkowych ludzi lub ludzi o wysokim statusie osobistym lub instytucjonalnym i powinien być z nimi kojarzony.
Wymaga nadmiernego podziwu (jest to symptom wskazujący na niską samoocenę i wielką troskę o to, czy dobrze wykonują swoją pracę i jak są postrzegani przez innych).
Ma przesadne i niesprawiedliwe poczucie własnych uprawnień. Uważa, że wszystko im się należy. Ma poczucie „statusu” z nieuzasadnionymi oczekiwaniami szczególnie korzystnego traktowania lub automatycznej akceptacji jego życzeń.
W swoich relacjach interpersonalnych jest wykorzystywany. Wykorzystuje innych, aby osiągnąć własne cele (oczekuje, że dostanie wszystko, czego chce, niezależnie od tego, co to oznacza dla innych, i może zakładać, że inni są całkowicie zainteresowani jego dobrem).
Brak mu empatii i niechętnie rozpoznaje lub identyfikuje potrzeby i uczucia innych.
Często jest zazdrosny o innych lub wierzy, że inni są o niego zazdrośni (może nie doceniać ludzi, którzy otrzymali gratulacje, myśląc, że bardziej na nie zasługują).
Wykazuje aroganckie i wyniosłe lub przesadne postawy i zachowania.

Wyatt i Hare, 1997 stan:

Klinicznie rzecz ujmując, każda społecznie dysfunkcyjna osoba, która czuje się uprawniona do wykorzystywania swojej władzy do kontrolowania innych, przez których czuje się zagrożona, lub która żyje pretensjonalną fantazją, a nie w rzeczywistości, i która konsekwentnie postrzega siebie jako lepszą od swoich rówieśników i tęskni do bycia uznaną za taką, kwalifikuje się do tzw. narcystycznego zaburzenia osobowości.

Ze swojej strony Roy Baumeister (1996) w swoich badaniach nad przemocą psychiczną ustalił, że u podstaw większości agresji psychicznej znajdują się, systematycznie, osoby prezentujące cechy osobowości narcystycznej.

Teorie narcystycznego zaburzenia osobowości i wstyduEdit

Zasugerowano, że narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) może być związane z mechanizmami obronnymi danej osoby w obliczu wstydu.

Gabbard sugeruje, że NPD może prezentować dwa podtypy. Zwrócił uwagę na typ „zapominalski”, (oblivious) z zachowaniem charakteryzującym się wielkością, arogancją i niezmiennością w obliczu krytyki ze strony innych, jak również uczuć innych. Ponadto wyróżnił podtyp „hiperwrażliwy”, jako wrażliwy, nadwrażliwy i zakłopotany. Zasugerował, że podmioty typu mimowolnego prezentują duże, potężne i okazałe ego, które czeka na podziw, zazdrość i uznanie, co stanowi antytezę do osłabionego, uwewnętrznionego ego, które ukrywa się w ogólnym stanie wstydu, przed którym podmiot chce się bronić. Natomiast w podtypie hiperwrażliwym podmiot, zamiast bronić się przed poczuciem dewaluacji, popada w obsesję na jego punkcie, neutralizując to uczucie poprzez postrzeganie innych jako niesprawiedliwych krzywdzicieli.

Jeffrey Young, który ukuł termin terapii schematów (w ramach racjonalnej terapii emocjonalno-behawioralnej), techniki pierwotnie opracowanej przez Aarona T. Becka (1979), również odnosi wstyd do NPT. Postrzega on tzw. schemat wadliwy jako schemat podstawowy w NPT, bliski schematom deprywacji emocjonalnej i uprawnienia (Entitlement). Uszkodzony schemat jest kompensowany przez trzy tryby schematu (strategie emulacji):

Surrender: Wybiera on krytycznych lub znaczących towarzyszy. To stawia go w gorszej pozycji.
Unikanie: Unika dzielenia „wstydliwych” myśli i uczuć z towarzyszami lub znaczącymi innymi z obawy przed odrzuceniem.
Nadmierna kompensacja: Zachowuje się w krytyczny lub lepszy sposób wobec innych. Stara się przezwyciężyć to poprzez perfekcjonizm.

Należy zauważyć, że osoba z tym schematem może nie stosować wszystkich trzech schematów.