Zachowania, związane ze zdrowiem

Zachowania zdrowotne są jednym z najważniejszych elementów wpływających na zdrowie i dobre samopoczucie ludzi. Jego znaczenie wzrosło, gdy warunki sanitarne uległy poprawie i medycyna poszła do przodu. Choroby, które kiedyś były nieuleczalne lub śmiertelne, mogą być teraz zapobiegane lub skutecznie leczone, a zachowania związane ze zdrowiem stały się ważnym elementem zdrowia publicznego. Poprawa zachowań związanych ze zdrowiem jest zatem kluczowa dla działań w zakresie zdrowia publicznego.

Faktory behawioralne odgrywają rolę w każdej z dwunastu głównych przyczyn śmierci, w tym w chorobach przewlekłych, takich jak choroby serca, rak i udar, które są głównymi przyczynami zgonów w Stanach Zjednoczonych i innych krajach rozwiniętych. Najczęstsze behawioralne czynniki przyczyniające się do śmiertelności, czyli zgonów, w 1990 roku obejmowały używanie alkoholu, tytoniu, broni palnej i pojazdów mechanicznych; wzorce diety i aktywności; zachowania seksualne; oraz nielegalne używanie narkotyków. Uważa się, że zachowania takie jak te przyczyniają się do prawie połowy zgonów w Stanach Zjednoczonych, a według J. McGinnisa i W. Foege’a (1993) były one odpowiedzialne za prawie 1 milion zgonów w Stanach Zjednoczonych w samym tylko roku 1992. Koszty społeczne i ekonomiczne związane z tymi zachowaniami mogą być w znacznym stopniu zredukowane poprzez zmiany w zachowaniach jednostek.

W ostatnich dwóch dekadach XX wieku wzrosło zainteresowanie zapobieganiem niepełnosprawności i zgonom poprzez zmiany w zachowaniach zdrowotnych, szczególnie zmiany w stylu życia i uczestnictwo w programach badań przesiewowych. Wiele z tych zainteresowań było stymulowanych zmianą wzorców chorobowych z chorób zakaźnych na choroby przewlekłe jako główne przyczyny zgonów, w połączeniu ze starzeniem się populacji, szybko rosnącymi kosztami opieki zdrowotnej i danymi łączącymi indywidualne zachowania ze zwiększonym ryzykiem zachorowalności i śmiertelności. Przyczyniła się do tego również epidemia AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności).

Ale choć mamy więcej informacji o tym, co stanowi zdrowe zachowanie i czynniki ryzyka niż kiedykolwiek wcześniej, informacje te nie zawsze prowadziły do zdrowszych zachowań. Nastąpiły jednak pewne pozytywne zmiany. W latach 1988-1994, średnie dzienne spożycie tłuszczu w diecie w Stanach Zjednoczonych spadło z 36% do 34% całkowitej ilości kalorii; użycie pasów bezpieczeństwa wzrosło z 42% do 67%; a liczba kobiet w wieku powyżej czterdziestu lat, które miały badania piersi i mammografię podwoiła się. Palenie papierosów wśród mężczyzn zmniejszyło się w niektórych krajach aż o 50 procent. Niestety, w tym samym okresie wzrosła liczba otyłych dorosłych, zwiększyła się aktywność seksualna nastolatków, więcej nastoletnich dziewcząt zaczęło palić papierosy, a zachorowalność na HIV (human immunodeficiency virus)/AIDS osiągnęła rozmiary epidemii.

DEFINICJE ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

Jest wiele pytań dotyczących zachowań związanych ze zdrowiem, czyli zachowań zdrowotnych, które nie są jeszcze dobrze poznane. Dlatego też zarówno pracownicy zdrowia publicznego, jak i naukowcy nadal próbują zrozumieć naturę i przyczyny wielu różnych zachowań zdrowotnych. Zachowania zdrowotne stanowią obszerny obszar badań, który obejmuje różne dziedziny, m.in. psychologię, edukację, socjologię, zdrowie publiczne, epidemiologię i antropologię.

W najszerszym znaczeniu zachowania zdrowotne odnoszą się do działań jednostek, grup i organizacji, jak również do czynników warunkujących, korelujących i konsekwencji tych działań – które obejmują zmiany społeczne, rozwój i wdrażanie polityki, poprawę umiejętności radzenia sobie z problemami i poprawę jakości życia. Jest to podobne do roboczej definicji zachowań zdrowotnych zaproponowanej przez Davida Gochmana, która obejmuje nie tylko obserwowalne, jawne działania, ale także zdarzenia mentalne i stany emocjonalne, które można raportować i mierzyć. Gochman zdefiniował zachowanie zdrowotne jako „te osobiste atrybuty, takie jak przekonania, oczekiwania, motywy, wartości, percepcje i inne elementy poznawcze; cechy osobowości, w tym stany i cechy afektywne i emocjonalne; oraz jawne wzorce zachowań, działania i nawyki, które odnoszą się do utrzymania zdrowia, jego przywrócenia i poprawy”. Co ciekawe, definicja ta kładzie nacisk na działania i zdrowie jednostek. Perspektywa zdrowia publicznego, w przeciwieństwie, jest zaniepokojony jednostek jako część większej społeczności. Perspektywy te są ze sobą powiązane, ponieważ zachowania jednostek determinują wiele warunków społecznych, które wpływają na zdrowie wszystkich ludzi.

Definicja Gochmana jest zgodna z definicjami konkretnych kategorii jawnych zachowań zdrowotnych zaproponowanych przez S. Kasl i S. Cobb. W dwóch przełomowych artykułach z 1966 roku, Kasl i Cobb definiują trzy kategorie zachowań zdrowotnych:

• Profilaktyczne zachowania zdrowotne obejmują wszelkie działania podejmowane przez osoby, które uważają się za zdrowe w celu zapobiegania lub wykrywania chorób w stanie bezobjawowym. Może to obejmować zachowania samoochronne, które są działaniami mającymi na celu zapewnienie ochrony przed potencjalną szkodą, takie jak noszenie kasku podczas jazdy na rowerze, używanie pasów bezpieczeństwa lub zakładanie prezerwatywy podczas aktywności seksualnej. Samoochronny zachowanie jest także znany jako ostrożny zachowanie.
• Choroba zachowanie jest jakaś aktywność podejmowana przez jednostki kto postrzega siebie być chory dla purpose definiować ich stan zdrowia, i odkrywać odpowiedni lekarstwo.
• Chory-rolny zachowanie zawiera jakaś aktywność podejmowana przez tamto kto rozważać siebie być chory dla purpose zdrowieć. Obejmuje on otrzymywanie leczenia od dostawców medycznych, ogólnie obejmuje cały szereg zachowań zależnych, i prowadzi do pewnego stopnia zwolnienia z jednego zwykłego responsibilities.

Te klasyczne definicje wytrzymały próbę czasu, i nadal być wykorzystywane przez studentów i pracowników zdrowia publicznego zarówno. Jednak linie między tymi trzema kategoriami nieco się rozmyły w czasie, a także istnieje kilka kategorii zachowań, które uzasadniają konkretne definicje.

Zachowanie a styl życia. Zachowanie zdrowotne może być czymś, co robi się raz, lub czymś, co robi się okresowo – jak szczepienia ochronne lub szczepienia przeciw grypie. Może to być również coś, co robi się tylko dla siebie, np. nakładanie kremu z filtrem, lub zachowanie, które ma wpływ na innych, np. postawienie osłony chroniącej dzieci na placu zabaw przed słońcem. Inne zachowania zdrowotne to działania, które wykonuje się przez dłuższy czas, takie jak stosowanie zdrowej diety, regularna aktywność fizyczna i unikanie palenia tytoniu. To właśnie te ostatnie rodzaje zachowań, które są trwałymi wzorcami złożonych zachowań, nazywane są zachowaniami typu „styl życia”. Kombinacja różnych zdrowych zachowań jest często określana jako „zdrowy styl życia”. Jednak większość ludzi nie praktykuje ani zdrowych, ani ryzykownych zachowań z pełną konsekwencją – ktoś może regularnie ćwiczyć kilka razy w tygodniu, ale być palaczem papierosów, który rzadko myje zęby; lub ktoś może rzucić palenie, tylko po to, by zacząć jeść czekoladę jako substytut. W ideale, osoba, która praktykuje różne zachowania w sposób sprzyjający zdrowiu, może być określona jako prowadząca zdrowy styl życia. Bardziej realistycznie, chociaż, wiele osób praktykuje niektóre, ale nie wszystkie, zachowania w konsekwentnie zdrowy sposób.

Zachowania związane ze zdrowiem i kierowane zdrowiem. Zachowanie związane ze zdrowiem to każde działanie, które jest związane z zapobieganiem chorobom, utrzymaniem zdrowia, poprawą zdrowia lub jego przywróceniem. Ten typ zachowania może być dobrowolny lub niedobrowolny i może być podejmowany dla celów zdrowotnych, z przyzwyczajenia lub w celu podporządkowania się prawu lub wymogom. Na przykład, dziecko, które biegnie 800 metrów na lekcji wychowania fizycznego wykonuje zachowanie związane ze zdrowiem, ale tylko dlatego, że nauczyciel wymaga tego, aby otrzymać ocenę pozytywną. W przeciwieństwie do tego, dorosły, który ćwiczy, aby zmniejszyć ryzyko chorób serca, angażuje się w to zachowanie w wyraźnym celu przywrócenia, utrzymania lub poprawy swojego zdrowia. Ten rodzaj działania nazywany jest „zachowaniem ukierunkowanym na zdrowie”. Czasami te dwa rodzaje zachowań zdrowotnych współistnieją – maluch zapięty w foteliku bezpieczeństwa uczestniczy w zachowaniu związanym ze zdrowiem, ale dla rodzica jest to zachowanie ukierunkowane na zdrowie.

Zachowanie związane z dbaniem o siebie. Zachowanie związane z dbaniem o siebie polega na podejmowaniu działań mających na celu poprawę lub zachowanie zdrowia. Samoopieka jest często rozumiana jako zapobieganie lub samoleczenie określonych problemów zdrowotnych lub schorzeń, ale może też obejmować pierwotną profilaktykę przy braku jakichkolwiek objawów. Samoopieka obejmuje działania podejmowane w celu leczenia objawów przed (lub zamiast) szukaniem profesjonalnej pomocy medycznej, takie jak jedzenie rosołu, picie płynów lub przyjmowanie leków bez recepty na przeziębienie lub objawy grypopodobne. Obejmuje ona również leczenie drobnych urazów, takich jak siniaki, zadrapania i skręcenia kostek, kiedy dana osoba nie uważa, że konieczna jest pomoc specjalisty. Samoopieka to także kontinuum, w ramach którego pacjent może wykonywać zabiegi w domu, takie jak zmiana bandaża lub opatrunku na ranie, wykonywanie ćwiczeń rehabilitacyjnych lub unikanie pokarmów wywołujących reakcję alergiczną. Stosowanie alternatywnych i komplementarnych metod leczenia, bez nadzoru lekarza, jest również zachowaniem związanym z samoopieką. Ważną cechą zachowań związanych z samoopieką jest to, że obejmują one aktywne uczestnictwo w procesie opieki zdrowotnej.

Zachowania związane z korzystaniem z opieki zdrowotnej. Wykorzystanie opieki zdrowotnej to korzystanie z usług zdrowotnych, czy to klinicznych usług zdrowia publicznego, czy też usług profesjonalistów opieki medycznej. Zachowania związane z korzystaniem z opieki zdrowotnej stanowią kontinuum, które rozciąga się od korzystania z usług prewencyjnych, takich jak szczepienia ochronne lub wczesne wykrywanie i badania przesiewowe, do planowej operacji lub przymusowej hospitalizacji po urazie. Na korzystanie z opieki zdrowotnej wpływa wiele różnych czynników, dlatego też badanie zachowań związanych z korzystaniem z usług medycznych obejmuje sprawdzenie, kto korzysta z usług medycznych, kiedy i dlaczego korzysta z tych usług oraz jak bardzo jest zadowolony z usług. Ponieważ zachowania związane z wykorzystaniem opieki zdrowotnej, podobnie jak zachowania związane ze stylem życia, są dość złożone, należy zbadać różne czynniki, aby je zrozumieć. Szkieletem dla zrozumienia tych czynników, który był szeroko stosowany, jest model opracowany przez R. Andersena i L. A. Adaya. Zgodnie z tym modelem, wśród czynników wpływających na korzystanie z opieki zdrowotnej znajdują się: charakterystyka osób i populacji narażonych na ryzyko, dostępność i jakość usług, czynniki ekonomiczne, takie jak ubezpieczenie zdrowotne, oraz dodatkowe czynniki dostępu, takie jak lokalizacja usług zdrowotnych i dostępność transportu. Ponadto, poziom „potrzeb zdrowotnych” jest bardzo ważny z punktu widzenia motywacji i/lub wyborów dotyczących korzystania z opieki medycznej. Takie podejście dostarcza ważnego i solidnego modelu do badania zachowań związanych z korzystaniem z opieki zdrowotnej.

Zachowania żywieniowe. Zachowania żywieniowe odnoszą się do wzorców żywieniowych, w które ludzie się angażują, jak również do zachowań związanych z konsumpcją żywności, takich jak zakupy, jedzenie na mieście czy wielkość porcji. Zachowania żywieniowe różnią się od niektórych innych typów zachowań zdrowotnych tym, że w swoich podstawowych formach są niezbędne do życia. Oczywiście, niektóre zachowania żywieniowe, takie jak picie napojów alkoholowych czy palenie papierosów, nie są konieczne do podtrzymania życia. Uznaje się, że zachowania żywieniowe wpływają na rozwój wielu chorób przewlekłych, w tym choroby wieńcowej serca, niektórych nowotworów (np. piersi, jelita grubego, prostaty, żołądka oraz nowotworów głowy i szyi), cukrzycy typu II i osteoporozy. Zalecenia dotyczące zdrowego sposobu odżywiania się obejmują ograniczenie spożycia pokarmów wysokotłuszczowych, spożywanie dużej ilości owoców i warzyw, zwiększenie ilości błonnika pokarmowego oraz kontrolowanie spożycia kalorii w celu zapobiegania otyłości. Chociaż większość Amerykanów wie o konsekwencjach zdrowotnych niezdrowej diety, wiele z celów zdrowia publicznego w zakresie zachowań żywieniowych nie zostało osiągniętych. Częstość występowania otyłości i cukrzycy typu II znacznie wzrosła w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie w ostatniej dekadzie XX wieku.

Zachowania żywieniowe odgrywają rolę w zapobieganiu lub zarządzaniu chorobą, gdy są one utrzymywane przez długi czas. Rozważania behawioralne są kluczowe dla wszelkich prób promowania zdrowych zachowań żywieniowych. Kilka podstawowych kwestii dotyczących zachowań żywieniowych zostało uznanych. Po pierwsze, większość czynników ryzyka związanych z dietą jest bezobjawowa i nie daje natychmiastowych lub dramatycznych symptomów. Po drugie, zmiany w sposobie odżywiania, które mają korzystny wpływ na zdrowie, wymagają zmian jakościowych, a nie tylko zmian w ilości spożywanych pokarmów. Po trzecie, zarówno akt wprowadzania zmian, jak i samokontrola zachowań żywieniowych wymagają wiedzy o żywności. Dlatego też zdobywanie i przetwarzanie informacji może być bardziej złożone w przypadku zmian w diecie niż w przypadku zmian w innych zachowaniach zdrowotnych, takich jak palenie papierosów czy ćwiczenia fizyczne.

Zachowania związane z używaniem substancji. Zachowania związane z używaniem substancji koncentrują się na używaniu zarówno legalnych, jak i nielegalnych substancji zmieniających nastrój. Ta kategoria substancji, zwykle określana zbiorczo jako „narkotyki”, obejmuje tytoń, alkohol, kofeinę, marihuanę, kokainę, heroinę, „narkotyki projektowane” i leki na receptę przyjmowane w niewłaściwy sposób. Substancje te są przyjmowane z różnych powodów, ale są do siebie podobne pod tym względem, że wszystkie są przyjmowane bez porady lekarza. Nadużywanie substancji, które występuje, gdy zachowanie związane z używaniem substancji jest na skrajnym i niebezpiecznym poziomie, jest czasami związane z uzależnieniem, co utrudnia zaprzestanie używania substancji. Używanie i nadużywanie substancji jest odpowiedzialne za wiele problemów społecznych i zdrowotnych, a także za ogromne obciążenie możliwymi do uniknięcia urazami w Stanach Zjednoczonych każdego roku.

Zachowania seksualne. Zachowania seksualne mogą, ale nie muszą wiązać się ze stosunkiem płciowym. Zachowania seksualne mają wpływ na zdrowie, począwszy od rozmnażania i rodzenia dzieci, aż po choroby przenoszone drogą płciową i najpoważniejsze z nich – HIV/AIDS. Podejmowanie środków ostrożności lub unikanie kontaktów seksualnych z wieloma partnerami może pomóc w zapobieganiu chorobom przenoszonym drogą płciową (STD) i zapobiec niechcianym ciążom. Swoboda seksualna wynikająca ze zmian społecznych, poszerzenia udziału kobiet w życiu społecznym oraz dostępności skutecznej kontroli urodzeń zwiększyła w Stanach Zjednoczonych rozpowszechnienie zachowań seksualnych, przynosząc ze sobą istotne problemy zdrowotne i społeczne. Uwaga skierowana na ten obszar zachowań zdrowotnych wzrosła znacznie w ciągu ostatnich dwóch dekad dwudziestego wieku, szczególnie z powodu epidemii AIDS. Reckless behavior involves individuals putting themselves in situations not normally required in daily living that substantially increase their chances of illness, injury, or death. Jest ono często używane synonimicznie z terminami „zachowanie podejmujące ryzyko” i „zachowanie ryzykowne”. Zachowania lekkomyślne lub ryzykowne obserwuje się u nastolatków i młodych dorosłych, zwłaszcza młodych mężczyzn, częściej niż w innych grupach demograficznych. Przykłady zachowań uznawanych za ryzykowne lub lekkomyślne to picie alkoholu i prowadzenie samochodu, wyścigi samochodowe, zażywanie narkotyków, noszenie ukrytej broni, uprawianie seksu bez zabezpieczenia i sportów ekstremalnych. Wykazano, że lekkomyślne zachowania są silnie związane z tendencją jednostki do impulsywności i poszukiwania wrażeń.

ZROZUMIENIE I POPRAWA ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

Najlepszym sposobem projektowania programów mających na celu osiągnięcie pozytywnych zmian w zachowaniach zdrowotnych jest zrozumienie, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują i co może ich motywować do zmiany. W tym celu opracowano teorie i modele zachowań zdrowotnych. Teoria jest zbiorem powiązanych ze sobą pojęć, definicji i propozycji, które przedstawiają systematyczny obraz zdarzeń lub sytuacji poprzez określenie relacji między zmiennymi w celu wyjaśnienia i przewidzenia zdarzeń lub sytuacji. Teorie mogą być przydatne na różnych etapach planowania, realizacji i ewaluacji interwencji. Można je na przykład wykorzystać do badania, dlaczego ludzie stosują lub nie stosują zdrowej diety lub przestrzegają terapeutycznego schematu żywieniowego. Teorie mogą pomóc w zrozumieniu, dlaczego ludzie stosują lub nie stosują się do zaleceń lekarskich; pomóc w określeniu, jakie informacje są potrzebne do zaprojektowania skutecznej strategii interwencji; oraz zapewnić wgląd w to, jak zaprojektować program edukacyjny, aby odniósł sukces. W ten sposób teorie pomagają wyjaśnić zachowanie, a także sugerują, jak opracować skuteczniejsze sposoby wpływania na zachowanie i jego zmiany. Teoria na temat tego, dlaczego dana osoba wybiera żywność, którą spożywa, jest jednym z kroków w kierunku skutecznego zarządzania żywieniem, ale pewien rodzaj modelu zmiany będzie również potrzebny, aby poprowadzić osobę w kierunku zdrowej diety.

Najbardziej powszechnie akceptowane teorie na temat zachowań zdrowotnych zostały przetestowane w badaniach i okazały się pomocne w zrozumieniu lub przewidywaniu zachowań zdrowotnych. Zachowania zdrowotne są jednak zbyt złożone, aby można je było wyjaśnić za pomocą jednej, ujednoliconej teorii, dlatego niektórzy specjaliści opracowali modele, które czerpią z wielu teorii, aby pomóc w zrozumieniu konkretnego problemu w określonym otoczeniu lub kontekście.

TEORETYCZNE MODELE ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

Żadna pojedyncza teoria lub model nie dominuje w badaniach lub praktyce zachowań zdrowotnych. Cztery najczęściej wymieniane teorie zachowań zdrowotnych pod koniec lat 90. to: model przekonań zdrowotnych, teoria poznania społecznego, etapy zmian/model transteoretyczny oraz organizacja społeczności lokalnej. Teorie te koncentrują się na szeregu czynników wpływających na determinanty zachowań, w tym na czynniki występujące w jednostce (takie jak myśli, uczucia i przekonania), czynniki występujące w grupach lub związkach oraz czynniki występujące w organizacjach, społecznościach i rządach (takie jak struktury, regulacje, polityki i prawa).

Model przekonań zdrowotnych został pierwotnie opracowany w celu wyjaśnienia, dlaczego ludzie korzystali lub nie korzystali z usług profilaktycznych, takich jak badania przesiewowe i szczepienia ochronne. Jego główną tezą jest to, że zachowania zdrowotne są determinowane przez dwa powiązane ze sobą czynniki: postrzeganie przez daną osobę zarówno zagrożenia problemem zdrowotnym, jak i towarzyszącej mu oceny zalecanego zachowania w celu zapobiegania lub zarządzania tym problemem. Model ten sprawdza się, zwłaszcza w przypadku wczesnego wykrywania lub niektórych schorzeń, takich jak choroby zakaźne, które ludzie mogą uznać za przerażające, zwłaszcza jeśli nie są pewni efektów metod leczenia.

Model etapów zmian dotyczy gotowości jednostki do zmiany lub próby zmiany niezdrowych zachowań. Jego podstawowym założeniem jest to, że zmiana zachowania jest procesem, a nie wydarzeniem, oraz że poszczególne osoby znajdują się na różnych poziomach motywacji lub gotowości do zmiany. Oznacza to, że osoby znajdujące się w różnych punktach procesu zmiany mogą odnieść korzyści z różnych programów zmiany, a programy te działają najlepiej, jeśli są dopasowane do etapu gotowości tych osób.

Społeczna teoria poznawcza (SCT) jest bardzo złożona. Z punktu widzenia tej teorii, ludzie i ich środowisko wchodzą w ciągłą interakcję. Podstawowym założeniem teorii społeczno-poznawczej jest to, że ludzie uczą się nie tylko poprzez swoje doświadczenia, ale także poprzez obserwowanie sposobu działania innych ludzi i wyników, jakie osiągają. SCT zakłada również, że choć ludzie podlegają wpływowi otaczającego ich świata, mogą go również aktywnie zmieniać. SCT stanowi podstawę dla kilku strategii zmiany zachowań, na przykład wykorzystania wzorów do naśladowania, które realizują dane zachowanie i osiągają dobre wyniki. Innym sposobem zastosowania SCT do zmiany zachowań jest podkreślenie, że jednostki zmieniają swoją sytuację poprzez zmianę własnego zachowania.

Organizacja społeczności lokalnej to proces, w którym grupy społeczne identyfikują problemy lub cele, mobilizują zasoby i opracowują sposoby osiągnięcia swoich celów. Obejmuje on kilka sposobów wprowadzania zmian, w tym rozwijanie zasobów i umiejętności, uzyskiwanie specjalistycznej pomocy od ekspertów zewnętrznych oraz działania społeczne, które obejmują łączenie się ludzi w celu osiągnięcia celu, zwłaszcza takiego, który dotyczy konkretnej grupy, która jest w dużym stopniu dotknięta konkretnym problemem. Przykłady tego są AIDS aktywiści, kobiety zdrowie aktywiści pracujący dla więcej badań na breast cancer zapobieganie i leczenie, i młodzież rozwija koalicje walczyć tytoniowi firmy wysiłki przyciągać klientów wśród nastolatków.

IMPORTANT CROSS-CUTTING ISSUES AND CONSTRUCTS

Różne teorie zachowania związanego ze zdrowiem często nakładają się. Nie jest zaskoczeniem, że te wyjaśnienia zachowań i modele zmian dzielą się kilkoma konstruktami i wspólnymi problemami.

Zmiana zachowań jako proces. Jedną z głównych idei, która zyskała szeroką akceptację, jest proste przekonanie, że zmiana zachowania jest procesem, a nie wydarzeniem, co jest głównym założeniem modelu etapów zmiany. Ważne jest, aby myśleć o procesie zmiany jako o takim, który przebiega etapami. Nie chodzi o to, aby ktoś jednego dnia zdecydował się rzucić palenie, a następnego stał się dożywotnim niepalącym. Podobnie, większość ludzi nie będzie w stanie radykalnie zmienić swoich nawyków żywieniowych w jednym momencie. Pomysł, że zmiana zachowania następuje w kilku etapach, nie jest szczególnie nowy. W rzeczywistości, różne wieloetapowe teorie zmiany zachowania sięgają lat 40-tych ubiegłego wieku. Teoria ta zyskała jednak szersze uznanie pod koniec XX wieku. Jednym z przykładów jest teoria dyfuzji innowacji, która odróżnia dyfuzję lub rozprzestrzenianie się nowych zachowań od ich adaptacji lub wykorzystania przez rosnącą liczbę ludzi.

Zmiana zachowań a utrzymanie zmiany zachowań. Nawet w przypadku dobrej początkowej zgodności ze zmianą zachowania związanego ze zdrowiem bardzo często dochodzi do nawrotu do poprzednich wzorców zachowań. Podjęcie zmiany zachowania i jej utrzymanie wymagają zatem różnych rodzajów programów i strategii samokontroli. Na przykład, ktoś może rzucić palenie poprzez „zimnego indyka”, ale prawdopodobnie znowu ulegnie pokusie, być może na imprezie, gdzie palą przyjaciele. Utrzymanie rzucenia palenia wymaga rozwijania strategii samokontroli i radzenia sobie, jak również ustanowienia nowych wzorców zachowań, które podkreślają postrzeganą kontrolę, zarządzanie środowiskiem i zwiększoną wiarę w swoją zdolność do unikania pokus. Model zwany modelem zapobiegania nawrotom koncentruje się właśnie na tej kwestii.

Bariery w działaniu i równowaga decyzyjna. Koncepcja barier w działaniu, lub postrzeganych przeszkód, jest często wymieniana w teoriach zachowań zdrowotnych. Rozszerzenie tej koncepcji obejmuje to, co jest znane jako „równowaga decyzyjna”. Idea ta nazywana jest „korzyściami netto z działania” w modelu przekonań zdrowotnych oraz „plus minus minus” w modelu etapów zmian. Wszystkie te terminy odzwierciedlają ideę, że jednostki angażują się we względne ważenie zalet i wad potencjalnej zmiany zachowania. Pojęcie to jest podstawowe dla modeli racjonalnego podejmowania decyzji, w których ludzie intelektualnie myślą o zaletach i wadach angażowania się w określone działanie.

IMPLIKACJE DLA ZDROWIA PUBLICZNEGO

Zrozumienie i poprawa zachowań związanych ze zdrowiem jest krytyczna dla przyszłości zdrowia publicznego i dobrostanu jednostek, i stała się centralnym elementem działań w zakresie zdrowia publicznego. Podczas gdy polityka, prawa i przepisy mogą wpływać na zachowania zdrowotne, istnieje również wiele indywidualnych czynników, które muszą być brane pod uwagę w tych wysiłkach na rzecz zdrowia publicznego.

Zmiana jest stopniowa. Wiele osób przez całe życie praktykowało mniej niż optymalne zachowania zdrowotne tego czy innego rodzaju. Nierozsądne jest oczekiwanie, że znaczące i trwałe zmiany nastąpią w krótkim okresie czasu. Programy zdrowia publicznego muszą zidentyfikować i zmaksymalizować korzyści płynące z pozytywnych zmian, przeciągnąć uczestników wzdłuż kontinuum zmian i rozważyć zmiany w programach edukacyjnych i wsparciu środowiskowym, aby pomóc ludziom utrzymać zmiany w długim okresie.

Karen Glanz

Jay Maddock

(zobacz także: Alcohol Use and Abuse; Behavioral Change; Behavioral Determinants; Behavioral Strategies for Reducing Traffic Crashes; Community Organization; Family Planning Behavior; Health Belief Model; Illness and Sick-Role Behavior; Preventive Health Behavior; Smoking Behavior; Social Cognitive Theory; Transtheoretical Model of Stages of Change )

Bibliografia

Aday, L. A., and Andersen, R. (1974). „A Framework for the Study of Access to Medical Care”. Health Services Research 9:208-220.

Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

Cummings, K. M.; Becker, M. H.; and Maile, M. C. (1980). „Bringing the Models Together: An Empirical Approach to Combining Variables Used to Explain Health Actions.” Journal of Behavioral Medicine 3:123-145.

Glanz, K. (1997). „Behavioral Research Contributions and Needs in Cancer Prevention and Control: Dietary Change.” Preventive Medicine 26:S43-S55.

Glanz, K.; Lewis, F. M.; and Rimer, B. K. (1997). Health Behavior and Health Education: Teoria, badania i praktyka, wydanie 2. San Francisco: Jossey-Bass.

Glanz, K., and Rimer, B. K. (1995). Theory at a Glance: A Guide for Health Promotion Practice. Publikacja NIH nr 95-3896. Bethesda, MD: National Cancer Institute.

Glanz, K.; Patterson, R.; Kristal, A.; DiClemente, C; Heimendinger, J.; Linnan, L; and McLerran, D. (1994). „Intake.” Health Education Quarterly 21:499-519.

Gochman, D. S., red. (1997). Podręcznik badań nad zachowaniami zdrowotnymi. New York: Plenum.

Gochman, D. S. (1982). „Labels, Systems, and Motives: Some Perspectives on Future Research.” Health Education Quarterly 9:167-174.

Green, L. W., and Kreuter, M. W. (1999). Planowanie promocji zdrowia: An Ecological and Environmental Approach, 3rd edition. Mountain View, CA: Mayfield Publishing Co.

Janis, I., and Mann, L. (1977). Decision Making: A Psychological Analysis of Conflict. New York: Free Press.

Kasl, S. V., and Cobb, S. (1996). „Zachowania zdrowotne, zachowania związane z chorobą i zachowania związane z pełnieniem ról chorobowych”. Archives of Environmental Health 12:246-266; 531-541.

Lewin, K. (1935). A Dynamic Theory of Personality. New York: McGraw-Hill.

Marlatt, A. G., and Gordon, J. R. (1985). Relapse Prevention: Maintenance Strategies in the Treatment of Addictive Behaviors. New York: The Guilford Press.

McGinnis, J., i Foege, W. (1993). „Rzeczywiste przyczyny śmierci w Stanach Zjednoczonych.” Journal of the American Medical Association 270:2207-2212.

Minkler, M., and Wallerstein, N. (1997). „Improving Health Through Community Organization and Community Building”. In Zachowania zdrowotne i edukacja zdrowotna: Theory, Research and Practice, 2nd edition, eds.K. Glanz, F. M. Lewis, and B. K. Rimer. San Francisco: Jossey-Bass.

Parkerson, G.; Connis, R.; Broadhead, W.; Patrick, D.; Taylor, T.; and Chiu-Kit, J. (1995). „Disease-Specific Versus Generic Measurement of Health-Related Quality of Life in Insulin Dependent Diabetic Patients.” Medical Care 31:629-637.

Prochaska, J. O.; DiClemente, C. C.; and Norcross, J. C. (1992). „In Search of How People Change: Applications to Addictive Behaviors.” American Psychologist 47:1102-1114.

U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services (2000). Wytyczne żywieniowe dla zdrowia, wydanie piąte. Washington, DC: U.S. Government Printing Office.

U.S. Department of Health and Human Services (1995). Healthy People 2000 Review: 1994. Washington, DC:U.S. Government Printing Office.

Weinstein, N. D. (1993). „Testing Four Competing Theories of Health-Protective Behavior.” Health Psychology 12:324-333.

Weinstein, N. D. (1993).