Bartholdi, Frédéric-Auguste

De Franse beeldhouwer Frédéric-Auguste Bartholdi (1834-1904) creëerde het Vrijheidsbeeld, de immense, met fakkels zwaaiende figuur die uit de haven van New York oprijst als een verwelkomend baken voor de wereld.

Het Vrijheidsbeeld werd ontworpen als een uitdrukking van vriendschap en gedeelde waarden tussen Frankrijk en de Verenigde Staten. Het werk was gepland als een geschenk van het Franse volk aan Amerika op de honderdste verjaardag van de Onafhankelijkheidsverklaring, maar werd pas een dozijn jaar later in de haven opgericht. “Het is een troost te weten dat dit standbeeld nog duizenden jaren zal bestaan, lang nadat onze namen vergeten zullen zijn,” verklaarde Bartholdi op die dag in 1886, volgens Claudia Glenn Dowling in Life.

Bartholdi werd op 2 augustus 1834 geboren in Colmar, in de Elzas, nabij de zuidgrens van Frankrijk met Duitsland. Zijn vader, Jean-Charles Bartholdi, bekleedde een vooraanstaande positie als raadsheer van de prefectuur van Colmar, maar overleed toen Bartholdi twee jaar oud was. Bartholdi was van jongs af aan een enthousiast kunstenaar. In zijn tienerjaren begon hij kunstlessen te volgen en stapte hij over van schilderen naar beeldhouwen. Hij studeerde bij Eugene-Emmanuel Viollet-le-Duc (1814-1879), die kort daarvoor de restauratie van de beroemde Notre Dame kathedraal in Parijs had voltooid, en bij Henri Labrouste (1801-1875), een architect die nieuwe methoden uitprobeerde voor de constructie van staal, een nieuw en innovatief bouwmateriaal in die tijd.

Bezocht de piramiden

Voor de Wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs stuurde Bartholdi een standbeeld in van Jean Rapp (1771-1821), een Franse generaal die in de Napoleontische oorlogen had gediend. Toen de openingsdatum van de tentoonstelling naderde, bleek Bartholdi’s werk echter te groot om door de deuren van de expositieruimte te passen. De autoriteiten gaven hem toestemming het buiten te laten staan en het enorme beeld trok veel aandacht en publiciteit voor zowel de Wereldtentoonstelling als de jonge beeldhouwer. Het werd later in Bartholdi’s geboortestad Colmar met veel publieke belangstelling geplaatst. Later in 1855 reisde Bartholdi naar Egypte om zijn nieuwsgierigheid te bevredigen naar de grootste bouwwerken die ooit door mensenhanden zijn gemaakt – de oude sfinx en piramiden.

In het volgende decennium zette Bartholdi’s carrière een indrukwekkende opwaartse lijn voort. Hij kreeg verschillende belangrijke opdrachten en werd onderscheiden met het Franse Legioen van Eer. Zoals veel liberaal denkende Europeanen was hij geschokt door de moord op de Amerikaanse president Abraham Lincoln (1809-1865) in 1865, die hij beschouwde als een slag voor de vrijheid in Amerika. Een vriend van Bartholdi, de historicus Edouard-Rene de Laboulaye (1811-1883), was ook ontzet over de dood van Lincoln, en tijdens een diner op een avond bespraken de twee mannen de mogelijkheid van een soort geschenk dat Frankrijk aan Amerika zou kunnen geven op de aanstaande honderdste verjaardag van haar onafhankelijkheid van Groot-Brittannië. De Amerikaanse Revolutie en de strijd tegen de Britse tirannie waren een bron van inspiratie geweest voor de Franse revolutionairen, die in 1789 de monarchie omverwierpen en een republikeinse staatsvorm installeerden.

Barrested from Entering Colmar

De plannen van Artoldi en Laboulaye werden verstoord door de Frans-Pruisische oorlog van 1870-71, en de kunstenaar vertrok voor de Nationale Garde. Zijn geboortestad Colmar gaf zich tijdens het tien maanden durende conflict over aan de Duitse troepen, en een groot deel van de Elzas werd later ingelijfd bij keizerlijk Duitsland. Nieuwe voorschriften maakten het hem onmogelijk nog enkele jaren naar huis terug te keren, naar zijn atelier of naar het huis van zijn moeder, en daarom vestigde hij zich in Parijs. Een maand na het einde van de vijandelijkheden vertrok Bartholdi voor zijn eerste bezoek naar de Verenigde Staten. Aan boord van zijn schip, toen het de haven van New York binnenvoer, kreeg hij het idee voor een monumentaal standbeeld om de bezoekers te begroeten, vooral toen hij een piepklein, onbewoond eiland opmerkte dat hem een ideale plaats voor de basis leek. Snel schetste hij een vrouwenfiguur met een stralenkroon om haar hoofd, die in de ene hand een fakkel omhoog houdt en in de andere een tablet met de datum 4 juli 1776. Hij noemde het Liberty Enlightening the World. Het had enige gelijkenis met een figuur die hij al had geschetst voor een voorgestelde vuurtoren voor het Suez-kanaal in Egypte bij de opening in 1867, dat was een vrouwelijke figuur in Afrikaanse stijl die hij Progressing Bringing Light to Asia noemde.

Bartholdi maakte een maquette, of kleinschalig beeldhouwmodel, van zijn voorgestelde Vrijheidsbeeld toen hij in de Verenigde Staten was, en introducties van Laboulaye effenden de weg voor ontmoetingen met enkele invloedrijke Amerikanen, onder wie de dichter Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882). Bartholdi reisde helemaal naar Californië en sprak met tientallen mensen over zijn en Laboulaye’s voorstel, en het eindresultaat was de oprichting van een fondsenwervende groep, de Franco-American Union. Het duurde echter enkele jaren voordat de Unie de benodigde fondsen bijeen had.

Terug in Frankrijk begon Bartholdi in 1875 te werken aan wat zijn grootste standbeeld in Frankrijk zou worden, de Leeuw van Belfort. Het werk, dat op de top van een plaatselijke heuvel bij het kasteel van Belfort stond, herinnerde aan de lange weerstand van de stad Belfort tegen een veel groter aantal Duitse legertroepen tijdens de Frans-Pruisische oorlog. Pierre Philippe Denfert-Rochereau (1823-1878), de commandant van het plaatselijke Franse garnizoen, werd vanwege zijn leiderschap bejubeld als de “Leeuw van Belfort” en Bartholdi’s beeld, gemaakt van roze zandsteen, mythologiseerde Denfert-Rochereau als een gewonde maar nog steeds woeste leeuw die de stad bewaakt.

Arm baarde opzien in Philadelphia

Terwijl Bartholdi in 1880 werkte aan de voltooiing van de Leeuw van Belfort, keerde hij terug naar zijn plannen voor het Vrijheidsbeeld. Toen hij zich realiseerde dat zo’n monumentale figuur een stalen frame nodig zou hebben voor zijn lichaam van koperplaat, riep hij de hulp in van Gustave Eiffel (1832-1923), een gerespecteerde Franse bruggenbouwer die later in het decennium de Parijse oriëntatietoren zou bouwen die zijn naam draagt. Bartholdi en zijn team van assistenten begonnen met het eigenlijke beeldhouwproces in de Parijse werkplaats van Gaget, Gauthier en Company. In 1876 waren haar arm en de toorts klaar en werden ze op tijd naar de Verenigde Staten verscheept om die zomer tentoongesteld te worden op de Philadelphia Centennial Exhibition. Bezoekers konden naar binnen klimmen en over het balkon rond de fakkel lopen, en bijna tien miljoen deden dat ook; alleen al de omvang van het project en de nieuwigheid ervan stimuleerden de fondsenwervingsinspanningen van de Frans-Amerikaanse Unie enorm. Bartholdi vergezelde het wapen en de fakkel naar Amerika, en het bezoek was ook opmerkelijk vanwege zijn huwelijk met Jeanne-Emilie Baheux in het Newport, Rhode Island, huis van John LaFarge. LaFarge, een zeer gewaardeerd kunstenaar en schrijver, had een atelier in New York City waar Bartholdi’s eerste Vrijheidsbeeld maquette enkele jaren eerder was gegoten.

In 1878 was het hoofd van Lady Liberty klaar en werd het tentoongesteld op de Parijse Wereldtentoonstelling. De zeven punten van haar diadeem, of kroon, vertegenwoordigen zowel de zeven zeeën als de zeven continenten. Het montageproces begon formeel in 1881 en liep enkele jaren vertraging op omdat de fondsenwerving in Amerika nog niet voldoende had opgebracht om de sokkel te kunnen plaatsen. “Ondankbaren mopperden over geschenkpaarden, heidense godinnen, revolutionairen en slechte smaak,” schreef Dowling. “Eén stelde voor om het standbeeld ondersteboven in het reservoir van Central Park onder te dompelen. Iedereen behalve New Yorkers vonden dat New Yorkers de kosten moesten dragen.” De sterke klassieke invloeden van het beeld, dat een eerbetoon was aan het tijdperk van de oudheid waarin Griekse en Romeinse figuren hun meest indrukwekkende artistieke perfectie bereikten, was ook enigszins controversieel. Bartholdi scheen zijn beeld gemodelleerd te hebben naar een Romeinse godin genaamd Libertas. Barry Moreno, auteur van The Statue of Liberty Encyclopedia, vertelde journalist Glenn Collins van de New York Times dat sommige “rooms-katholieken er bezwaar tegen hadden dat New Yorkers gehoorzaamden aan een heidense godin van ruim twee meter hoog, midden in de haven van New York.”

Aankomen met grote trompetgeschal

Bartholdi’s standbeeld was in januari 1884 klaar, en zes maanden later werd het op 4 juli officieel aan de Amerikaanse ambassadeur in Parijs gepresenteerd. Daarna werd het gedemonteerd, in 214 kisten verpakt, en op het fregat Isere geladen. Het arriveerde in New York op 17 juni 1885 en werd begroet door een menigte van 100.000 mensen. Journalisten mochten aan boord van de Isere om de kisten te zien voordat ze werden uitgeladen. “Het ruim van het schip was een merkwaardig gezicht,” schreef een correspondent van de New York Times. “De diadeem zat in een gewelfd frame groot genoeg om een paard en wagen onder te laten rijden …. De ogen en de neus vulden een kist, het voorhoofd een andere, een oor en een deel van de kroon weer een andere, totdat elke meter ruimte benut leek te zijn. Een ijzeren krul leek groot genoeg voor de schoorsteen van een kleine stoomboot. Een zeeman zei dat hij wel drie meter lang was.”

Het voetstuk moest echter nog worden voltooid en uiteindelijk lanceerde krantenmagnaat Joseph Pulitzer (1847-1911) een campagne op de pagina’s van zijn New York World, waarbij hij aanbood de namen af te drukken van iedereen die een donatie instuurde. De inwijding van de Vrijheidsstaat vond uiteindelijk plaats op 28 oktober 1886, onder voorzitterschap van President Grover Cleveland (1837-1908), zijn voltallige kabinet en talrijke Franse hoogwaardigheidsbekleders. Bartholdi was ook aanwezig en verheugde zich over de voltooiing van zijn langverwachte project. Hij was 151 voet hoog, van de voet tot de top van de toorts van bladgoud, en woog 225 ton. Jaren later werd in het bezoekerscentrum een gedenkplaat aangebracht met daarop de regels uit The New Colossus, een gedicht van de Amerikaanse schrijfster Emma Lazarus (1849-1887), geschreven in 1883 tijdens de fondsenwervingscampagne. Het luidt gedeeltelijk: “Geef mij uw vermoeiden, uw armen, uw ineengedoken massa’s die hunkeren om vrij te ademen. Tegen die tijd was het Vrijheidsbeeld een symbolisch baken aan het worden voor duizenden nieuwe immigranten die wekelijks vanuit heel Europa in New York City aankwamen. Omgekeerd kwam het beeld ook symbool te staan voor het Amerikaanse imperialisme in het buitenland in politieke spotprenten.

Bartholdi voltooide nog een paar andere indrukwekkende beelden, geen van alle zo groots als het Vrijheidsbeeld, voordat hij op 4 oktober 1904 in Parijs aan tuberculose overleed. Een eeuw later betwistten sommige historici het verhaal dat Lady Liberty bedoeld was als een puur nobel geschenk van Frankrijk aan de Verenigde Staten om hun gedeelde respect voor democratische waarden te vieren. Zij die bekend waren met de geschriften van Laboulaye – die een belangrijke rol speelde in de planning en zelfs het ontwerp van het standbeeld – beweerden dat het meer een statement was tegen de monarchie en de slavernij. Kunsthistoricus Albert Boime vertelde Collins dat “het als geschenk eerder een instrument was van staatkunde aan Franse en Amerikaanse zijde, bedoeld om de belangstelling voor handel te vergroten en de aandacht te vestigen op Franse technologie”. Niettemin blijft Bartholdi’s bekendste werk een van de meest herkenbare symbolen op aarde. “Het Vrijheidsbeeld is misschien wel het meest verleidelijke bouwwerk ter wereld van de afgelopen honderd jaar,” verklaarde John Russell in het Smithsonian. “Het heeft een geweldige locatie. Het heeft alles doorstaan wat weer en wind ertegenaan konden gooien. Het maakt deel uit van een universele folklore. Maar wanneer men het van dichtbij ziet, faalt het nooit te verbazen.”

Periodieken

Life, juli 1986.

New York Times, 18 juni 1885; 28 oktober 2000.

Smithsonian, juli 1984.