Indicatorsoorten: Hoe worden dieren geselecteerd om ons iets te vertellen over onze waterlichamen?

• 
• Gabrielle Parent-Doliner, Director of Swimmable Water Programs
  Februari 5, 2018

In oktober 2017 verwelkomde Zwemgids een nieuw land in onze familie: Australië. Daarbij leerden we dat het vogelbekdier als indicatorsoort dient voor de gezondheid van zoetwatermeren in Oost-Australië. Dit zette ons aan het denken: Zouden niet alle dieren en planten in staat moeten zijn om de gezondheid van hun habitat weer te geven? Hoe wordt een dier of plant genomineerd als indicatorsoort voor hun habitat?

Om deze vragen te beantwoorden, kijken we eerst naar de functie van een indicatorsoort.

Wat is een indicatorsoort?

Indicatorsoorten (IS) zijn dieren, planten of micro-organismen die worden gebruikt om veranderingen in ons milieu te monitoren. Ze kunnen ons bijvoorbeeld iets vertellen over de invloed van vervuiling op een ecosysteem, of hoe goed een aangetast milieu wordt beheerd of hersteld. Indicatorsoorten kunnen ook waarschuwingssignalen afgeven voor komende veranderingen of verschuivingen in een ecosysteem, zoals klimaatverandering.

Waarom kiezen wetenschappers en onderzoekers één soort uit om te bestuderen, in plaats van al het leven in een ecosysteem?

Het monitoren van alle levensvormen in een ecosysteem om inzicht te krijgen in de gezondheid van een omgeving is erg duur en logistiek gezien bijna onmogelijk. Indicatorsoorten zijn daarom een oplossing voor de kosten en logistieke beperkingen van het bestuderen van alle soorten in een milieu. Dit is vergelijkbaar met de manier waarop indicatorbacteriën worden gebruikt om de recreatieve waterkwaliteit te beoordelen. Indicatorsoorten dienen als surrogaat voor het algemene welzijn van het planten- en dierenleven in een bepaald milieu. Met andere woorden, er kunnen conclusies worden getrokken over een ecosysteem door een indicatorsoort te bestuderen.

Hoe wordt een soort geselecteerd om als milieu-indicator te dienen ?

Het kiezen van een indicatorsoort kan het best zorgvuldig gebeuren. Het gebruik van indicatorsoorten als ecologische indicatoren is nog een vrij nieuwe praktijk, maar wordt steeds gebruikelijker. Het selecteren van een geschikte indicatorsoort en het identificeren van de relatie tussen deze soorten en hun milieu is een hele opgave.

Wetenschappers en onderzoekers moeten de selectie van een soort als bio-indicator rechtvaardigen en in staat zijn IS te evalueren om de milieuomstandigheden accuraat weer te geven of te voorspellen. De kwaliteit van indicatorsoorten als surrogaat voor hun omgeving, en de relatie tussen die soort en de ecologische variant, is van invloed op het vermogen van het onderzoeksteam om betrouwbare gegevens of conclusies te produceren.

Bekende indicatorsoorten

Platypus: wijst op verbetering van de waterkwaliteit

Platypus is een zeer veerkrachtige soort. Ze dienen niet zozeer als indicator van vervuiling, maar eerder als indicator van een herstelde waterkwaliteit en succesvolle instandhoudingsinspanningen. Vogelbekdieren zijn typisch één van de eerste soorten die terugkeren naar een waterlichaam wanneer de kwaliteit begint te verbeteren. Ze laten wetenschappers en onderzoekers weten dat de gezondheid van het milieu begint te verbeteren.

Mullusca / Mosselen : geven verontreiniging en de algemene gezondheid van waterlichamen aan

Zoet- en zoutwatermosselen zijn een geliefde indicatorsoort. Ze zijn sessiel, wat betekent dat ze op één plaats vastzitten. Hun vaste standplaats in combinatie met hun filtergedrag maakt ze uiterst gevoelig voor verontreiniging, of voor veranderingen in de omstandigheden van hun omgeving, zoals temperatuur, zuurstofgehalte en zuurgraad.
NOAA’s beroemde Mussel Watch programma monitort mosselen om “ruimtelijke en temporele trends in kustvervuiling te kwantificeren en te beoordelen, en om een basislijn te verschaffen voor het beoordelen van effecten van antropogene en natuurlijke gebeurtenissen, waaronder chemische lozingen, tropische stormen en orkanen.”

Grunion: indicatie gezondheid zandstrand ecosysteem

Grunions zijn een landrotvisje, gevonden langs de Pacifische kust van Californië en het Baja schiereiland. Deze kleine visjes gaan naar het zand bij hoogtij na volle maan om te paren. Ze leggen hun eieren bij vloed en het strand dient als zanderige kraamkamer voor grunion eieren en larven. Onderzoekers ontdekten dus dat het succes van de voortplantingscyclus van de grunions een goede indicator is voor de ecologische gezondheid van de zandstranden. De grunions zijn bijzonder gevoelig voor de invloed van de mens op de stranden, zoals strandonderhoud, geïmporteerd zand en opvulling. Programma’s zoals het burgerwetenschapsproject de Grunion Greeters verzamelen kritische gegevens over de vissen en geven een beeld van hoe goed het met hun omgeving gaat.

Redside Dace: wijzen op schoon, helder zoet water en een natuurlijke fysieke habitat

De Redside Dace is een bedreigde vissoort onder Canada’s Federal Endangered Species Act. Ze hebben schoon, helder water nodig om te gedijen, omdat ze uit het water springen en luchtinsecten eten. Ze zijn een belangrijke indicatorsoort voor de algemene gezondheid van een waterlichaam. De kleine marene heeft schoon water en overhangende vegetatie nodig om te overleven. Stedelijke ontwikkeling en rioolwatervervuiling zijn de grootste bedreigingen voor de Nijlbaars. Ontario herbergt 80% van de wereldpopulatie van deze vitale indicatorsoort en als gevolg van de snelle stadsontwikkeling dreigt deze soort volledig uit te sterven. De vernietiging van de kustlijn en de lozing van afvalwater tasten de habitat van de kleine marene aan.

Bezoek de Great Lakes Challenge site of bekijk deze Opa Kikker in deze Kidoons video om meer te weten te komen over de kleine modderkruiper.

Meivliegen: geven de gezondheid van zoetwaterlichamen aan

Hoe vervelend een meivlieg in je drankje, je haar, je alles ook is, hun aanwezigheid kan reden zijn voor een feestje. Meivliegen zijn ongelooflijk gevoelig voor vervuiling, en worden beschouwd als een indicatorsoort voor de gezondheid van zoetwaterlichamen.

Lobsters: geven klimaatverandering en stijgende oceaantemperaturen aan

Lobsters zijn het gezicht geworden van stijgende oceaantemperaturen en dienen als indicator voor klimaatverandering in zeekusten over de hele wereld. Stijgende oceaantemperaturen zijn van invloed op het zuurstofgehalte, zoutgehalte, stromingen en vele andere omstandigheden waarvoor kreeften gevoelig zijn. Kreeftensoorten, en regionale populaties, reageren op verschillende manieren op klimaatverandering. Daarom helpen ze wetenschappers om de gevolgen van stijgende temperaturen en veranderende omstandigheden in zee te begrijpen.

Bijzonder relevant zijn de Amerikaanse kreeften aan de noordoostkust van de VS. Het water in het noordoosten van de VS warmt bijna twee keer zo snel op als het mondiale gemiddelde van 0,12oC per decennium sinds 1980. Amerikaanse kreeften in Long Island Sound, New England, en andere plaatsen langs de oostkust van de VS lijden aan een toename van “schelpenrot”. Schelprot is een aandoening waarbij bacteriën zich in en soms door hun schelp vreten. Wetenschappers leggen een verband tussen de toename van het aantal gevallen en de ernst van “schelpenrot” en de stijging van de temperatuur. Bovendien trekken kreeftenpopulaties noordwaarts langs de kust naar koelere wateren rond Maine en Canada in reactie op de opwarming van het water.

Andere lopende studies hebben onder meer betrekking op de relatie tussen de stijgende temperaturen en de toename van het Panulirus argus virus 1 (PaV1) virus bij langoesten in het Caribisch gebied.