ongekend gebeeldhouwde schedels ontdekt bij steentijdtempel in Turkije

Archeologen hebben bij een steentijdtempel in Turkije, Göbekli Tepe genaamd, iets ontdekt dat zo uit Indiana Jones komt: gebeeldhouwde schedels. De diep gebeitelde menselijke schedels zijn de eerste in hun soort in de regio. Samen met beelden en houtsnijwerk van mensen zonder hoofd en schedels die worden gedragen, suggereren de onderzoekers dat de oude mensen van Göbekli Tepe mogelijk behoorden tot een “schedelcultus”, meldt Andrew Curry in Science.

Toen de onderzoekers begonnen met hun opgravingen in de 12.000 jaar oude tempel, verwachtten zij menselijke begrafenissen te vinden. In plaats daarvan vonden ze duizenden botten van dieren en 700 fragmenten van menselijke botten, waarvan meer dan de helft afkomstig was van schedels, aldus Curry. Maar slechts drie fragmenten waren bewerkt met insnijdingen.

Volgens een persbericht waren in één van de schedels gaten geboord die resten bevatten van rode oker, een pigment dat millennia lang werd gebruikt in grotschilderingen en religieuze rituelen. Met behulp van de nieuwste microscopische technieken hebben de onderzoekers van het Duitse Archeologische Instituut uitgesloten dat de sporen zijn gemaakt door dieren die aan de botten knagen, of door andere natuurlijke processen. In plaats daarvan werden ze gemaakt met vuurstenen werktuigen, niet lang nadat de individuen waren gestorven. Andere kleine sporen tonen aan dat de schedels voor het kerven werden ontveld. Het onderzoek is woensdag gepubliceerd in Science Advances.

Kunstwerk dat op de vindplaats is teruggevonden toont ook een interesse in onthoofde hoofden: Een beeld was onthoofd, misschien opzettelijk, en een ander beeld, “De Giftdrager” genaamd, toont iemand die een menselijk hoofd vasthoudt.

De onderzoekers weten niet zeker waar de schedels voor werden gebruikt. Ze speculeren dat de botten aan stokken of koorden konden zijn gehangen om vijanden af te schrikken, of versierd voor voorouderverering. Hoofdauteur Julia Gresky vertelt Ian Sample van The Guardian dat het gat in één fragment ervoor zou hebben gezorgd dat de schedel horizontaal kon hangen als het aan een koord was geregen, en de groeven zouden hebben geholpen voorkomen dat de onderkaak eraf zou vallen. “Het stelt je in staat om ergens aan te hangen als een compleet object,” zegt ze.

Hoewel de markeringen niet lijken op wat de onderzoekers eerder zijn tegengekomen, is de obsessie met schedels dat niet. “Schedelcultussen zijn niet ongewoon in Anatolië,” vertelt Gresky aan Shaena Montanari van National Geographic. Overblijfselen van andere vindplaatsen in de regio suggereren dat mensen de schedels van hun doden opgroeven en zelfs hun gezichten reconstrueerden met behulp van gips.

Het andere mysterie in Göbekli is dat de gravures slechts op drie schedels voorkomen, ook al zijn er veel schedelfragmenten opgegraven. Het is moeilijk voor te stellen waarom juist deze drie individuen werden uitgekozen. Sommige onderzoekers hebben zich sceptisch uitgelaten over het feit dat het beperkte bewijsmateriaal een bewijs is voor rituelen of versiering. “Dit is duizenden jaren voor het schrift, dus je kunt het niet echt weten. De merktekens lijken wel opzettelijk te zijn, maar wat de bedoeling was kan ik niet zeggen,” vertelde archeologe Michelle Bonogofsky aan Curry.

Hoe opwindend de schedelcultus ook is, Göbekli Tepe heeft onze kennis over de Neolithische mensheid al op losse schroeven gezet. Onderzoekers dachten eerder dat religie en een complexe samenleving ontstonden na de ontwikkeling van de landbouw. Maar Curry meldt voor Smithsonian Magazine dat Göbekli en soortgelijke rituele plaatsen aantonen dat de tijdlijn misschien andersom is: jager-verzamelaars zijn er misschien massaal naartoe getrokken en hadden landbouw nodig om hun grote bijeenkomsten te ondersteunen.