Prosodie (taalkunde)

Intonatie zou in het Engels en in andere talen een aantal perceptueel belangrijke functies hebben, die bijdragen tot de herkenning en het begrip van spraak.

GrammarEdit

Aangenomen wordt dat prosodie luisteraars helpt bij het ontleden van ononderbroken spraak en bij de herkenning van woorden, door aanwijzingen te geven voor de syntactische structuur, grammaticale grenzen en het zintuigtype. Grenzen tussen intonatie-eenheden worden vaak geassocieerd met grammaticale of syntactische grenzen; deze worden gemarkeerd door prosodische kenmerken als pauzes en tempovertraging, maar ook door “pitch reset”, waarbij het toonhoogteniveau van de spreker terugkeert naar het niveau dat typerend is voor het begin van een nieuwe intonatie-eenheid. Op deze manier kunnen potentiële ambiguïteiten worden opgelost. Bijvoorbeeld, de zin “Ze nodigden Bob en Bill uit en Al werd afgewezen” is dubbelzinnig wanneer hij geschreven wordt, hoewel de toevoeging van een geschreven komma na “Bob” of “Bill” de dubbelzinnigheid van de zin zal wegnemen. Maar wanneer de zin hardop wordt voorgelezen, zullen prosodische aanwijzingen zoals pauzes (die de zin in stukken verdeelt) en veranderingen in intonatie de ambiguïteit verminderen of opheffen. Verplaatsing van de intonatiegrens in gevallen zoals het bovenstaande voorbeeld zal de neiging hebben de interpretatie van de zin te veranderen. Dit resultaat is gevonden in studies die zowel in het Engels als in het Bulgaars zijn uitgevoerd. Onderzoek in de Engelse woordherkenning heeft aangetoond dat prosodie een belangrijke rol speelt.

FocusEdit

Intonatie en klemtoon werken samen om belangrijke woorden of lettergrepen te accentueren voor contrast en focus. Dit wordt ook wel de accentuele functie van prosodie genoemd. Een bekend voorbeeld is de dubbelzinnige zin “Ik heb nooit gezegd dat ze mijn geld heeft gestolen”, waarbij er zeven betekenisveranderingen zijn, afhankelijk van welk van de zeven woorden vocaal wordt geaccentueerd.

DiscoursEdit

Prosodie speelt een rol in de regulatie van conversatie-interactie en in het signaleren van discoursstructuur. David Brazil en zijn medewerkers bestudeerden hoe intonatie kan aangeven of informatie nieuw is of al vaststaat; of een spreker dominant is of niet in een gesprek; en wanneer een spreker de luisteraar uitnodigt om een bijdrage te leveren aan het gesprek.

EmotieEdit

Prosodie is ook belangrijk bij het signaleren van emoties en houdingen. Wanneer dit onwillekeurig gebeurt (zoals wanneer de stem wordt beïnvloed door angst of vrees), is de prosodische informatie taalkundig niet van belang. Wanneer de spreker echter opzettelijk haar spraak varieert, bijvoorbeeld om sarcasme aan te duiden, wordt meestal gebruik gemaakt van prosodische kenmerken. Het nuttigste prosodische kenmerk bij het detecteren van sarcasme is een verlaging van de gemiddelde fundamentele frequentie ten opzichte van andere spraak voor humor, neutraliteit, of oprechtheid. Hoewel prosodische aanwijzingen belangrijk zijn bij het aanduiden van sarcasme, zijn context aanwijzingen en gedeelde kennis ook belangrijk.

Emotionele prosodie werd door Charles Darwin in The Descent of Man beschouwd als iets dat dateert van voor de evolutie van de menselijke taal: “Zelfs apen drukken sterke gevoelens uit in verschillende tonen – woede en ongeduld in lage tonen, – angst en pijn in hoge tonen.” Moedertaalsprekers die luisterden naar acteurs die een emotioneel neutrale tekst voorlazen terwijl ze emoties projecteerden, herkenden 62% van de tijd geluk, woede 95%, verrassing 91%, droefheid 81%, en een neutrale toon 76%. Toen een database van deze spraak door de computer werd verwerkt, zorgden segmentale kenmerken voor een herkenning van meer dan 90% van blijdschap en boosheid, terwijl suprasegmentale prosodische kenmerken een herkenning van slechts 44%-49% mogelijk maakten. Het omgekeerde was waar voor verrassing, die slechts 69% van de tijd werd herkend door segmentale kenmerken en 96% van de tijd door suprasegmentale prosodie. In een typische conversatie (zonder acteursstem) kan de herkenning van emoties vrij laag zijn, in de orde van 50%, wat de door sommige auteurs bepleite complexe interrelationele functie van spraak in de weg staat. Maar zelfs als emotionele expressie via prosodie niet altijd bewust kan worden herkend, kan de toon van de stem in een gesprek nog steeds onbewuste effecten hebben. Dit soort expressie vloeit niet voort uit linguïstische of semantische effecten, en kan dus worden geïsoleerd van de traditionele linguïstische inhoud. Het vermogen van de gemiddelde persoon om de implicaties van emotionele prosodie in een gesprek te decoderen is iets minder nauwkeurig gebleken dan het traditionele vermogen om gezichtsuitdrukkingen te onderscheiden; het specifieke vermogen om die uitingen te decoderen varieert echter per emotie. Er is vastgesteld dat deze emoties alomtegenwoordig zijn in alle culturen, aangezien ze in alle culturen worden gebruikt en begrepen. Verschillende emoties, en hun algemene experimentele herkenningspercentages, zijn als volgt:

• Woede en droefheid: Hoge mate van accurate identificatie
• Bangheid en blijdschap: Middelmatige mate van nauwkeurige identificatie
• Verontwaardiging: Matige mate van accurate identificatie

De prosodie van een uiting wordt door luisteraars gebruikt om beslissingen over het emotionele effect van de situatie te sturen. Of een persoon de prosodie decodeert als positief, negatief of neutraal speelt een rol in de manier waarop een persoon een gezichtsuitdrukking decodeert die bij een uiting hoort. Naarmate de gezichtsuitdrukking dichter bij neutraal komt, beïnvloedt de prosodische interpretatie de interpretatie van de gezichtsuitdrukking. Uit een studie van Marc D. Pell bleek dat luisteraars 600 ms prosodische informatie nodig hebben om de affectieve toon van de uiting te kunnen identificeren. Bij kortere perioden was er voor de luisteraar niet genoeg informatie om de emotionele context van de uiting te verwerken.

KindertaalEdit

Er zijn unieke prosodische kenmerken waargenomen in door kinderen gestuurde spraak (IDS) – ook bekend als babypraat, door kinderen gestuurde spraak (CDS), of “moedertaal”. Volwassenen, vooral verzorgers, die tegen jonge kinderen spreken, hebben de neiging om kinderlijke spraak te imiteren door een hogere en meer variabele toonhoogte te gebruiken, evenals een overdreven klemtoon. Deze prosodische kenmerken worden verondersteld kinderen te helpen bij het verwerven van fonemen, het segmenteren van woorden en het herkennen van frasale grenzen. En hoewel er geen bewijs is dat op kinderen gerichte spraak noodzakelijk is voor taalverwerving, zijn deze specifieke prosodische kenmerken in veel verschillende talen waargenomen.

AprosodieEdit

Een aprosodie is een verworven of ontwikkelingsstoornis in het begrijpen of opwekken van de emotie die in gesproken taal wordt overgebracht. Aprosodie gaat vaak gepaard met het onvermogen om variaties in spraak goed te benutten, met name met tekorten in het vermogen om toonhoogte, luidheid, intonatie en ritme van woordvorming nauwkeurig te moduleren. Dit wordt soms gezien bij personen met het syndroom van Asperger.

Betrokken hersengebiedenEdit

Het produceren van deze non-verbale elementen vereist intacte motorische gebieden van het gezicht, de mond, de tong en de keel. Dit gebied wordt geassocieerd met Brodmann-gebieden 44 en 45 (Broca’s gebied) van de linker frontale kwab. Schade aan de gebieden 44/45, met name in de rechterhersenhelft, veroorzaakt motorische aprosodie, waarbij de non-verbale elementen van de spraak worden verstoord (gezichtsuitdrukking, toon, ritme van de stem).

Voor het begrijpen van deze non-verbale elementen is een intact en goed functionerend perisylvian gebied in de rechterhersenhelft nodig, met name Brodmann gebied 22 (niet te verwarren met het overeenkomstige gebied in de linkerhersenhelft, dat het gebied van Wernicke bevat). Schade aan de rechter inferieure frontale gyrus veroorzaakt een verminderd vermogen om emotie of nadruk over te brengen met stem of gebaar, en schade aan de rechter superieure temporale gyrus veroorzaakt problemen met het begrijpen van emotie of nadruk in de stem of gebaren van anderen. Het rechter Brodmann gebied 22 helpt bij de interpretatie van prosodie, en beschadiging veroorzaakt zintuiglijke aprosodie, waarbij de patiënt niet in staat is veranderingen in stem en lichaamstaal te begrijpen.