Werkgeheugen in de klas

Leerondersteuning bieden
De volgende stap na de vaststelling dat een kind een slecht werkgeheugen heeft, is het vinden van manieren om de trage leervorderingen die met deze aandoening gepaard gaan, te overwinnen. Er is de laatste tijd veel vooruitgang geboekt op dit gebied, en hoewel de effectiviteit en het praktische effect op het leren in de klas nog volledig moeten worden geëvalueerd, lijken ze, afzonderlijk of in combinatie, veelbelovend.

Klasgewijze ondersteuning
Met professor Julian Elliott en dr. Tracy Alloway van de Universiteit van Durham ben ik betrokken geweest bij de ontwikkeling van een klassikale aanpak om kinderen met een slecht werkgeheugen te ondersteunen. Deze aanpak is ontworpen om overbelasting van het werkgeheugen bij gestructureerde leeractiviteiten te voorkomen, en is georganiseerd rond een aantal principes die zowel uit de cognitieve theorie als uit de praktijk van de klas zijn afgeleid en die in het kader hiernaast zijn samengevat. Na scholing en ondersteuning leren leerkrachten hoe zij taakfouten als gevolg van overbelasting van het werkgeheugen kunnen herkennen, het kind op deze fouten kunnen controleren, de belasting van het werkgeheugen kunnen evalueren en zo nodig verminderen wanneer zich geheugenfouten voordoen, de informatie zo nodig opnieuw aan het kind kunnen presenteren, het gebruik van geheugenhulpmiddelen kunnen aanmoedigen, en de strategieën van het kind ter ondersteuning van het geheugen kunnen ontwikkelen. Werkvoorbeelden en casestudies in ons boek Working Memory and Learning: A Practical Guide for Teachers (Gathercole & Alloway, 2008) illustreren de manieren waarop dit kan worden bereikt. Een bijzonder sterk punt van deze aanpak is dat hij is geïntegreerd in het huidige curriculum, en effectief is toegepast op zowel groepen kinderen met een slecht werkgeheugen als individuele kinderen.

Training van het werkgeheugen
Een alternatieve aanpak die er ook veelbelovend uitziet, betreft de directe training van werkgeheugenvaardigheden. Robomemo, geproduceerd door CogMed, Stockholm (www.cogmed.com), is een gecomputeriseerd trainingsprogramma dat is ontworpen om het werkgeheugen te verbeteren door intensieve oefening in activiteiten die het werkgeheugen belasten. De belangrijkste kenmerken van dit programma zijn dat het kind gedurende zes weken bijna dagelijks ongeveer 35 minuten per dag aan zijn maximale werkgeheugencapaciteit werkt, in een grafische omgeving van hoge kwaliteit met meerdere motiverende kenmerken. Werkgeheugenprestaties blijken aanzienlijk te worden verbeterd door Robomemo, zowel bij kinderen met ADHD (Holmes, Gathercole, Place et al., 2008; Klingberg et al., 2005) als bij kinderen met een slecht werkgeheugen (Holmes, Gathercole, Dunning et al., 2008). Onoplettend gedrag wordt ook verminderd door de training. De precieze bron van de verbetering in werkgeheugenprestaties in de training is nog niet volledig begrepen, en kan het gevolg zijn van verbetering in basisgeheugencapaciteit, strategieën, of beide.

Samenvattend
Werkgeheugenproblemen komen relatief vaak voor tijdens de kindertijd, en worden meestal geassocieerd met slecht academisch leren. In dit artikel is een aantal belangrijke recente vorderingen beschreven in het begrijpen van de problemen waarmee deze kinderen te maken hebben, en in het vinden van manieren om hen in het onderwijs te ondersteunen.

Het laat de opwindende mogelijkheden zien die cognitieve benaderingen van leren kunnen bieden, als onderzoekers bereid zijn hun methoden en interesses te verbreden om tegemoet te komen aan die van de niet-wetenschappelijke gemeenschap. Cognitieve theorie is niet alleen van belang voor het experimentele laboratorium, maar ook voor praktische toepassing in vitale contexten zoals het klaslokaal.
BOX: Slecht werkgeheugen profiel
I Normale sociale relaties met leeftijdsgenoten
I Voorbehouden in groepsactiviteiten
I Slechte academische vooruitgang in lezen en rekenen
I Moeite met het opvolgen van instructies
I Problemen met leeractiviteiten die zowel opslag als verwerking vereisen
I Moeite met plaats houden
I Schijnt onoplettend te zijn, een korte aandachtsspanne te hebben, en afleidbaar
BOX: Principes van de klassikale aanpak van het werkgeheugen, Zie PDF-versie.
– Susan E. Gathercole is hoogleraar psychologie aan de Universiteit van York

Alloway, T.P. (2007). Geautomatiseerde beoordeling van het werkgeheugen. Londen: Harcourt.
Alloway, T.P., Gathercole, S.E. & Kirkwood, H.J. (2008). Een werkgeheugen beoordelingsschaal voor kinderen. Manuscript ingediend voor publicatie.
Archibald, L.M. & Alloway, T.P. (in druk). Vergelijking van taalprofielen: Children with specific language impairment and developmental coordination disorder. International Journal of Communication and Language Disorders.
Archibald, L.M. & Gathercole, S.E. (2006). Kortetermijn- en werkgeheugen bij specifieke taalstoornissen. International Journal of Communication Disorders, 41. 675-693.
Baddeley, A.D. (2000). De episodische buffer: Een nieuwe component van het werkgeheugen? Trends in Cognitieve Wetenschappen, 4, 417-423.
Gathercole, S.E. & Alloway, T.P. (2008). Werkgeheugen en leren: Een praktische gids voor leerkrachten. Londen: Sage.
Gathercole, S.E., Alloway, T.P., Kirkwood, H.J. et al. (in press). Aandachts- en executieve gedragsprofielen van kinderen met een slecht werkgeheugen. Leren en Individuele Verschillen.
Gathercole, S.E., Brown, L. & Pickering, S.J. (2003). Working memory assessments at school entry as longitudinal predictors of National Curriculum attainment levels. Pedagogische en kinderpsychologie, 20, 109-122.
Gathercole, S.E., Durling, M., Evans, S. et al. (in druk). Working memory abilities and children’s performance in laboratory analogues of classroom activities. Toegepaste Cognitieve Psychologie.
Gathercole, S.E., Lamont, E. & Alloway, T.P. (2006). Werkgeheugen in de klas. In S. Pickering (Ed.) Werkgeheugen en onderwijs. Londen: Academic Press.
Gathercole, S.E. & Pickering, S.J. (2000). Working memory deficits in children with low achievements in the national curriculum at seven years of age. British Journal of Educational Psychology, 70, 177-194.
Gathercole, S.E., Pickering, S.J., Knight, C. & Stegmann, Z. (2004). Werkgeheugenvaardigheden en onderwijsniveau: Evidence from National Curriculum assessments at 7 and 14 years of age. Toegepaste cognitieve psychologie, 40, 1-16.
Gioia, G.A., Isquith, P.K., Guy, S.C. & Kenworthy, L. (2000). Behavior Rating Inventory of Executive Function. Lutz, FL: Psychological Assessment Resources.
Holmes, J., Gathercole, S.E., Dunning, D.L. & Klingberg, T. (2008). Generalised benefits of training working memory in low memory children. Manuscript in voorbereiding.
Holmes, J., Gathercole, S. E., Place, M. et al. (2008). Werkgeheugentekorten kunnen worden overwonnen: Effecten van training en medicatie op het werkgeheugen bij kinderen met ADHD. Manuscript ingediend voor publicatie.
Jarvis, H.L. & Gathercole, S.E. (2003).Verbal and non-verbal working memory and achievements on national curriculum tests at 11 and 14 years of age. Pedagogische en Kinderpsychologie, 20, 123-140.
Kane, M.J., Hambrick, D.Z., Tuholski, S.W. et al. (2004). De algemeenheid van werkgeheugen capaciteit: A latent-variable Approach to verbal and visuo-spatial memory span and reasoning. Tijdschrift voor Experimentele Psychologie: Algemeen, 133, 189-217.
Klingberg, T., Fernell, E., Olsesen, P.J. et al. (2005). Gecomputeriseerde training van het werkgeheugen bij kinderen met ADHD – Een gerandomiseerde, gecontroleerde trial. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 44, 177-186.
Pickering, S.J. & Gathercole, S.E. (2001). De Werkgeheugentestbatterij voor kinderen. Londen: Harcourt.
Wechsler, D. (2004). Wechsler Intelligentieschaal voor Kinderen (4e edn). Londen: Harcourt.