Bookshelf

Clinical Significance

Dysfunctie van de eilandjescellen kan leiden tot pancreas-neuro-endocriene tumoren. Dit zijn zeldzame tumoren die ongeveer 7% van alle pancreas massa’s uitmaken. Ze zijn over het algemeen traaggroeiend en goed gedifferentieerd en kunnen zowel functionerend als niet-functionerend zijn. Tussen 50 en 75% van de pancreas neuro-endocriene tumoren zijn niet-functionerend en worden daarom niet geassocieerd met het hormoon gerelateerde klinische syndroom. Neuro-endocriene tumoren van de pancreas maken niet altijd deel uit van het multipele endocriene neoplasie type 1 (MEN1)-syndroom.

Multipele endocriene neoplasie type 1 is een zeldzaam endocrien tumorsyndroom dat insulinomen, glucagonomen en niet-functionerende tumoren van de pancreas kan veroorzaken, naast tumoren van de bijschildklier en de hypofyse. Het komt in de meeste gevallen voor als gevolg van een inactiverende kiembaanmutatie in het MEN1-gen op chromosoom 11, hoewel 20% van de patiënten met het MEN1-syndroom geen mutatie in dit gen heeft. Neuro-endocriene tumoren van de pancreas kunnen voorkomen bij 30 tot 75% van de patiënten die zich met dit syndroom presenteren, en niet-functionerende neuro-endocriene tumoren komen vaker voor dan functionerende. Een grondige medische en familieanamnese is van cruciaal belang voor het stellen van een vroege diagnose van MEN1, die levensreddend kan zijn omdat dit syndroom gepaard gaat met een hoog sterftecijfer.

Niet-functionele eilandjecel tumor

Niet-functionerende tumoren vertegenwoordigen de meeste neuro-endocriene tumoren van de alvleesklier, en tussen de 60 en 90% van hen is kwaadaardig. Deze tumoren kunnen bepaalde stoffen afgeven, zoals pancreas polypeptide en chromogranine A, die ook bruikbaar zijn als tumormarkers bij patiënten. Zij presenteren zich klinisch niet met een hormonaal syndroom, hetgeen vertraging van de diagnose kan veroorzaken. Meer dan 50% van deze tumoren worden incidenteel gediagnosticeerd bij asymptomatische patiënten die een diagnostische evaluatie ondergaan voor andere niet-verwante aandoeningen. Symptomen als gevolg van deze tumoren zijn te wijten aan massa-effect en omvatten buikpijn, gewichtsverlies, anorexie, misselijkheid, obstructieve geelzucht, intra-abdominale bloeding, of een palpabele massa.

Insulinoma

Insulinoma’s zijn de meest voorkomende functionerende tumoren en bestaan uit pancreas-bètacellen. Ze komen voor bij volwassenen tussen 31 en 63 jaar en hebben een licht vrouwelijk overwicht. Morfologisch zijn het kleine tumoren, waarvan tot 80% kleiner is dan 2 cm en die gelijkmatig verdeeld zijn over de kop, het lichaam en de staart van de pancreas. Hoewel tussen 5 en 15% van de insulinomen kwaadaardig kan zijn, zijn de meeste goedaardig en goed te opereren.

Deze tumoren scheiden grote hoeveelheden insuline af, een hormoon dat zich bindt aan specifieke receptoren in de lever, het vetweefsel en de skeletspieren en in deze cellen de opname van glucose veroorzaakt. Daarom zijn de klinische verschijnselen van insulinomen gerelateerd aan hypoglykemie. De neuroglycopenische symptomen zijn zwakte, bewustzijnsverlies en verwardheid, en de autonome symptomen zijn hartkloppingen, trillen, honger en zweten. Een gevreesde complicatie is een hypoglykemisch coma, dat plotseling kan optreden en tot hersendood kan leiden. De perioden van hypoglykemie treden meestal op na een periode van vasten of lichamelijke inspanning, maar kunnen ook optreden zonder enig verband met maaltijden of lichaamsbeweging. Nuchtere hypoglykemie met een glucosespiegel van minder dan 45 mg/dl met gelijktijdige hyperinsulinemie en een verhoogde proinsuline- en C-peptidespiegel kan de diagnose insulinoom bevestigen.

Glucagonomen

Glucagonomen zijn zeldzame tumoren, die 7% uitmaken van alle functionerende pancreas-endocriene tumoren die bestaan uit pancreas-alfacellen. Zij komen voor bij volwassenen in het vijfde decennium van hun leven en zijn gelijkmatig verdeeld over mannen en vrouwen. Morfologisch zijn ze ingekapseld en stevig, ze variëren in grootte van 2 tot 25 cm en komen het meest voor in de staart van de pancreas. De meerderheid van deze tumoren is kwaadaardig, en 50 tot 80% van de patiënten heeft metastase naar de lever bij de eerste presentatie.

Deze tumoren scheiden grote hoeveelheden glucagon af, een hormoon dat de bloedglucoseconcentratie verhoogt door opgeslagen glycogeen in de lever om te zetten in glucose. De klinische verschijnselen van deze tumoren zijn uniek. Hoewel de meest voorkomende symptomen gewichtsverlies en necrolytisch migratief erytheem zijn, kunnen patiënten zich ook presenteren met cheilitis, diabetes mellitus, anemie, diarree, veneuze trombose, en neuropsychiatrische symptomen. De huiduitslag van necrolytisch migratief erytheem is vaak het presenterende symptoom van een onderliggend glucagonoom; het begint met erythemateuze papels en plaques in het gezicht, perineum en extremiteiten. Deze laesies worden later groter, gaan samengroeien en hebben een centrale klaring met perifere korstvorming en schilfering. Het gaat ook vaak gepaard met intense pruritis en pijn.

Somatostatinoom

Somatostatinomen zijn zeer zeldzame tumoren van de deltacellen van de alvleesklier, die bij 1 op de 40 miljoen mensen per jaar voorkomen. Deze tumoren kunnen zowel in de pancreas als in de twaalfvingerige darm ontstaan, en de overgrote meerderheid is kwaadaardig. Ze worden meestal incidenteel gevonden omdat ze immuunreactieve korrels bevatten maar geen functioneel syndroom veroorzaken. Symptomen als gevolg van somatostatinomen zijn te wijten aan massa-effect en omvatten buikpijn, gewichtsverlies, en geelzucht.